Evolucioni iu deshën 15,000 vjet për t’i kthyer ujqërit në qen. Tani, shkencëtarët nga Novosibirsk në Rusi kanë arritur të edukojnë dhelpra të zbutura në vetëm 60 vjet.
Dhelpra Gerda është e preferuara midis fëmijëve dhe të rriturve në Novosibirsk. Ajo adhuron të luajë me topa tenisi, t’i përkëdhelin veshët të bjerë në gjumë pranë njeriut të saj. “Gerda dhe unë kemi qenë së bashku për gati tre vjet tani.”- thotë Andrei Kudyakov.
Andrei me Gerdën
“Një ditë, vizitova fermën e Institutit të Citologjisë dhe Gjenetikës për të parë dhelprat e tyre nga kureshtja. Dhe më pas, nuk mund të më dilte nga mendja të kisha një krijesë kaq të bukur në shtëpi. Një vit më vonë, u ktheva dhe bëra zgjedhjen time në favor të më të kuqes”. Gerda jeton jashtë qytetit, në fshat, ku për një shëtitje me Andrei-n ndërsa mban një parzmore, duke tërhequr vëmendjen e të gjithëve në lagje. Nga natyra ajo është e gëzuar, vigjilente, kurioze dhe e dashur.
Gerda me mikeshën e saj
Gerda është një nga dhelprat e zbutura të edukuara në Institutin e Citologjisë dhe Gjenetikës të degës Siberiane të Akademisë Ruse të Shkencave. Ajo është e lidhur me njerëzit në nivelin gjenetik dhe i konsideron ata si miqtë e saj. Kjo racë dhelprash është një fenomen natyror unik.
Eksperimenti më i madh evolucionar
Eksperimenti për të zbutur dhelprat u iniciua nga Akademiku Dmitry Belyayev në vitin 1959. Në vitet 1970, ai u bashkua me Lyudmila Trut, që asokohe ishte një student e biologjisë në MGU (Universiteti Shtetëror i Moskës) dhe tani një shkencëtare ruse me famë botërore.
Lyudmila Trut dhe biologu amerikan Lee Alan Dugatkin ishin bashkëautorë të një libri në vitin 2019 në lidhje me punën e saj me Belyayev me titull “Si të Zbus një dhelpër (dhe të ndërtojmë një qen)”. Sipas librit, Belyayev besonte se eksperimentet mund të hidhnin dritë edhe mbi proceset evolucionare njerëzore – ai propozoi që njerëzit ishin majmunë “të vetë-zbutur” që kishin kaluar zgjedhjen për agresion të reduktuar (tolerancën shoqërore) ndaj krijesave të tyre të tjera.
Dhelprat luajnë në fermën eksperimentale në Institutin e Citologjisë dhe Gjenetikës të Akademisë Ruse të Shkencave.
Shkencëtari supozonte se individët më pak agresivë ishin të parët që filluan t’u afroheshin njerëzve, duke marrë një avantazh selektiv nga kontakti i tyre me njerëzit në formën e ngrohtësisë dhe ushqimit, dhe kështu, ndërsa brezi ndoqi brezin, ata do të zbuteshin. Aurokët e egër u bënë lopë të zbutura, ndërsa ujqërit e egër – qen besnikë. Mund të tingëllojë në mënyrë të arsyeshme e thjeshtë, por në praktikë, proceset evolucionare nuk zhvillohen kaq shpejt ose pa probleme. Njeriu mund të zbutë shumë kafshë të egra (arinjtë, pumat, cheetahs – dhe njerëzit që marrin kafshë të tilla sot shpesh bëhen yje të mediave sociale), por që ato të bëhen kafshë shtëpiake aktuale – me fjalë të tjera, të shumohen rregullisht dhe konsiderojnë banesat njerëzore si shtëpinë e tyre – mijëra vjet evolucion duhet të kalojnë. Sidoqoftë, shkencëtarëve sovjetikë u duheshin vetëm 60 vjet. Ideja ishte që të shumohen kafshë, me anë të shqyrtimit selektiv, që nga një moshë e re të sillet si kafshë shtëpiake.
“Kur nisëm eksperimentin, kërkuam një kafshë të ngjashme me një qen.”- thotë Lyudmila Trut. “Dhe kjo ishte dhelpra, e cila në atë moment ishte edukuar për dhjetëra vjet në fermat Sovjetike të leshit. Pra me fjalë të tjera, ajo tashmë kishte kaluar nëpër një fazë të riprodhimit nën kontrollin e njeriut dhe kjo na ndihmoi të shkurtonim ndjeshëm afatet kohore të eksperimentit.”
Një dhelpër e zbutur
Dhelprat që u edukuan kryesisht ishin dhelpra argjendi të importuara nga Kanadaja në vitet 1920. Ato u sollën në mënyrë shumë agresive: Ato do të sulmonin njerëzit dhe do t’i kafshonin në mënyrë të egër, dhe fermat e gëzofit në Rusi u befasuan me propozimin e Belyayev. “Ne veçuam dhelprat që nuk shfaqnin një egërsi të theksuar fort ndaj njerëzve dhe ishin pak a shumë tolerante ndaj njerëzve – dhe këto ishin raste të izoluara në fermat tona të gëzofit.”- thotë Trut. Më pas dhelprat e zgjedhura u vendosën në një fermë tjetër, jo shumë larg Akademgorodok-ut në Novosibirsk. Rezultatet e para filluan të shfaqen katër vjet më vonë.
‘Tund bishtin si një qen’
Një rojtar luan me një dhelpër të zbutur në fermën e Institutit të Citologjisë dhe Gjenetikës
Këlyshi i parë i dhelprës që filloi të tundte bishtin kur një njeri i afrohej lindi në vitin 1963. Në brezat pasues, dhelprat filluan të lëpinin duart e njerëzve dhe duke kërkuar që të ledhatoheshin ose që t’u fërkohej barku. Pastaj ata filluan të pranonin një kontakt sy më sy, i cili në natyrë konsiderohet si një veprim i hapur i agresionit. Në vitin 1975, dhelpra e parë lindi këlyshin e saj në një barrelë ndërsa jetonte përkrah njerëzve, dhe pastaj filloi të lëshonte një britmë si qen. Gjatë zbutjes, dhelprat Belyaev zhvilluan shenja në formën e “yjeve”, bishti dhe veshët e tyre të dredhur filluan të ruajnë një pamje të mitur edhe në moshën e rritur. Dhelprat shtëpiake mbajnë një erë mjaft specifike nga paraardhësit e tyre të egër, por rreziku i kafshimit ose sjelljes së tyre agresive praktikisht nuk ekziston, besojnë shkencëtarët.
Sot, pasuesit e Dmitry Belyayev po studiojnë zbutjen e kafshëve në të gjithë botën. Lyudmila Trut vazhdon kërkimet e saj në Institutin e Citologjisë dhe Gjenetikës – në fund të fundit, 60 vjet është një moment i shkurtër në aspektin evolucionar dhe një numër i madh pyetjesh kanë mbetur pa përgjigje. A mund të lindin dhelpra shtëpiake, nëse një dhelpër agresive bashkohet me një të zbutur? Apo pse dhelprat Belyayev ndryshojnë pamjen në një mënyrë dhe jo në një tjetër?
Një punonjëse mban një dhelpër të zbutur
“Eksperimenti ynë në Novosibirsk ka krijuar një dhelpër krejtësisht të re, një që nuk ka ekzistuar kurrë më parë. Njerëzit i blejnë nga ne dhe i marrin në të gjithë botën.”– thotë Lyudmila Trut. Ajo thotë se asnjë kërkim në zbutjen e dhelprave të këtij lloji nuk ka ndodhur askund tjetër në botë – shkencëtarët rusë kanë kryer punë shkencore në një shkallë industriale në vendin më të madh në botë. Ajo vlerëson se gjatë këtyre viteve ata kanë edukuar më shumë se 60,000 dhelpra me një prirje miqësore ndaj njerëzve. “Sigurisht, jo të gjitha këto dhelpra u mbajtën në institut. Kishim largime, si të thuash, në fermat e gëzofit në të gjithë vendin, por dhelpra shtëpiake u zhvillua në fermën tonë eksperimentale në Akademgorodok.”
VINI RE: Ky artikull është pronë intelektuale e Russia Beyond/ Përshtati në shqip Hashtag.al
