Ndërsa ngjitej në murin e akullit Lhotse të malit Everest, Sameer Nicholas Patham mezi arrinte të merrte frymë pavarësisht nga oksigjeni i tij shtesë. Në këtë lartësi, ku temperaturat bien në -30° Celsius dhe oksigjeni është 70% më i ulët se sa në vendet në nivelin e detit, çdo hap ishte torturë.
Por miqtë e tij Sherpa kaluan me qetësi dhe lehtësi, duke mbajtur një peshë mesatare prej 16 kg.
“Ata janë mbinjerëz,” kujton Sameer, i cili përjetoi nga afër ato që ai i përshkruan si bëmat e pabesueshme të Sherpave, një grup etnik tibetian i njohur globalisht për aftësitë e tyre natyrore alpinistike.
Megjithatë, nëse të njëjtët Sherpa do vizitonin qytetin indian Varanasi dhe do sëmureshin, mjekët e spitalit do zbulonin se ata kishin presion të lartë të gjakut dhe hemoglobinë të ulët në krahasim me banorët mesatarë të fushave. Shpesh sherpave të tillë u janë dhënë ilaçe të panevojshme. Dhe megjithëse shkencëtarët kinezë dhe amerikanë kishin izoluar gjenin që lejonte përshtatjen në lartësi të mëdha, një analizë biokimike mungonte gjithmonë, derisa një studim i thellë i kohëve të fundit nga një ekip shkencëtarësh indianë hetoi se si banorët e Himalajeve kanë mbijetuar në habitatin e tyre sfidues për shekuj.
Himalajet
Sherpat janë të famshëm në të gjithë botën për jetesën në lartësi të mëdha dhe alpinizmin. Sipas regjistrimit të vitit 2011, kishte rreth 16,012 sherpa në Indi. Edhe pse ka grupe të tjera etnike banorësh të Himalajeve në lartësi të mëdha, Sherpat dominojnë profesionin e hamallit deri në atë masë sa hamallët zakonisht quhen ‘Sherpas’ nga të huajt.
Grupe të tjera etnike të banorëve në lartësi të mëdha përfshijnë tibetianët, që banojnë në Rajonin Autonom të Tibetit, Gansu, Qinghai, Sichuan dhe Yunnan në Kinë; ato gjenden gjithashtu në Indi, Butan dhe Nepal. Ka 182,685 tibetianë në Indi, të shpërndarë në Bengal, Himachal Pradesh, Arunachal Pradesh, Ladakh, Karnataka dhe Uttarakhand. Pastaj janë Lepchas, një fis aborigjen i Darjeeling dhe Sikkim, në Himalaje, që e quajnë veten ‘Rong Migyit’ (populli Lepcha). Numri i tyre është 47.331. Për më tepër, fisi Bhutia është i shpërndarë në rajonin e Himalajeve dhe numëron 229,954 anëtarë.
Këta popuj, me pamjen e tyre fizike të fortë dhe jetën e ashpër, i kanë mësuar botës një ose dy gjëra për mbijetesën ekstreme në një klimë armiqësore me nivele të ulëta oksigjeni dhe terren të ashpër. Pavarësisht nga kjo klimë sfiduese, ka dëshmi të vendbanimeve të hershme njerëzore në Himalaje.
“Ndërsa ishin vendosur atje për periudha të gjata, njerëzit në këtë rajon mësuan mënyra të jashtëzakonshme për të luftuar kushtet ekstreme klimatike në formën e mutacioneve në gjenomin e tyre. Kështu, ekzistojnë përzgjedhje pozitive të disa gjeneve të cilat në fund të fundit janë shtytësit e përshtatjes në një mjedis të ashpër”, thotë Gyaneshëar Chaubey, i njohur për punën e tij në antropologjinë biologjike, gjenetikën mjekësore dhe mjekësinë ligjore.
Nga departamenti i zoologjisë i Universitetit Banaras Hindu (BHU), Profesor Chaubey ishte pjesë e një ekipi nga Universiteti i Kalkutës dhe BHU që analizoi parametrat antropometrikë dhe biokimikë të 178 individëve nga fiset etnike që jetonin në një varg lartësish midis 1,467 metra dhe 2,258 metra lart nivelit të detit.
Ata zbuluan se popullatat në lartësi të mëdha kanë hemoglobinë dukshëm më të ulët dhe presion më të lartë të gjakut për të përballuar klimën ekstreme. Hemoglobina relativisht e ulët lehtëson qarkullimin efikas të gjakut në popullatat në lartësi të mëdha, thotë Chaubey, duke u mundësuar atyre të përdorin më pak oksigjen në mënyrë më efikase.
“Në lartësi të mëdha, presioni i ulët atmosferik e detyron zemrën të pompojë më fort për të qarkulluar në mënyrë efektive oksigjenin,” shpjegon ai.
Gyaneshear Chaubey, Departamenti i Zoologjisë, Universiteti Hindu Banaras (BHU), Varanasi, Indi
Hemoglobina mbart oksigjenin nga mushkëritë në pjesën tjetër të trupit. Në lartësi të mëdha, me presion të lartë të gjakut, hemoglobina e ulët ekuilibron përqendrimin e oksigjenit në çdo moment dhe në çdo pikë të caktuar.
Për njerëzit mesatarë, ato mund të shkaktojnë hipoksi. Megjithatë, për Sherpat dhe Tibetianët, presioni i lartë i gjakut dhe hemoglobina e ulët e kapërcejnë problemin.
“Mutacioni gjenetik mban nivelin e tyre të ulët të hemoglobinës, i cili vepron si një hollues natyral i gjakut dhe presioni i lartë siguron që ajo arrijë në çdo qelizë në mënyrë efektive,” shton Chaubey.
Sa për një krahasim, më shumë se 300 alpinistë që nga viti 1953, kanë vdekur rrugës për në malin Everest, një e treta e të cilëve e pësoi nga mungesa e oksigjenit.
Studimi, i botuar së fundmi në American Journal of Human Biology, mbuloi Sherpas, Lepchas, Gorkhas, Tibetans dhe fiset Bhutia, të cilët të gjithë i kanë bërë Himalajet shtëpinë e tyre që nga kohëra të lashta. Të dhënat u analizuan statistikisht duke përdorur metodat e variancës dhe të regresionit të shumëfishtë linear.
“Përshtatja për shkak të mutacioneve të tyre gjenomike u ka mundësuar atyre të përdorin nivelet më pak të mbizotëruara të oksigjenit atmosferik dhe klimën e ftohtë. Megjithatë, si modulojnë këto gjene, fenotipi duhet të zbulohet ende”, thotë Chaubey, duke theksuar për RT nevojën për të zgjeruar kërkimin gjenetik të nisur nga kinezët dhe amerikanët.
Lidhja Yeti
Më çuditërisht, thotë ai, gjeni më mbizotërues i kësaj familjeje të përshtatjes në lartësi të mëdha (EPAS1) ishte rezultat i një hyrjeje nga njerëzit arkaikë, të njohur si Denisovians, te njerëzit modernë. “Shumë shkencëtarë mendojnë se këta Denisovianë janë Yeti misterioz që ekzistojnë kryesisht në folklor dhe tregime,” thotë Chaubey.
Denisovianët ishin një grup njerëzor arkaik nga 370,000 vjet më parë dhe quhen të tillë për shkak të fosileve të gjetura në shpellën Denisova në malet Altai të Siberisë. Ata jetuan gjatë epokës së Pleistocenit, duke lëvizur nëpër Euroazi, Azinë Jugore dhe Melanezi përpara se të zhdukeshin 30,000 vjet më parë.
Gjeni EPAS1 kaloi nga gjenomi Denisovian te njerëzit modernë të përshtatur me oksigjen të ulët, duke lejuar tibetianët dhe sherpat modernë të jetojnë në lartësi më të rehatshme se të tjerët, thotë Chaubey.
Ekziston edhe fakti i endogamisë në popullatat e Himalajeve, duke qenë se vargu malor përbën një pengesë të madhe fizike kundër emigrimit dhe luan një rol jetik në formësimin e dinamikës së popullsisë.
Ndërsa izolimi afatgjatë, endogamia dhe përshtatjet mjedisore janë studiuar për popullatat kontinentale, kërkime të tilla për Himalajet janë të pakta dhe kështu studimi i fundit është një hap drejt kuptimit më të plotë të biologjisë së tyre evolucionare.
Si pjesë e studimit, ekipi mati 10 parametra – peshën trupore, gjatësinë, indeksi i masës trupore, presionin e gjakut, ritmin e pulsit, oksigjenin, hemoglobinën, hematokritin dhe nivelet e glukozës në gjak.
Mesatarisht, Sherpat dhe Tibetianët kishin një përmbajtje mesatare të hemoglobinës pak më shumë se 12 g/dl (14.9 g/dl është vlera e kontrollit), ndërsa presioni i tyre mesatar i gjakut ishte 142/94 (120/80 është vlera e kontrollit). Bhutias kishin nivelin më të lartë të hemoglobinës (14.23), e ndjekur nga Lepcha (13.6).
“Hemoglobina relativisht e ulët në gjak lehtëson qarkullimin efikas të gjakut në popullatat në lartësi të mëdha, duke u mundësuar atyre të përdorin më pak oksigjen në mënyrë më efikase,” shpjegon Dr. Rakesh Tamang, autori kryesor i studimit.
Alpinistët flasin
Duke i përshkruar këta njerëz në lartësi të mëdha si superheronj, alpinistja Jaahnvi Sriperanbuduru, e cila mban rekordin e ngjitjes së majave më të larta në katër kontinente deri në moshën 16-vjeçare, thotë se ka parë personalisht burra, gra, fëmijë dhe madje edhe njerëz të moshuar që jetojnë në kushte ekstreme.
“Sa për Sherpat, trupi i tyre është ndërtuar më ndryshe se kushdo në botë. Pulsi i tyre mund të bjerë në nivelin më të ulët, por kjo është mënyra si është i ndërtuar trupi i tyre dhe është absolutisht normale.”
Ajo dhe babai i saj, mjek, kanë qenë së bashku në ekspedita alpinistike. Ata shpesh diskutojnë strukturën e trupit të atyre që jetojnë në Himalaje.
“Ndryshe nga Sherpat, ne duhet të përshtasim trupin tonë sa herë që shkojmë në një mjedis me lartësi të madhe pasi zakonisht jetojmë me 100% oksigjen,” thotë Jaahnvi.
Trajneri i alpinizmit dhe fituesi i çmimit të Aventurës Kombëtare, Shekar Babu Bachinepally thotë se ai gjithmonë besonte se njerëzit e Himalajeve e kishin në ADN-në e tyre për të mbijetuar në kushte ekstreme klimatike dhe lartësi të mëdha.
“Për alpinistët si unë, ne duhet të ngjitemi në mënyrë të përshkallëzuar në lartësi të mëdha, duke i lënë kohë trupit të përshtatet me uljen e oksigjenit. Koha dhe aftësia e përshtatjes mund të ndryshojnë nga njeriu në njeri, por dhënia e kohës së mjaftueshme për mjedisin në nivelet më të ulëta të oksigjenit është teknika më e madhe e mbijetesës për alpinistët”, thotë ai, duke bërë një krahasim midis alpinistëve dhe sherpave.
Së bashku me përshtatjen me klimën, thotë Shekar, alpinistët duhet të pinë shumë ujë për të parandaluar dehidratimin dhe sëmundjen e lartësisë, por njerëzit e Himalajeve mund ta bëjnë pa këtë. “Për më tepër, ne përdorim gjithashtu një kombinim të pajisjeve të specializuara, teknikave dhe përgatitjes fizike dhe mendore për të mbijetuar në kushte ekstreme në male, ndërsa Sherpat jo,” shton ai.
Sameer Nicholas, kompania e të cilit Adventure Pulse është e specializuar në destinacione malore ekzotike anembanë globit, duke përfshirë kampin bazë të Everestit në Nepal, Elbrus në Rusi dhe malin Kilimanjaro në Afrikë, thotë se kur udhëtojmë, hasim nëpër shumë njerëz që jetojnë në lartësi të mëdha pa asnjë problem përmes Ladakh.
“Duke u futur në rajonet e largëta të Ladakh, veçanërisht në distriktin Zanskar, nuk mund të mos vëzhgoj faqet e kuqe rubin të djegura nga dielli të foshnjave, teksa luajnë në prehrin e nënës së tyre, ose fëmijët e vegjël që vrapojnë nëpër shtigjet e fshatit, ku njeriu i zakonshëm mezi mundet të ecë”, thotë ai, duke shtuar se mjedisi i ashpër i ka zbutur këto popullsi indigjene që jo vetëm të mbijetojnë, por të lulëzojnë me breza.
Nga ana tjetër, turistët që fluturojnë në qytetin Leh përjetojnë menjëherë efektet e lartësisë së madhe.
Alpinisti veteran Raman Chander Sood, i cili ka bashkëvepruar ngushtë me Sherpats, Bhutias dhe njerëz të tjerë Himalajanë gjatë misioneve të tij alpinistike, mendon se aftësia e tyre për t’u ngjitur në male duke mbajtur ngarkesa të rënda pa përpjekje, është e vërtetuar mirë.
“Gjithmonë kam besuar se kjo ndodh sepse ata kanë lindur dhe janë edukuar në ato kushte, megjithëse nuk dija asgjë për anën teknike të gjakut dhe parametrat e presionit të gjakut deri në zbulimin e fundit”, thotë 70-vjeçari, i cili ka ecur që nga fëmijëria dhe ka ngjitur majat anembanë botës.
*Nga Vikram Sharma, një gazetar i vjetër me qendër në Hyderabad
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e RT
Përgatiti për Hashtag.al, K.Manjani
