Lira turke
Monedha e Turqisë është zhytur në nivelet më të ulëta të të gjitha kohërave kundrejt dollarit amerikan dhe euros në muajt e fundit, ndërsa Presidenti Rexhep Tajip Erdogan vazhdon të shtyjë përpara një përpjekje të kritikuar gjerësisht për të ulur normat e interesit pavarësisht rritjes së çmimeve të konsumit.
Si rezultat, familjet po luftojnë për të blerë ushqime dhe mallra të tjera dhe lira turke ka humbur rreth 40 për qind të vlerës së saj që nga fillimi i vitit, duke u bërë një nga monedhat me produktivitetin më të keq në botë.
Këtu është një vështrim më i afërt i krizës së liras turkes dhe ndikimit të saj në një vend me inflacion të lartë.
Çfarë po ndodh me lirën turke?
Banka Qendrore e Turqisë ka ulur kostot e huamarrjes me katër pikë përqindje që nga shtatori, në përputhje me dëshirat e Erdoganit, edhe pse inflacioni u përshpejtua në rreth 20 për qind.
Erdogan, i cili ka qenë në pushtet për rreth 19 vjet, ka argumentuar prej kohësh se normat e larta të interesit shkaktojnë inflacion, në kundërshtim me atë që thonë përgjithësisht ekonomistët: se rritja e normave do të ulë çmimet.
Uljet e normave kanë ngritur shqetësime për pavarësinë e bankës, ndërsa politika monetare jokonvencionale e vendit ka trembur investitorët e huaj, të cilët po hedhin poshtë asetet turke. Dhe qytetarët turq po nxitojnë të konvertojnë kursimet e tyre në monedha të huaja dhe ar për t’i mbrojtur ata nga rritja e inflacionit.
“Njerëzit sjellin kursimet e tyre dhe gjithmonë duan të blejnë dollarë. Kur do të përfundojë, ku do të shkojë kjo? Ata janë në panik,” tha Hulya Orak, një punonjëse e zyrës së këmbimit valutor. “Njerëzit janë vazhdimisht në gjendje paniku dhe po përdorin paratë që janë nën dyshekët e tyre”.
Si rezultat, lira turke, e cila mezi ishte rikuperuar nga një krizë valutore në vitin 2018, është dobësuar në nivele rekord ndaj dollarit dhe euros.
Ai u rrëzua në një nivel rekord prej 13.44 kundrejt monedhës amerikane më 23 nëntor pasi Erdogan këmbënguli se nuk do të kishte kthim prapa nga politikat e tij jokonvencionale. Të martën, lira ra përsëri në nivelin më të ulët historik prej 14 kundrejt dollarit, pasi Erdogan përsëriti se shkurtimet do të vazhdonin dhe mes shenjave që Rezerva Federale e SHBA do të shtrëngonte kredinë për konsumatorët dhe bizneset ndërsa inflacioni rritet.
Lira u rikuperua pak të mërkurën pasi Banka Qendrore e Turqisë njoftoi se po ndërhynte në tregun valutor për të frenuar paqëndrueshmërinë.
Si janë prekur njerëzit?
Me inflacionin që shkon në më shumë se 21 për qind, çmimet e mallrave bazë janë rritur dhe shumë njerëz në këtë vend me më shumë se 83 milionë banorë po luftojnë për të përballuar jetesën. Grupi i pavarur i Kërkimit të Inflacionit, i përbërë nga akademikë dhe ish-zyrtarë të qeverisë, e vendos normën e inflacionit në një nivel mahnitës prej 50 për qind.
Lira e zhvlerësuar po rrit çmimet, duke i bërë importet, karburantet dhe mallrat e përditshme më të shtrenjta në Turqi, e cila mbështetet në lëndët e para të importuara. Ndërkohë, qiratë janë rritur dhe çmimet për shitjet e shtëpive, kryesisht të lidhura me dollarin, po rriten.
Çdo mëngjes, jashtë kioskave krijohen radhë të gjata që shesin bukë një Lira më lirë se në furra buke dhe dyqane.
“Ne po shkurtojmë gjithçka,” tha Sinasi Yukselen ndërsa priste në radhë. “Unë bleva 10 bukë, tani blej pesë. Ne kemi hequr dorë nga përpjekjet për të blerë mish”.
Në një qendër tregtare që shet mallra me zbritje në Ankara, Emine Cengizer tha se donte t’i blinte vajzës së saj adoleshente një pallto dimërore, por doli duarbosh.
“Nëse e blej pallton, nuk do të kemi asgjë për të ngrënë për pjesën tjetër të javës,” tha ajo.
Selva Demiralp, një profesore e ekonomisë në Universitetin Koc të Stambollit, thotë se është e shqetësuar për një ikje të mundshme të trurit.
“Kur hendeku juaj i pagave midis asaj që mund të fitoni në Turqi dhe asaj që mund të fitoni jashtë zgjerohet kaq shumë, thjesht do të jetë shumë e vështirë për ne t’i mbajmë ata njerëz me jakë të bardhë me arsim të lartë në shtëpi,” tha ajo. “Dhe ky është një kërcënim i madh për të ardhmen e vendit”.
Cila është politika ekonomike e Erdoganit?
Presidenti Erdogan duke folur në një konferencë | Foto: AP
Presidenti turk ka kërkuar kosto të ulëta huamarrjeje për të stimuluar ekonominë, për të nxitur rritjen dhe eksportet dhe për të krijuar vende pune. Ai është zotuar të thyejë ciklin e një ekonomie të varur nga “paratë e nxehta” afatshkurtra të joshur nga normat e interesit të lartë.
Ekonomistët thonë se rritja e kostove të huamarrjes lehtëson inflacionin, i cili ka ardhur në rritje në mbarë botën ndërsa ekonomia rimëkëmbet nga pandemia e koronavirusit, por është veçanërisht e mprehtë në Turqi për shkak të politikave joortodokse të qeverisë.
Një mysliman i devotshëm, feja e të cilit e konsideron fajdet si mëkat, Erdogan i ka përshkruar normat e interesit si “nëna dhe babai i çdo të keqeje”. Ai ka shkarkuar tre guvernatorët e bankës qendrore, të cilët i rezistuan uljes së normave. Në një ndryshim të mëtejshëm, Erdogan të enjten emëroi një ministër të ri të financave që konsiderohet të jetë mbështetës i shtytjes për norma të ulëta huamarrjeje, duke çuar në një rënie të lehtë të lirës.
“Me modelin e ri ekonomik, ne po e shtyjmë politikën e tërheqjes së parave me norma të larta interesi. Ne po mbështesim prodhimin dhe eksportet me interesa të ulëta,” tha Erdogan këtë javë.
Udhëheqësi turk ka fajësuar për rrëzimin e monedhës forcat e huaja të prirura për të shkatërruar ekonominë e Turqisë dhe thotë se qeveria e tij po bën “një luftë ekonomike për pavarësi”.
Demiralp, ekonomiste, thotë se qeveria po bën të kundërtën e asaj që zakonisht bëhet për të ulur çmimet.
“Banka qendrore pretendon se duke ulur normat e interesit, ato do të përmbajnë presione inflacioniste. Tregjet nuk po e blejnë këtë histori,” tha ajo.
Cili është ndikimi politik për Erdoganin?
Vitet e tij të hershme në pushtet u shënuan nga një ekonomi e fortë që e ndihmoi atë të fitonte disa zgjedhje. Kohët e fundit, rritja e çmimeve të konsumit e ka dëmtuar popullaritetin e tij, me sondazhet që tregojnë shqetësim mbi politikat e tij ekonomike edhe mes mbështetësve.
Javën e kaluar, policia shpërndau demonstratat e vogla që shpërthyen në Stamboll dhe disa qytete të tjera turke nga grupe që protestonin për koston e lartë të jetesës. Dhjetëra persona u arrestuan.
Një aleancë e partive opozitare që kanë formuar një bllok kundër partisë në pushtet të Erdoganit dhe aleatëve të saj ka ardhur duke u ngjitur në sondazhet e opinionit. Anëtarët e koalicionit opozitar po bëjnë thirrje për zgjedhje të parakohshme dhe akuzojnë Erdoganin për “tradhti” për keqmenaxhim të ekonomisë.
Erdogan ka refuzuar të thërrasë zgjedhje të parakohshme, duke këmbëngulur se votimi do të zhvillohet siç është planifikuar në vitin 2023.
Ai tha këtë javë se qeveria është duke punuar në programe që do të hapin 50 mijë vende të reja pune dhe pritet të rritet paga minimale.
“Ne po përgatitemi që, një nga një, të ndërmarrim hapa për të ngushëlluar qytetarët, fuqia blerëse e të cilëve ka rënë,” tha Erdogan.
Turqia është e përqendruar në rritjen e ekonomisë në vend që të kontrollojë inflacionin, tha Demiralp, “por unë mendoj se edhe rritja është shumë e diskutueshme në këtë pikë, sepse do të shihni më shumë tkurrje që vijnë si rezultat i panikut dhe pasigurisë dhe kostove të përshkallëzuara që vijnë nga kjo. krizë.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Euronews. Përshtati në shqip për Hashtag.al -Klaudio Agolli
