Nga Noela Yzeiri
Ka diçka të pathënë por të nënkuptuar tek deklarata e Baton Haxhiut se marrëveshja mes Kosovës dhe Serbisë duhet të përfshijë faljen e krimeve të luftës; dhe është pikërisht sakrifikimi për herë të dytë i dinjitetit të viktimave. Në këtë histori, shqiptarët nuk kanë qenë agresori por viktima, çdo tentativë për t’i atribuuar faljes një kuptim dypalësh, është në fakt një tentativë për të barazuar viktimën me agresorin. Çfarë do të thotë të kërkosh të falësh në këtë mënyrë?
Më shumë se sa të dëshirojë të falë, një deklaratë e tillë nxiton rrëmbimthi të çojë tek një arsyetim, finaliteti i të cilit është të mohojë viktimën. Ndërgjegja si subjektivitet real i njeriut formohet dhe zhvillohet në një dimension hapësinoro – kohor, duke gjetur tek e shkuara forcën e një identiteti gjithmonë e më të pavarur dhe autonom. Të thuash harro në një mënyrë kaq të beftë, të vrazhdë dhe kategorike i shërben në fakt një logjike jo shumë të ndryshme nga ajo e agresorit. Pretendimi se duhen falur apriori krimet e luftës mbas njëzetë vjetësh, do të ishte në këto kushte një ftesë çmëndarake drejt një skleroze vullnetare, kurrsesi e papranueshme, për njerëz që besojnë se pajtimi dhe bashkëjetesa ndodhin si rrjedhojë e një maturiteti politik dhe historik ku agresori pranon që është agresor dhe kërkon falje në emër të lirisë që duhet të jetë themeli në të cilin përkulen të gjitha drejtat.
Përpjekja për të çkonsideruar krimet e luftës (me idenë që rëndësia e tyre humbet në kohë) përfaqëson në vetvete një përpjekje për të mohuar dhunën e ushtruar ndaj viktimës, detyrimin e viktimës për të mohuar se mbi të është ushtruar dhunë sistematike, pra nulifikimin e plotë të dinjitetit të saj si viktimë. Zhveshja e agresorit nga përgjegjësia e fajit dhe transformimi i viktimës në një qenie pa ndërgjegje dhe kujtesë, do të ishte një metamorfozë e rrezikshme për një realitet politik që nuk është ngjizur në vitin zero por që përkundrazi tashmë pas luftës, aspiron një bashkëjetesë që duhet të ndërtohet mbi respektin dhe prosperitetin reciprok të të dyja vendeve. Në fakt përpjekja për të zbehur rëndësinë e ekzistencës së viktimës si dëshmi e gjallë e një monstruoziteti njerëzor, është një përpjekje për të krijuar një mosvazhdimësi historike, një ndërprerje po kaq e dhunshme që na ndan nga përkatësia identitare dhe historike.
Neutralizimi i faktit historik në një rrëfim pa dëshmitarë, ku viktima rrëshket në truallin e një impersonaleje të verbër, është e njëjta logjikë nga ku burojnë marrëveshjet për shkëmbime territoresh, marrëveshjet për eleminimin e emrave të trevave që përbëjnë boshtin e patjetërsueshëm mbi të cilin mbështetet historia e kombit tonë, e njëjta logjikë që këmben eshtra fëmijësh me varre ushtarësh dhe që vazhdon të na çojë në stade primitive të llahtarshme! A nuk është paradoksale të kërkosh të falësh, një shtet i cili nuk të njeh dhe mohon vazhdimisht dhunën ndaj teje? Në ç’rrethana mund të ndodhte dialogu ku persekutimi sistematik, genocidi masiv dhe spastrimi etnik që ndodhi në zemër të Ballkanit njëzet vite më parë, vazhdon të mbetet për Serbinë një fakt normal në rendin shkakësor të gjërave. Legjitimimi i dhunës së dikujt që ka ushtruar dhunë, por që refuzon të njohë viktimën rrezikon të kthehet në normë.
Kësioj, është e natyrshme të vihet në dyshim ekzistenca e kësaj ideje si një nga pikat marrëveshjes ndërmjet Kosovës dhe një shteti që nuk e njeh atë si realitet politik. Njëzet vjet më parë, shqiptarët u ngritën kundër logjikës së nënshtrimit si e vetmja mënyrë e çlirimit ndaj shtypjes dhe dhunës masive të një regjimi kriminal që binte mbi ta pandalshëm. Falja e krimeve të luftës në një formë të tillë, është t’i zbrapsesh aspiratës së të qenit i pavarur për t’iu rinënshtruar pushteteve të reja që ndjekin me zell politikën e një regjimi të vjetër, dhe vazhdojnë të jenë alergjik ndaj autonomisë së një shteti tashmë të pavarur. Mendësia e shqiptarëve nuk mund të jetë ajo e sakrifikimit për herë të dytë, një gjë e tillë do të thoshte që nuk kanë kuptuar asgjë nga sakrifica e atyre që dhanë jetën që të tjerët të jetonin, dhe që ëndërruan që të tjerët të ëndërronin. Sakrifikimi i dytë (që ndryshe nga i pari që është sublim) do të ishte një akt dorëzimi dhe bindjeje kundrejt një vullneti politik që nuk ndalet për ç’njohjen e pavarësisë së Kosovës. Në këtë kuptim, zgjidhja nuk është sakrifikimi por se respektimi i parimit të reciprocitetit i cili i ul shqiptarët në tryezë me fqinjin si të barabartë.
Njeriu shpesh herë ka dy zgjidhje; ose të arratiset nga liria pasi nuk përballon dot frikën e të qenit i lirë, ose të kuptojë metaforën e devesë së gjunjëzuar në shkretëtirë dhe të reshtë së menduari ekzistencën e vetes si të nënshtruar nga skllavëria e një faji që nuk i përket atij. Sakrifikimi i verbër bëhet një pengesë për realizimin e lirisë, dhe jo rrallë herë është një pulson vdekjeje i maskuar si virtyt. Detyra për ta rrëfyer historinë ashtu siç është nuk duhet të perceptohet si vazhdimësi e zinxhirit të hakmarrjes dhe përhapjes ngjitëse të mimétisme de la foule, por si përpjekje për të kuptuar dhe elaboruar vlerën e lirisë, e cila vlen njësoj për të gjithë popujt dhe është padyshim më e shtrenjta nga të gjitha vlerat. Atë liri që etnonacionalizmi i dëshpëruar i ish-Jugosllavisë së shekullit të njëzetë i përzier me fondamentalizëm fetar dhe tribalizëm, e përdhosi në shekuj.
