Kufijtë u mbeten hartave, kombi është i pandashëm. Në Manastir, aty ku u mbajtën punimet e Kongresit të vitit 1908, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave (DPA) ka shfaqur ekspozitën dokumentare dhe fotografike “Një komb, një ABC”.
Në këtë aktivitet që përkon me 115-vjetorin e Kongresit të Manastirit, qenë të pranishëm Drejtori i Përgjithshëm i Arkivave, Ardit Bido, drejtuesi i Muzeut të Alfabetit të Gjuhës Shqipe në Manastir, Zait Aliu, kryetari i degës së Aleancës për Shqiptarët në Manastir, Bekim Selimi, arsimtarë dhe qytetarë.
Në fjalën e mbajtur, Bido vlerësoi se uniteti kombëtar i dëshmuar në Kongresin e Manastirit, është rezultat i largpamësisë së elitës shqiptare të kohës, përkundër shembujve në rajonin e Ballkanit. “Shpeshherë nuk kuptohet se ato që na bëjnë ‘një’ sot, nuk janë të mirëqena. Na bën ‘një’ sot fakti që kemi një alfabet dhe nuk ka asnjë kundërshtim mbi të. Sikurse edhe disa vite më vonë (pas Kongresit të Manastirit), në Kongresin e Drejtshkrimit u bë edhe një gjuhë standarte, zyrtare. Një gjuhë për të gjithë, pa kundërshtime. Këto janë elementet bazë që shqiptaria mund të frymojë njësoj. Në vitin 1908, këtu u mblodhën shqiptarë të të gjitha feve, krahinave dhe vendosën dy alfabete, duke ditur shumë qartë që njëri prej tyre do të triumfonte. Kjo është vendimarrje thelbësore. Nëse çështja e alfabetit do të vendosej pas Pavarësisë, kur pjesa më e madhe e shqiptarëve mbetën jashtë Republikës së Shqipërisë, kur nuk mund të organizoheshin kongrese të tilla mbarëkombëtare, pa dyshim që do të kishte përpjekje të kombeve fqinje për të ndarë shqiptarët. Nëse vite më vonë, kongresi i Drejtshkrimit nuk do të ishte bërë në vitin 1971, ne nuk do mund të kishim një kongres, ku pjesa më e madhe e shqiptarëve të vendosnin bashkarisht se cila do të ishte gjuha zyrtare. Këto janë momente të rëndësishme të kombit tonë, që ne shpeshherë i nënvlerësojmë, i shohim të mirëqena. Por, janë elitat e kohës që i vendosin këto momente. Dhe Ballkani është plot me shembuj të kundërt”, tha Bido.
Më tej, kreu i DPA-së nënvizoi se Kongresi i Manastirit kishte disa veçori, sikurse vëllazërinë fetare, kompromisin dhe barazinë gjinore, të pagjasë tjetërkund në fillesat e shekullit të kaluar. “Kongresi i Manastirit ka disa veçori. E para, shqiptarët treguan se pavarësisht kahjeve të tyre, dinin të bënin kompromis. Elita kishte vizionin se dy alfabete nuk do të thoshte ndasi. Fakti që ishin dy alfabete të përafërta, do të bënte që njëri prej tyre të triumfonte, pa krijuar ndasi. E dyta, Kongresi është i rëndësishëm sepse na vjen në momentin që Perandoria Osmane, për një periudhë shumë të shkurtër kohore, u dha lejen kombësive të tjera që të mund të organizoheshin në baza etnike. Në këtë dritare të vetme që shqiptarët kishin para Pavarësisë, u bashkuan për të arritur një vendimarrje kaq të rëndësishme. Ka një veçori tjetër, që mua më pëlqen ta vendosim të parën. Më gjeni një Kongres tjetër të fillesave të 1900-s, me pjesëmarrje të grave me të drejta të plota, siç është në këtë Kongres Parashqevi Qiriazi,” përfundoi Bido.
Ndërsa, drejtuesi i Muzeut të Alfabetit të Gjuhës Shqipe u ndal tek një nismë e jetësuar me mbështetjen e aktorëve politikë në Manastir. “Me iniciativën tonë si Muze i Alfabetit të Gjuhës Shqipe, bashkë me përkrahjen e kryetarit të degës së Manastirit, bëmë të mundur që institucioni ynë të ketë një shenjë udhërrëfyese në qendër të qytetit. Edhe pse nuk është në gjuhën shqipe, është për t’u duartrokitur”, tha Aiu.
Mes materialeve të AQSH-së përzgjedhura për ekspozim, gjendeshin foto dhe dokumente të Kongresit të Manastirit, që nxjerrin në pah përpjekjet për standardizimin e alfabetit të gjuhës shqipe të 32 delegatëve, të kryesuar nga poliedriku Mit’hat Frashëri.
Në përmbyllje të aktivitetit, Bidos iu dhurua simboli i shtëpisë së Muzeut të Alfabetit, në shenjë të bashkëpunimit të vazhdueshëm me DPA-në. Në Manastir, angazhimi i DPA-së është shprehur përmes mbajtjes së Konferencës së VII-të Mbarëkombëtare të Arkivistikës, çeljes së një Kënd Arkivor, si edhe dhurimit të kopjeve të dokumenteve të Kongresit të Manastirit, në adresë të Muzeut të Alfabetit.
