Nga Henry Kissinger*
Ripushtimi i Afganistanit nga talebanët, na detyron t’i japim përparësinë kryesore emigrimit dhe sigurisë së dhjetëra mijëra njerëzve, përfshirë amerikanët, aleatët dhe qytetarët afganë të vendosur në të gjithë vendin.
Sidoqoftë, një reflektim i kujdesshëm, është i nevojshëm për të kuptuar pse Amerika e gjeti veten duke dhënë urdhrin për t’u tërhequr, me një vendim të marrë pa njoftim paraprak ose marrëveshje paraprake me aleatët dhe me njerëzit e përfshirë në këto njëzet vjet sakrificash. Dhe pse çështja kryesore në Afganistan u konceptua dhe iu paraqit publikut si zgjedhje midis kontrollit të plotë të Afganistanit ose tërheqjes totale.
Një problem thelbësor ka pllakosur prej kohësh, ndërhyrjet tona për të luftuar guerilët, nga Vietnami në Irak. Kur Amerika rrezikon jetën e ushtrisë dhe prestigjin e saj, duke bashkuar edhe vende të tjera ajo duhet ta bëjë këtë në bazë të një kombinimi të objektivave strategjikë, për të sqaruar rrethanat që kanë motivuar luftën dhe politikanët, për të përcaktuar struktura qeveritare të afta për të mbështetur efektivisht rezultatet e arritura, brenda vendit të përfshirë dhe në skenën ndërkombëtare.
Shtetet e Bashkuara të Amerikës, u treguan të papërshtatshme në luftën kundër kryengritësve për shkak të pamundësisë së tyre për të përcaktuar qëllimet e arritshme dhe për t’i mbajtur ata të bashkuar në mënyrë të tillë, që të marrin mbështetjen e institucioneve politike amerikane.
Objektivat ushtarake ishin shumë absolute dhe të paarritshme, ato politike shumë abstrakte dhe të pakapshme. Pamundësia për t’I bashkuar, ka bërë që Amerika të mbetet e përfshirë në konflikte pa kushte të përcaktuara mirë dhe na ka çuar, në shtëpi, duke humbur nga sytë qëllimin e përbashkët, duke shkelur në një kaos mosmarrëveshjesh të brendshme.
Ne zbarkuam në Afganistan në mbështetje të përkrahjes së gjerë popullore në përgjigje të sulmeve terroriste të Al Kaedës ndaj Amerikës nga një Afganistan i kontrolluar nga talebanët.
Fushata fillestare ushtarake i arriti qëllimet e saj me gatishmërinë më të madhe. Talebanët në thelb mbijetuan në strofkat e siguruara nga Pakistani, nga i cili ata vazhduan të luftonin betejën e tyre në Afganistan me mbështetjen e një pjese të autoriteteve pakistaneze.
Por ashtu si talebanët u larguan nga vendi dhe ne e humbëm nga sytë qëllimin tonë kryesor strategjik. Ne u bindëm se mënyra e vetme për të parandaluar kthimin e bazave të terroristëve në vend, ishte transformimi i Afganistanit në një shtet modern me institucione demokratike dhe një qeveri të bazuar në Kushtetutë.
Një ndërmarrje të tillë nuk mund të kishte parashikuar një orar të caktuar, të pajtueshëm me proceset politike amerikane. Në vitin 2010 në një artikull në përgjigje të dërgimit të trupave të reja amerikane në Afganistan unë paralajmërova kundër një procedure aq të gjatë dhe pushtuese, saqë kërcënoi të tjetërsonte simpatitë e shumicës së afganëve, madje edhe të atyre që kishin kundërshtuar xhihadistët.
Sepse Afganistani nuk ka qenë kurrë një vend modern. Sovraniteti presupozon një ndjenjë të detyrave të përbashkëta dhe centralizimin e pushtetit. Territori afgan, i pasur me shumë elementë, mungon veçanërisht në këta sektorë.
Ndërtimi i një shteti demokratik modern në Afganistan, ku dekretet e qeverisë respektohen në të gjithë vendin, kërkon vite, në mos dekada. Dhe përplaset me përbërësin gjeografik, etnik dhe fetar të territorit.
Ishte pikërisht procesi gjyqësor, izolimi dhe mungesa e një autoriteti qendror në Afganistan që e bëri atë veçanërisht ftues si bazë për organizatat terroriste.
Megjithëse prania e një shoqërie dukshëm afgane mund të gjurmohet në shekullin e tetëmbëdhjetë, popullsia e saj gjithmonë e ka kundërshtuar ashpër centralizimin. Grupimi politik, dhe veçanërisht ushtarak, në Afganistan, ka ndjekur gjithmonë linjat e grupeve dhe klaneve etnike, në një strukturë në thelb feudale, në të cilën mbajtësit e pushtetit janë ata që organizojnë milicitë mbrojtëse të klanit.
Zakonisht të angazhuar në konflikte të fshehta me njëri-tjetrin, këta komandantë lufte, shpesh shoqërohen në koalicione të gjera sa here që një fuqi e jashtme ndërhyn për të forcuar centralizimin dhe kohezionin – shikoni pushtimin nga ushtria britanike në vitin 1839 dhe forcat e armatosura sovjetike. Të cilët pushtuan Afganistanin në 1979-ën.
Si tërheqja dramatike e britanikëve nga Kabuli në 1842-in, në të cilën vetëm një evropian arriti t’i shpëtonte vdekjes ose kapjes, ashtu edhe
tërheqja historike e sovjetikëve nga Afganistani në 1989-ën, u shkaktuan nga mobilizimi I përkohshëm I të gjitha klaneve.
Teza e përkohshme se afganët nuk janë të gatshëm të luftojnë për vendin e tyre, është hedhur poshtë në masë të madhe nga historia. Në të vërtetë, afganët kanë provuar të jenë luftëtarë të patrembur për klanet e tyre dhe autonominë e tyre fisnore.
Me kalimin e kohës, lufta gradualisht ka marrë karakteristikat e fushatave të mëparshme për të luftuar luftën guerile, gjatë së cilës mbështetja e opinionit publik amerikan është zbehur gradualisht.
Shkatërrimi i bazave të talebanëve, kishte përfunduar në thelb. Por ndërtimi i një kombi në një vend të shkatërruar nga lufta, kërkonte një vendosje masive të aseteve ushtarake. Talibanët u mbajtën nën kontroll, por nuk u eliminuan.
Prezantimi i formave të pazakonta të qeverisjes, nga ana tjetër, ka dobësuar angazhimin politik dhe ka inkurajuar korrupsionin tashmë të shfrenuar.
Prandaj mund të thuhet se Afganistani ka ndjekur modelet e mëparshme të polemikave të brendshme amerikane. Ajo që përkrahësit e luftës kundër rebelëve e quajtën progres, u klasifikua si një fatkeqësi nga krahu i kundërt politik në debat.
Të dy grupet kanë paralizuar njëri-tjetrin gjatë qeverive të njëpasnjëshme, në të dy anët e spektrit politik. Kujtojmë vendimin e marrë në 2009-ën, për të ndjekur dërgimin e trupave të reja në Afganistan me njoftimin e njëkohshëm të fillimit të tërheqjes ushtarake brenda tetëmbëdhjetë muajve.
Ajo që ne kishim anashkaluar, megjithatë, ishte një alternativë e mundshme, e aftë për të bashkuar objektiva të arritshëm. Lufta kundër rebelëve mund të reduktohet në përmbajtje, në vend të asgjësimit të talebanëve. Dhe rruga politiko-diplomatike, mund të kishte eksploruar një nga aspektet e veçanta të realitetit afgan: vendet fqinje – edhe pse në armiqësi të hapura mes tyre dhe jo rrallë me Amerikën – mund të ndiheshin të kërcënuara thellësisht nga potenciali terrorist i Afganistanit.
A do të ishte e mundur të konsideroheshin përpjekjet e përbashkëta për të luftuar rebelët? Sigurisht India, Kina, Rusia dhe Pakistani shpesh kanë interesa konfliktuale. Por diplomacia krijuese mund të kishte distiluar masa të përbashkëta për të zhdukur terrorizmin në Afganistan.
Kjo alternativë nuk është eksploruar kurrë. Hapur kundër luftës, presidentët Donald Trump dhe Joe Biden kanë filluar bisedimet e paqes me talebanët, të cilët ne u betuam se do t’i shfarosnim njëzet vjet më parë. Ato negociata sot rezultuan në tërheqjen e pakushtëzuar të amerikanëve nga qeveria Biden. Shpjegimi i arsyeve nuk e anulon brutalitetin dhe mbi të gjitha nxitimin e vendimit të marrë.
Amerika nuk mund t’i shpëtojë rolit të saj si një lojtar kryesor në rendin ndërkombëtar, si për aftësitë e saj, ashtu edhe për vlerat e saj historike. Ai nuk mund t’i mohojë ato, thjesht duke u tërhequr nga Afganistani.
Qeveria e Biden është në fillimet e saj. Ai me siguri do të ketë mundësinë për të zhvilluar dhe mbështetur një strategji gjithëpërfshirëse, të pajtueshme me nevojat e brendshme dhe ndërkombëtare. Demokracitë evoluojnë në përplasjen midis fraksioneve të ndryshme dhe vulosin suksesin e tyre me pajtim.
*Ish-sekretar amerikan i Shtetit dhe këshilltar i Sigurisë Kombëtare. “The Economist”- Përshtati në shqip “Gazeta Si”
