COVID-19 ‘vrau’ biznese të panumërta. Në kahun tjetër, ai gjithashtu nxiti një mori të rejash. Teksa kemi përmendur bizneset që lindën gjatë pandemisë, cilat janë ato që rezistuan edhe në një periudhë post-pandemike?
Ka qenë një kohë sfiduese që të gjithë e kemi jetuar – duke u përshtatur, duke mbijetuar dhe, në disa raste, duke lulëzuar gjatë pandemisë Covid-19. Po tani? A vazhdojmë thjesht aty ku e lamë, duke u kthyer në zonat tona të rehatisë si zakonisht?
Apo kriza globale ekonomike, sociale dhe shëndetësore ndryshoi gjithçka, duke krijuar një “normale të re” me rregulla të reja për ecurinë dhe suksesin e sektorëve të ndryshëm në biznes? E vërteta ndoshta qëndron diku në mes, por pandemia sigurisht që ka detyruar shumë biznese të ripërcaktojnë suksesin dhe të vlerësojnë strategjitë, ndërsa kanë mësuar mënyra të reja për të operuar.
Pandemia padyshim, çoi në një rritje masive në tregtinë elektronike, me mijëra persona që vendosën të punojnë, të hanë, të ushtrohen dhe të argëtohen në shtëpi, dhe iu deshën mjetet që ta bëjnë këtë. Kjo nxiti biznese si shërbime ushqimi me transport, supermarkete me transport, palestra online, shkolla e punë online etj.
Gjatë pandemisë COVID-19, shumë punonjës që ishin pushuar nga puna ose u gjendën në sektorë që patën shkurtime masive, vendosën të ndjekin rrugën e tyre dhe të nisin një biznes. Këta sipërmarrës ‘të sapokrijuar’ zbuluan shpejt se, pavarësisht nga rrethanat kombëtare dhe globale, kishte shumë ide biznesi ‘miqësore me pandeminë’ që mund të realizoheshin me sukses. Dhe shumë ide erdhën në jetë, edhe në kontekstin shqiptar.
Megjithëse vaksina ka filluar të rikthejë normalitetin në jetën e përditshme, disa ndryshime të qëndrueshme nga kjo kohë, si puna në distancë, shërbimi i shitjes me pakicë në internet dhe shërbimet e shpërndarjes në shtëpi, do të vazhdojnë në botën pas pandemisë.
Një element që u raportua në vendin tonë është trendi i hapjes së bizneseve në periudhën e pandemisë. Shpesh, në mungesë të ndihmës nga institucionet e shtetit, qytetarët e mbetur pa punë, në disa raste, si alternativë kanë gjetur hapjen e ndonjë biznesi të vogël tregtar, kryesisht online, për të shmangur kostot operative.
Shërbimet e mediave sociale
Shumë pronarë të bizneseve të vogla e dinë se prania e mediave sociale është e rëndësishme, por nuk kanë kohë ose mendësi të mësuar vetë rreth saj. Kjo ka nxitur një numër të madh personash të angazhuar në marketing që të hedhin sytë nga kjo fushë dhe tashmë Instagram ka një mori llogarish që menaxhohen nga njerëz që të japin shërbime marketingu dhe konsulenca për të rritur praninë e një biznesi online.
Gjithashtu, është vënë re një tendencë e kompanive të marketingut për të ofruar menaxhimin e mediave sociale. Vanesa, e njohur në Instagram si VanesaTheManager (12.6k ndjekës), prej dy vitesh ofron shërbime marketimi sociale, për të ndihmuar bizneset për të rritur shitjet dhe ndërgjegjësimin për markën. Ajo thotë se, Facebook dhe Instagram janë platformat më të mira për bizneset për të fituar ndjekës.
Tëitter, TikTok dhe Pinterest gjithashtu mund të ndihmojnë një biznes të fitojë dhe të ndërveprojë me ndjekësit e tyre, në varësi të industrisë dhe ofertës së produktit ose shërbimit. Ajo pohon për “Monitor” se, kërkesat kanë qenë të larta edhe nga biznese të vogla, për t’i ndihmuar në rritjen e shitjeve ose brandimin.
Kulinaria
Njerëzit duan të hanë dhe të pinë dhe janë gjithmonë në kërkim të ushqimeve dhe koktejeve unike për t’i provuar. Pandemia ka një rritje të kërkesës për ushqim, ndaj të gjithë ata që kishin një sfond kulinarie ose thjesht e kishin pasion, ndanë ekspertizën e tyre me botën, kryesisht në mediat sociale.
E nisur në karantinë duke vijuar edhe pas kësaj periudhe, u ofruan kurse gatimi në internet si dhe shërbime katering ushqimi. Gjatë kësaj periudhe, edhe videot në YouTube të gatimit u bënë shumë virale.
Kristi Janku është sipërmarrësja e re, themeluese e brandit Kikiliciouss, i cili ka thuajse një dekadë që operon si platformë online me shërbime të ndryshme. Fokusi kryesor i platformës është ndarja e recetave të ëmbëlsirave, të shoqëruara hap pas hapi me foto dhe tekst. Ajo pohon që gjatë pandemisë, njerëzit u fokusuan më shumë tek ushqimi dhe kjo i dha krahë sektorit që të rritet dhe të vijojnë kërkesat edhe më tej.
Rishitës në internet
Në vitin 2020, blerjet në internet u rritën me 44% globalisht, një trend që do të vazhdojë edhe përtej pandemisë. Shitësit me pakicë në internet ‘përfituan’ nga tendenca e tregtisë elektronike, sidomos ajo kategori që njihet si ‘rishitës”, ndërkohë që ndihmon konsumatorët të fitojnë para për artikujt e përdorur që nuk kanë më nevojë.
Forma është e tillë: blihen produkte direkt nga një konsumator dhe rishiten ato, ose ndihmohet blerësi duke i gjetur një produkt dhe merret një komision nga kjo formë. Ndërsa audienca e rishitjes rritet, biznesi rritet gjithashtu. Në Shqipëri, forma rishitës kanë pushtuar rrjetet sociale dhe janë një trend në rritje: në pandemi shumë shqiptarë panë nevojën për disa produkte në shtëpitë e tyre, ashtu sikurse zëvendësuan disa të tjera.
Disa nga bizneset që panë një rritje të kërkesës ishin Shtëpia e Ofertave, që bën pikërisht rolin e rishitësit. Të kontaktuar nga “Monitor”, ata pohuan se produktet për të cilat ka më shumë kërkesë janë ato për fëmijë: karroca, krevate etj., duke qenë se janë produkte që përdoren për një kohë të shkurtër.
Biznes konsulence
Nga marketingu në ligjin tek financat, ka individë që operojnë si biznese në pothuajse çdo fushë të ekspertizës, përmes një firme konsulence. Nga Konsuenca.al pohojnë se, gjatë pandemisë “kemi komunikuar virtualisht me klientët dhe u kemi ofruar atyre njohuritë tona profesionale për shkallëzimin dhe përmirësimin e biznesit të tyre. Këtë tendencë po vijojmë ta japim edhe tani.
Edhe kompani të tjera konsulence, kanë parë rritje të kërkesës së shërbimeve të tyre gjatë dhe pas pandemisë, duke qenë se, u vu re se COVID-19 ka ndryshuar tendencat e biznesit në industri të caktuara dhe këto kompani dhanë ndihmën e tyre për t’i ndihmuar me standardet e reja. Për shembull, shumë biznese kanë adoptuar teknologji të reja dhe politika të punës në distancë për të pasur sukses gjatë pandemisë.
Agjenci të marketingut dixhital
Bizneset janë vazhdimisht në kërkim të agjencive që mund t’i ndihmojnë të dallohen nga konkurrentët e tyre në internet, veçanërisht pasi konsumatorët po shpenzojnë më shumë kohë se kurrë në pajisjet e tyre.
Kompanitë me përvojë në marketing në Shqipëri kanë pasur rritje të kërkesës për marketingun dixhital që ofron strategji përmbajtjeje, media sociale, shërbime SEO, reklama të paguara dhe të synuara, analitikë, dizajn ueb, këshillim dhe më shumë. Kjo, sepse pandemia i zhvendosi të gjithë online dhe kërkesa për një shërbim të tillë u rrit.
Nga “Big Media Expert” pohojnë për “Monitor” se, kërkesa për marketing dixhital është rritur me kalimin e viteve. Biznese të ndryshme janë ndërgjegjësuar për rëndësinë e pranisë së tyre online dhe shërbimet që jep një agjenci e tillë nisin që nga ndërtimi i faqes së ëeb, shërbime të përmbajtjes së pranisë së biznesit online, rrjetet sociale, reklamimi online dhe analiza, dizajni i brandit etj.
Zhvillues i aplikacionit
Pandemia i kapi disa kompani të pasigurta, pa asnjë mënyrë për të kryer biznesin e tyre në internet. Për këtë arsye, globalisht zhvilluesit e aplikacioneve arritën të ndihmonin bizneset të përshtaten me peizazhin dixhital, duke krijuar aplikacione për t’i ndihmuar ata të arrijnë dhe t’u shërbejnë klientëve.
Tregu për këto aplikacione për blerje, shpërndarje dhe shërbime, sipas kërkesës, është ende në rritje. Sipërmarrësit me përvojë në zhvillimin e aplikacioneve ‘përfitojnë’ nga kjo kërkesë dhe ndihmojnë bizneset të krijojnë përvoja të personalizuara të markës celulare.
Tomi Kallanxhi pohon për “Monitor” se, aplikacioni më i ri i lançuar këtë vit, por i projektuar që në fillim të pandemisë, është Markozz. Sipas tij, Markozz është platforma e parë sociale që lidh distributorët me rishitësit, e gjithë kjo e përforcuar me Inteligjencë Artificiale dhe Machine Learning. Nisma për këtë aplikacion erdhi si pasojë e vëzhgimit të nevojës në treg për këtë shërbim.
Shërbimi i ushqimeve delivery
Gjatë pandemisë, konsumatorët u mësuan me komoditetin e dorëzimit të produkteve në derën e tyre, kështu që kërkesa për shërbimet e shpërndarjes në internet mbetet në nivelin më të lartë të të gjitha kohërave dhe kjo tendencë vijon edhe tani. Këto shërbime mbulojnë kryesisht ushqimet apo edhe menu të personalizuara ushqimore.
Matina Çobo, nga “Fitfood”, thotë për “Monitor” se kërkesa për menu ushqimore ka qenë në rritje. Sidomos gjatë pandemisë, shumë familjarë, të gjendur nën presionin e punëve përkarëse, fëmijëve për t’i ndihmuar me mësimin online, patën nevojë të madhe për të pasur ushqimet e tyre gati.
Sipas znj. Çobo, kjo tendencë vijon sepse shumica e kompanive kanë mbyllur mensat për shkak të masave anti-COVID, ndaj punonjësit kërkojnë menu ushqimore. Kërkesat vijnë nga individë të ndryshëm, jo detyrimisht me nevojën për dobësim.
Siguria kibernetike
Pandemia i ka shtyrë kompanitë t’i zhvendosin shërbimet e tyre në internet, dhe për shumë kjo lëvizje ishte e nxituar. Kjo do të thotë se jo të gjithë hapat e nevojshëm mund të jenë ndërmarrë për të siguruar që të dhënat, të tilla si detajet e klientit të mbrohen aq sa duhet të jenë në këtë moshë. Në mbarë botën ka pasur një rritje të krimit kibernetik.
Buxhetet e sigurisë kibernetike po rriteshin tashmë nga viti në vit, përpara përhapjes së koronavirusit dhe kërcënimi i vazhdueshëm i shkaktuar nga shpërthimi i COVID-19 vetëm sa do të përshpejtojë trendin e bizneseve që shpenzojnë më shumë për masat e tyre të sigurisë në internet.
Tendenca ka nisur të shihet në Shqipëri, pak më e vakët se vendet e tjera, por kompanitë e fushës së Teknologjisë së Informacionit pohojnë se ka shumë biznese, kryesisht të shitjeve online, që kanë kërkuar asistencë për të qenë të sigurt online.
Shërbimet ligjore
Ndërsa avokatët kanë punuar nga shtëpia si gjithë të tjerët, bllokimet e gjata kanë krijuar rritje të rasteve me të cilat ata duhet të merren. Shkalla e divorcit në Kinë u dyfishua kur vendi filloi të dilte nga karantina, si rezultat i çifteve që jetuan nën një çati për disa muaj, ndërsa në SHBA, normat e divorcit u rritën me 34% për shkak të bllokimit. Edhe në Shqipëri, tendenca e divorcit ka qenë në rritje dhe avokatët pohojnë se kanë qenë ‘të përmbytur’ me çështje.
Normat e divorcit normalisht shohin një rritje pas festave të verës dhe Krishtlindjeve, dhe tani që koronavirusi po dominon edhe dimrin, numri i çifteve që ndahen si rezultat ka të ngjarë të jetë gjithashtu më i madh. Në vendin tonë, shifrat e 2019-s tregojnë nivelin më të lartë të tyre, 26.1 divorce për 100 martesa, ekspertët e fushës ligjore thonë se shifrat e 2020 pritet të jenë më të larta, ndaj dhe shërbimet ligjore shihen si një ‘biznes’ i mirë pas pandemisë.
Shërbimet psikologjike
Pavarësisht situatës së tanishme, studimet e mëparshme kanë treguar që depresioni dhe ankthi prekin një në shtatë njerëz. Ndryshimet e shumta që erdhën me pandeminë, si izolimi fizik dhe social, kalimi më shumë kohë në shtëpi, distancimi social dhe shqetësimi rreth shëndetit për njerëzit e dashur, mund të theksojnë faktorët para ekzistues të stresit, duke bërë që simptomatika e ankthit dhe depresionit të shtohet. Përfaqësues të “MIA Clinic” pohojnë për “Monitor” se, është rritur kërkesa për shërbime psikologjike, pas pandemisë, sidomos nga femrat shtatzënë.
Sipas mjekes psikiatër, Arjana Rreli, numri i pacientëve që kërkojnë shërbimet mjekësore është rritur në tre vitet e fundit, por doktoresha pohon se situata në realitet është edhe më e rëndë, pasi shoqëria nuk e ka kulturën e mjaftueshme për të marrë diagnozë te mjeku dhe më pas, trajtimin e nevojshëm. Sipas saj, shumë e kishin të vështirë ta përballonin izolimin, ndërsa të tjerët e kishin të vështirë, për shkak të humbjes së punës dhe pasigurisë financiare, mbylljes së bizneseve.
Kërkesat për seanca psikologjike dhe konsulta psikoterapike kanë qenë në rritje në gjithë botën. Kjo tendencë shihet edhe në Shqipëri, me një numër shumë të lartë të punonjësve të shëndetit mendor që kanë hapur zyrat e tyre të konsulencave psikologjike.
Skuterët elektrikë
Përpara se skuterët elektrikë të shihnin një rritje të përdorimit, madje duke tejkaluar popullaritetin e biçikletave, përdorimi i tyre në rrugët e kryeqytetit u pa me skepticizëm, sidomos për shkak të çmimit të kripur që arrin deri në 800 euro.
Por koronavirusi mund të konsiderohet mirëfilli si arsyeja kryesore e krijimit të vërtetë të industrisë së skuterëve elektrikë. Pavarësisht polemikave të kaluara mbi sigurinë, gjithnjë e më shumë qytete u kanë dhënë dritën jeshile kompanive të skuterëve elektrikë si Bird (drejtuar nga Uber) dhe Lime.
Dhe duke qenë se, pandemia bëri që shumë qytete të vendosin masa për ruajtjen e distancimit social që kufizuan makinat në shumë prej zonave urbane të botës, u krijua kështu arsyeja e përsosur për kompanitë e marrjes me qira të skuterëve.
Roma Zyrtare autorizoi skuterët elektrikë më 1 mars 2020, pikërisht në kohën kur pandemia po përhapej, dhe kur vendi doli nga bllokimi gjatë verës, qyteti ishte i mbushur me skuterë, pasi italianët shmangën transportin publik dhe shfrytëzuan në maksimum rrugët më të pastra.
E njëjta tendencë u pa edhe në Shqipëri, ku dyqanet e shitjes së skuterëve elektrikë u masivizuan aq shumë, sa një skuter mund ta gjesh në çdo dyqan që shet pajisje elektronike. Çmimet nisin nga 40 mijë lekë dhe të rinjtë kryesisht, i shohin skuterët si një alternativë me kosto më të ulëta se sa makinat dhe motoçikletat.
Gjithashtu, shërbimet e transportit publik kanë qenë në rënie nga të rinjtë, sipas të dhënave të deklaruara Shoqata e Transportit Urban, për shkak të përdorimit të skuterëve. Vlera globale e tregut të skuterëve elektrikë mendohet se do të rritet në më shumë se 30 miliardë dollarë deri në vitin 2025, sipas ResearchAndMarkets.com
Veshje sportive
Stili ritmik i jetës dhe tendencat e modës së viteve të fundit drejt komfortit kanë rritur kërkesën për veshje sportive në vend. Kjo tendencë u përforcua më shumë gjatë pandemisë, teksa karantina dhe bllokimi i aktiviteteve sociale pothuajse i nxorën nga përdorimi veshjet klasike. Edhe pas karantinës, tendenca e veshjeve sportive vijon të jetë e pëlqyer nga shqiptarët.
“In Sport”, me aktivitet në tregtimin e artikujve sportivë, është për të dytin vit radhazi në renditjen e “Monitor 200”, sipas fitimeve, ndërsa ka vijuar rritjen edhe gjatë vitit të pandemisë. Kompania raportoi të ardhura 1.1 miliardë lekë (rritje me 9%) dhe fitime 272 milionë lekë (zgjerim 8.2%).
Edmond Gjyli, administrator i “In Sport”, distributori i Nike për Shqipërinë, dhe që ka rrjetin e dyqaneve në të gjithë vendin, SportVision, SportReality, BuzzSneakerstation dhe Nike Shop ka pohuar më herët se “duke qenë se njerëzit u mbyllën për një periudhë të caktuar kohe, nevoja për të qenë më shumë sportiv, për të parë natyrën, nevoja për të dalë dhe për të eksploruar më shumë ishte ndryshoi tendencën e veshjeve sportive në pandemi.
Një tjetër shtysë ishin rrjetet sociale, që e bënë konsumatorin shqiptar të jetë më shumë i fokusuar dhe të ndjekë trendin botëror”.
Palestra në shtëpi
“Në formë me Aulonën” përkoi me nisjen e pandemisë dhe Aulona Musta, tashmë trajnere fituesi, thotë për “Monitor” se, ky model u përqafua gjerësisht nga gratë shqiptare.
“Nisi në janar të 2020-s, ku ëeb dhe programet u prezantuan në fund të këtij muaji kurse në fillim të marsit, nisi karantina. Kjo ndikoi pozitivisht në këtë model biznesi, duke qenë se palestrat u mbyllën, njerëzit po ashtu, nuk kishin mundësi të stërviteshin, dhe për këtë arsye iu drejtuan këtij modeli alternativ, që deri më atëherë kishte qenë i stigmatizuar për shkak se mendohej se nuk kishte efekte. Edhe lëvizja e kufizuar dhe të ngrënët më shumë, i shtyu drejt këtij modeli.
Sipas saj, mundësitë që të jep palestra janë më të shumta. Por kur vjen puna për të humbur peshë, nuk ka rëndësi nëse jemi në palestër apo në shtëpi, rezultatet arrihen edhe në këtë model stërvitje, pa shumë mjete/vegla. Ajo shton se, targeti më i madh janë nënat e reja me fëmijë të vegjël.
Modele që rezistojnë
Tregjet ndryshojnë dhe modelet e biznesit duhet të ndryshojnë paralelisht. Suksesi varet nga inovacioni i vazhdueshëm i modelit të biznesit. Në mënyrë që të keni sukses, ju duhet të merrni dy gjëra si duhet: Ju duhet të synoni një segment tregu të mbrojtur dhe duhet të krijoni një model biznesi që ju mundëson të fitoni kundër konkurrentëve që ndjekin segmentin tuaj të synuar.
Në mënyrë që kompania juaj të ketë sukses në epokën pas pandemisë, ju duhet të bëni dy gjëra mirë: Zgjidhni strategjinë tuaj me kujdes për të synuar një segment të mbrojtur të tregut dhe përshtatni modelin tuaj të biznesit për të kapur dhe për të dominuar tregun tuaj të synuar.
Problemi është se shumica e kompanive nuk janë gati të konkurrojnë me këto kushte të reja. Pandemia përshpejtoi ndjeshëm fragmentimin e tregut. Kjo i lejoi gjigantët dixhitalë, të nxitur nga mikro-segmentimi i tyre i tregut, të rriteshin shpejt, por shumica e kompanive nuk e kanë ndryshuar modelin e tyre të biznesit për të përmbushur këto kushte të reja.
Shumë menaxherë që u ngritën nëpër rangjet në epokën e mëparshme thjesht supozuan se modelet e tyre të vjetra, të provuara dhe të vërteta të biznesit të tregut të gjerë ishin ende efektive. Analistët financiarë vazhduan të vlerësojnë kompanitë bazuar në rritjen e shitjeve dhe minimizimin e shpenzimeve, duke përforcuar problemin.
Në zhvillimin e një modeli biznesi me fitim të lartë për të angazhuar klientët tuaj të synuar, ju keni dy zgjedhje themelore: (1) të rrisni vlerën e klientit tuaj, ose (2) të ulni koston tuaj për t’u shërbyer (ose t’i bëni të dyja). Kjo është e ndërlikuar nga nevoja për të kaluar nga shënjestrimi i mëparshëm i gjerë i tregut në objektivin e ri specifik për segmentin.
Një kompani mund të formësojë modelin e ri të biznesit për të synuar cilindo nga segmentet e fitimit, megjithëse është jashtëzakonisht e vështirë të angazhohet më shumë se një. Kompanitë e mëposhtme kanë gjeneruar fitime të larta të qëndrueshme, duke synuar segmente të veçanta fitimi me modele inovative biznesi që rritin vlerën e klientit ose ulën koston për t’u shërbyer.
Të mbijetosh në krizë
Përtej produktivitetit, disa karakteristika të biznesit përmirësojnë gjasat e mbijetesës së bizneseve. Hyrja e produkteve të reja në treg tregon rëndësinë e aftësisë së bizneseve për t’u përshtatur me kushtet e tregut që ndryshojnë me shpejtësi, si një mënyrë për të rritur elasticitetin e firmave në një kohë krize.
Në mënyrë të ngjashme, përdorimi i teknologjisë, e cila është bërë veçanërisht e rëndësishme gjatë krizës së COVID-19, si një mënyrë për të kompensuar largësinë fizike të imponuar nga kërkesat e distancimit shoqëror, është element kritik për mbijetesën. Roli i faktorëve lehtësues, si inovacioni dhe dixhitalizimi, është më i fortë për firmat më të vogla. /Banka Botërore
VINI RE: Ky artikull është pronë intelektuale e Monitor.al
