*Nga Marlene Laruelle
Që kur Vladimir Putin erdhi në pushtet në vitin 2000 dhe filloi të rishpallte ndikimin e Rusisë në skenën ndërkombëtare, ekspertët perëndimorë janë përpjekur të dallojnë ‘trurin’ ose ‘gurunë’ e presidentit rus, të bindur se ata do të ishin në gjendje të identifikonin një personazh të dyshimtë të ngjashëm me ‘Svengalin’ që do e frymëzonte.
Fatkeqësisht, ky kërkim është një kauzë e humbur: Putini ka pasur disa ‘kardinalë gri’ – Vladislav Surkov ndoshta më i famshmi – të cilët kanë ndihmuar gjatë viteve për të formuar narrativën kryesore të Rusisë dhe imazhin personal të presidentit, por nuk ka asnjë burim të vetëm ideologjik për t’u gjetur. Përkundrazi, administrata presidenciale ruse kultivon një treg plural doktrinor me një tufë këshilltarësh që ofrojnë disa produkte të përziera ideologjike për konsum publik.
Personi i identifikuar më shpesh si ‘guruja’ i Putinit ka qenë deri më tani Alexander Dugin, gjeopolitiku euroazianist dhe fashist. Ekspertët perëndimorë e kanë mbivlerësuar gabimisht ndikimin e Duginit për shkak të rolit të tij në popullarizimin e terminologjisë euroazianiste dhe projekteve neo-perandorake. Megjithatë, nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejtë midis neo-Eurazianizmit të Duginit dhe projektit të Bashkimit Euroaziatik të Putinit.
Repertori ideologjik i Duginit është nxjerrë nga Revolucioni Konservator Gjerman dhe e Djathta e Re Franceze dhe Italiane shumë më tepër sesa nga baballarët themelues euroaziatikë të periudhës mes luftërave.
Zyrtarët e lartë rusë të ngarkuar me institucionet e Bashkimit Ekonomik Euroaziatik e marrin frymëzimin e tyre nga Jean Monet dhe avokatë të tjerë të një Evrope të bashkuar ose nga retorika e Pekinit për zhvillimin harmonik të stilit kinez, por jo nga euroazianizmi klasik.
Edhe pse Bashkimi Ekonomik Euroaziatik merr formë institucionale, Dugin nuk ka arritur të fitojë asnjë status institucional – ai nuk është as anëtar i Dhomës Qytetare dhe humbi pozicionin e tij në Universitetin Shtetëror të Moskës gjatë krizës së Ukrainës 2014 – dhe teoritë e tij janë shumë ezoterike dhe filozofike për të konkurruar me produkte më të zakonshme ideologjike.
Që nga viti 2014, titulli i të qenit frymëzues i Putinit duket se i është zhvendosur mendimtarit emigrant Ivan Ilyin (1883–1954). Rëndësia e re e Ilyin u vu re fillimisht nga Anton Barbashin dhe Hannah Thoburn dhe më pas nga Timothy Snyder.
Për këtë të fundit, Ilyin duhet parë si ‘një profet i fashizmit rus’, duke legjitimuar gjoja ‘kthesën fashiste’ të Putinit që nga kriza ukrainase – një ‘kthesë’ e vënë në dukje nga studiues të tjerë si Alexander Motyl dhe Vladislav Inozemtsev.
Statusi i ri i fituar i Ilyinit tani pranohet gjerësisht dhe përhapet nga ekspertët perëndimorë pa asnjë diskutim mbi legjitimitetin e këtij pretendimi. Unë argumentoj këtu se jo vetëm Ilyin nuk është ‘guru’ i Putinit, por se trashëgimia ideologjike e Ilyin në Rusinë bashkëkohore është më komplekse se ajo e ‘fashizmit’.
Ilyin nuk është bërë referenca zyrtare ideologjike e Putinit ose ‘filozofi i Putinit’. Putini e ka cituar Ilyin vetëm në pesë raste (në 2005, 2006, 2012, 2013 dhe 2014); tre prej tyre ishin adresa për asambletë federale dhe dy për audiencat ushtarake. Ky numër citatesh është shumë më i vogël se ai i shumë mendimtarëve të tjerë në panteonin e regjimit.
Putini i është referuar shumë herë historianëve si Nikolai Karamzin (1766–1826), simboleve të historiografisë klasike ruse, apo figurave politike si Petr Stolypin (1862–1911), mishërimi i rrugës së modernizimit të Rusisë në fillim të shekullit të 20-të. Edhe parku historik mbresëlënës ‘Rusia – historia ime’, i financuar nga Patriarkana e Moskës dhe bashkia e qytetit të Moskës, i cili përmban më shumë se 300 citime mbi Rusinë në mure, ofron vetëm 10 citime nga Ilyin, shumë më pak se shumë historianë klasikë rusë dhe filozofë.
ISEPI i Dmitri Badovsky (Instituti për Kërkime Social-Ekonomike dhe Politike: Institut sotsial’no-ekonomicheskikh i politicheskikh issledovanii), grupi kryesor i mendimit i angazhuar në përpunimin e një ideologjie konservatore për Kremlinin, organizoi seminare kushtuar Nikolia Berdiaev, jo Ilyin. Zyrtarët e lartë rusë u udhëzuan nga Surkov të lexonin disa autorë klasikë, ata morën libra të vërtetë të Ilyin, por edhe Berdiaev dhe filozofit të epokës së argjendtë Vladimir Soloviev.
Për më tepër, asnjë nga pesë citimet e Putinit – ose dy pasazhet e Ilyin të cituara nga Vladislav Surkov në 2006 për të promovuar nocionin e tij të ‘demokracisë sovrane’ – nuk është nga tekstet më tendencioze pro-fashiste të Ilyin.
Në të vërtetë, si shumë nga bashkëkohësit e tij, Ilyin ishte një antisemit dhe antibolshevik i tërbuar, i cili me të vërtetë ishte i tërhequr nga fashizmi, të cilin ai e shihte si shpirtërisht të afërt me ideologjinë e emigrantëve të bardhë, me një: “Armiku i zakonshëm dhe i bashkuar, patriotizmi, ndjenja e nderit, shërbimi vullnetar-flijues, tërheqja ndaj disiplinës diktatoriale, përtëritjes shpirtërore dhe ringjalljes/rilindjes së vendit dhe kërkimit të një drejtësie të re sociale”.
Ai iku nga Gjermania naziste, por mbeti i përkushtuar ndaj fashizmit ‘më të lehtë’ të mishëruar nga Francisco Franco në Spanjë dhe António de Oliveira Salazar në Portugali. Sidoqoftë, krijimtaria e Ilyinit është masive dhe vizioni i tij për ‘thelbin’ dhe regjimin politik ideal të Rusisë ishte në fakt ndër më klasikët dhe joshpikësit: ashtu si shumë mendimtarë të tjerë politikë rusë, Ilyin e pa thelbin e Rusisë në autokraci, shtetësi, mesianizëm dhe përjashtim kulturor. Nuk ka asgjë veçanërisht fashiste këtu, vetëm vizioni më konvencional i Rusisë.
Citimet e Ilyin nga Putin – si dhe nga Surkov ose ai i Ministrit të Punëve të Jashtme Sergej Lavrov – janë nga ato më stereotipet, duke lavdëruar shtetin rus si mishërim të ligjit, ushtarin si personifikimin e kombit, shtetësinë e përjetshme të Rusisë dhe citimin e vitit 2014 të Putin “Ai që e do Rusinë duhet t’i dëshirojë asaj lirinë”.
Të gjitha këto citime pasqyrojnë kornizën më konvencionale për Rusinë, kulturën e saj dhe rolin e shtetit; asnjëra prej tyre nuk lidhet me deklaratat më të diskutueshme që Ilyin bëri për Gjermaninë naziste apo Italinë Fashiste. Kur Ilyin sillet në panteonin e Kremlinit, është për deklarata shumë të zakonshme, jo për bindjet e tij fashiste.
Përkrahësit perëndimorë të statusit ‘guru’të Ilyin theksojnë se Putini shenjtëroi varrin e tij në 2009 (shih më poshtë) dhe se filmi dokumentar 150-minutësh që u transmetua për të festuar pesëmbëdhjetë vjetët e Putinit në pushtet në 2015, i kushtoi disa minuta në mënyrë specifike Ilyin.
Edhe këtu, një vështrim më i afërt dëshmon jo identifikimin e Putinit me Ilyin, por një prirje tjetër, më të ndërlikuar. Putini është një arbitër mes palëve të ndryshme të interesit, si dhe midis fraksioneve të ndryshme ideologjike dhe, si personifikimi i shtetit rus, ai siguron ekuilibrin mes tyre.
Një nga këto fraksione ideologjike – një ndër disa – shtyn për rehabilitimin e Ilyin dhe për ta bërë atë martir të ‘Emigrimit të Bardhë’, në status të barabartë me gjeneralin e bardhë Anton Denikin (1872-1947).
Ky fraksion përfshin Patriarkanën e Moskës dhe disa nga personalitetet e saj më politike, si At Tikhon, biznesmenë ortodoksë si Vladimir Yakunin dhe Konstantin Malofeev dhe një grup intelektualësh pro monarkisë si Nikita Mikhalkov, i cili drejtoi dokumentarin e Putinit. Kisha ishte forca shtytëse pas riatdhesimit të eshtrave të Ilyin dhe rivarrimit të tij në Manastirin Donskoy në 2005, në të njëjtën kohë me atë të Denikin dhe bashkëshortes së tij.
Rehabilitimi i Ilyin është pjesë e axhendës më të gjerë të këtij fraksioni për riintegrimin e së kaluarës së emigrantëve të bardhë në narrativën kryesore kombëtare. Kjo politikë përkon me strategjinë e Kishës për të cuar përpara vlerat konservatore, madje edhe reaksionare, krahas nostalgjisë për Perandorinë Romanov.
Por këto grupe po lavdërojnë vazhdimësinë kulturore me të kaluarën cariste, jo një markë specifike të fashizmit rus. Natyrisht, riintegrimi i mbështetësve të Bardhë në panteonin kombëtar nënkupton rehabilitimin e emigrantëve që bashkëpunuan me regjimet fashiste kundër Bashkimit Sovjetik – por kjo dilemë nuk është ekskluzive për Rusinë.
Të gjitha vendet e Evropës Lindore përballen me të njëjtat vështirësi në riintegrimin e lëvizjeve kolaboracioniste në të kaluarën e tyre kombëtare. Ilyin fitoi një vend pas vdekjes në panteonin kombëtar sepse ky fraksion e konsideron atë si personifikimin e ideologjisë së Bardhë.
Ivan Ilyin është konsideruar si frymëzuesi ideologjik i këtij fraksioni pro-ortodoks, pro emigracionit dhe pro-Romanov, por ai nuk është ai i Kremlinit, i administratës presidenciale apo i vetë Putinit, të cilët kanë ndërtuar një panteon shumë më plural. të referencave ideologjike.
Ilyin është cituar nga Putin relativisht pak herë në krahasim me mendimtarët e tjerë rusë, dhe citimet e përzgjedhura janë deklarata të padëmshme. Injorimi i pluralitetit të referencave ideologjike të Putinit për të demonstruar admirimin e tij të supozuar për një mendimtar ‘fashist’ nuk ofron një pasqyrë kuptimplotë mbi të menduarit e Kremlinit ose ‘mendjen e Putinit’.
Përpjekjet e dobëta për të fajësuar një filozof të vdekur të panjohur për ndërhyrjen e pretenduar të Kremlinit në zgjedhjet presidenciale të 2016-ës në SHBA janë një taktikë edhe më joproduktive që synon të kufizojë shpjegime të tjera, që nuk po i përmendim të funksionimit dhe ndërtimit ideologjik të shtetit rus.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Ridl.io
*Marlene Laruelle Marlène Laruelle (lindur më 21 dhjetor 1972) është një historiane, sociologe dhe politologe franceze e specializuar për Euroazinë dhe Evropën.Ajo është profesoreshë kërkimore dhe drejtore e Institutit për Studime Evropiane, Ruse dhe Euroaziatike (IERES) në Universitetin George Washington (GW). Dr. Laruelle është gjithashtu një Bashkëdrejtore e PONARS (Programi për qasje të reja ndaj kërkimit dhe sigurisë në Euroazi), Drejtore e Programit të GË për Azinë Qendrore dhe Drejtore e Programit të Studimeve të Iliberalizmit të GW.
*Svengali është një personazh në romanin Trilby i cili u botua për herë të parë në 1894 nga George du Maurier. Svengali është një burrë që josh, dominon dhe shfrytëzon Trilbyn, një vajzë e re irlandeze, dhe e bën atë një këngëtare të famshme.
*Dhoma Civile ose Dhoma Qytetare e Federatës Ruse është një institucion këshillues i shoqërisë civile me 168 anëtarë i krijuar në 2005 në Rusi për të analizuar projektligjet dhe mbikëqyrur veprimtaritë e parlamentit, qeverisë dhe organeve të tjera qeveritare të Rusisë dhe subjekteve të saj federale.
*Ky shkrim është publikuar më 19 prill 2018
