Nga John J. Mearsheimer*
Sipas mendimit mbizotëruese në Perëndim, kriza e Ukrainës mund t’i faturohet pothuajse tërësisht agresionit rus. Presidenti rus Vladimir Putin, vijon argumentimi, aneksoi Krimenë nga një dëshirë e gjatë për të ringjallur perandorinë sovjetike dhe ai përfundimisht mund të shkojë pas pjesës tjetër të Ukrainës, si dhe vendeve të tjera në Evropën Lindore. Në këtë këndvështrim, rrëzimi i presidentit ukrainas Viktor Janukoviç në shkurt 2014, siguroi thjesht një pretekst për vendimin e Putinit për të urdhëruar forcat ruse të pushtonin një pjesë të Ukrainës.
Por kjo llogari është e gabuar: Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj evropianë ndajnë pjesën më të madhe të përgjegjësisë për krizën. Thelbi i telashit është zgjerimi i NATO-s, elementi qendror i një strategjie më të madhe për të nxjerrë Ukrainën nga orbita e Rusisë dhe për ta integruar atë në Perëndim. Në të njëjtën kohë, zgjerimi i BE-së drejt lindjes dhe mbështetja e Perëndimit për lëvizjen pro-demokracisë në Ukrainë – duke filluar me Revolucionin Portokalli në 2004 – ishin gjithashtu elementë kritikë. Që nga mesi i viteve 1990, liderët rusë e kanë kundërshtuar me vendosmëri zgjerimin e NATO-s dhe në vitet e fundit, ata e kanë bërë të qartë se nuk do të qëndronin në këmbë derisa fqinji i tyre i rëndësishëm strategjik të shndërrohej në një bastion perëndimor. Për Putinin, përmbysja e paligjshme e presidentit të zgjedhur në mënyrë demokratike dhe pro-ruse të Ukrainës – të cilën ai me të drejtë e etiketoi një “grusht shteti” – ishte kashta e fundit. Ai u përgjigj duke marrë Krimenë, një gadishull për të cilin kishte frikë se do të bëhej një bazë detare e NATO-s dhe duke punuar për të destabilizuar Ukrainën derisa ajo të braktiste përpjekjet e saj për t’u bashkuar me Perëndimin.
Kundërshtimi i Putinit nuk duhet të ishte befasi. Në fund të fundit, Perëndimi kishte lëvizur në oborrin e shtëpisë së Rusisë dhe po kërcënonte interesat e saj thelbësore strategjike, një pikë që Putin e bëri në mënyrë të prerë dhe në mënyrë të përsëritur. Elitat në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë janë verbuar nga ngjarjet vetëm sepse ato pajtohen me një pikëpamje të gabuar të politikës ndërkombëtare. Ata priren të besojnë se logjika e realizmit ka pak rëndësi në shekullin e njëzet e një dhe se Evropa mund të mbahet e plotë dhe e lirë në bazë të parimeve liberale të tilla si sundimi i ligjit, ndërvarësia ekonomike dhe demokracia.
Por kjo skemë e madhe shkoi keq në Ukrainë. Kriza atje tregon se realpolitika mbetet relevante – dhe shtetet që e injorojnë atë e bëjnë këtë me rrezikun e tyre. Udhëheqësit amerikanë dhe evropianë gabuan në përpjekjen për ta kthyer Ukrainën në një bastion perëndimor në kufirin e Rusisë. Tani që pasojat u zbuluan, do të ishte një gabim edhe më i madh të vazhdohej kjo politikë e keqmenduar.
Fyerja Perëndimore
Me përfundimin e Luftës së Ftohtë, udhëheqësit sovjetikë preferuan që forcat amerikane të mbesin në Evropë dhe NATO të qëndrojë e paprekur, një marrëveshje që ata mendonin se do ta mbante të paqësuar një Gjermani të ribashkuar. Por ata dhe pasardhësit e tyre rusë nuk donin që NATO të bëhej më e madhe dhe supozuan se diplomatët perëndimorë i kuptonin shqetësimet e tyre. Administrata e Klintonit me sa duket mendonte ndryshe, dhe në mesin e viteve 1990, ajo filloi të shtynte NATO-n të zgjerohej.
Raundi i parë i zgjerimit u zhvillua në 1999 dhe futi Republikën Çeke, Hungarinë dhe Poloninë. I dyti ndodhi në vitin 2004, ai përfshiu Bullgarinë, Estoninë, Letoninë, Lituaninë, Rumaninë, Sllovakinë dhe Slloveninë. Moska u ankua me hidhërim që në fillim. Për shembull, gjatë fushatës së bombardimeve të NATO-s kundër serbëve të Bosnjës në vitin 1995, presidenti rus Boris Jelcin tha: “Kjo është shenja e parë e asaj që mund të ndodhë kur NATO të vijë deri në kufijtë e Federatës Ruse. … Flaka e luftës mund të shpërthejë në të gjithë Evropën.” Por rusët ishin shumë të dobët në atë kohë për të penguar zgjerimin e NATO-s drejt lindjes – e cila, në çdo rast, nuk dukej aq kërcënuese, pasi asnjë nga anëtarët e rinj nuk ndante një kufi me Rusinë, përveç vendeve të vogla baltike.
Pastaj NATO filloi të shikonte më në lindje. Në samitin e saj të prillit 2008 në Bukuresht, aleanca konsideroi pranimin e Gjeorgjisë dhe Ukrainës. Administrata e Xhorxh W. Bush e mbështeti këtë, por Franca dhe Gjermania e kundërshtuan masën nga frika se kjo do të antagonizonte në mënyrë të padrejtë Rusinë. Në fund, anëtarët e NATO-s arritën një kompromis: aleanca nuk e filloi procesin formal që çon në anëtarësim, por ajo lëshoi një deklaratë duke miratuar aspiratat e Gjeorgjisë dhe Ukrainës dhe duke deklaruar me guxim: “Këto vende do të bëhen anëtarë të NATO-s”.
Moska, megjithatë, nuk e pa rezultatin si një kompromis. Alexander Grushko, në atë kohë zëvendësministër i Jashtëm i Rusisë, tha: “Anëtarësimi i Gjeorgjisë dhe Ukrainës në aleancë është një gabim i madh strategjik që do të kishte pasoja më të rënda për sigurinë pan-evropiane“. Putin pohoi se pranimi i këtyre dy vendeve në NATO do të përfaqësonte një “kërcënim të drejtpërdrejtë” për Rusinë. Një gazetë ruse raportoi se Putini, ndërsa fliste me Bushin, “me shumë transparencë la të kuptohet se nëse Ukraina do të pranohej në NATO, ajo do të pushonte së ekzistuari”.
Pushtimi rus i Gjeorgjisë në gusht 2008 duhet të kishte shpërndarë çdo dyshim të mbetur në lidhje me vendosmërinë e Putinit për të penguar Gjeorgjinë dhe Ukrainën që t’i bashkohen NATO-s. Presidenti gjeorgjian Mikheil Saakashvili, i cili ishte thellësisht i përkushtuar për ta futur vendin e tij në NATO, kishte vendosur në verën e vitit 2008 të ribashkonte dy rajone separatiste, Abkhazinë dhe Osetinë e Jugut. Por Putin u përpoq ta mbante Gjeorgjinë të dobët dhe të ndarë – dhe jashtë NATO-s. Pasi shpërthyen luftimet midis qeverisë gjeorgjiane dhe separatistëve të Osetisë së Jugut, forcat ruse morën kontrollin e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut. Moska e kishte shprehur mendimin e saj. Megjithatë, pavarësisht këtij paralajmërimi të qartë, NATO kurrë nuk e braktisi publikisht qëllimin e saj për të futur Gjeorgjinë dhe Ukrainën në aleancë. Dhe zgjerimi i NATO-s vazhdoi të marshonte përpara, me Shqipërinë dhe Kroacinë që u bënë anëtarë në 2009.
BE, gjithashtu, ka marshuar drejt lindjes. Në maj 2008, ajo shpalosi nismën e saj të Partneritetit Lindor, një program për të nxitur prosperitetin në vende të tilla si Ukraina dhe për t’i integruar ato në ekonominë e BE-së. Nuk është për t’u habitur që udhëheqësit rusë e shohin planin si armiqësor ndaj interesave të vendit të tyre. Shkurtin e kaluar, përpara se Yanukovych të largohej nga detyra, ministri i Jashtëm rus Sergey Lavrov akuzoi BE-në se po përpiqej të krijonte një “sferë ndikimi” në Evropën Lindore. Në sytë e liderëve rusë, zgjerimi i BE-së është një kalë përndjekës për zgjerimin e NATO-s.
Mjeti i fundit i Perëndimit për të larguar Kievin nga Moska ka qenë përpjekja për të përhapur vlerat perëndimore dhe për të promovuar demokracinë në Ukrainë dhe shtete të tjera post-sovjetike, një plan që shpesh përfshin financimin e individëve dhe organizatave properëndimore. Victoria Nuland, ndihmës sekretarja e shtetit për çështjet evropiane dhe euroaziatike, vlerësoi në dhjetor 2013 se Shtetet e Bashkuara kishin investuar më shumë se 5 miliardë dollarë që nga viti 1991 për të ndihmuar Ukrainën të arrijë “të ardhmen që meriton”. Si pjesë e kësaj përpjekjeje, qeveria e SHBA ka financuar Fondacionin Kombëtar për Demokraci. Fondacioni jofitimprurës ka financuar më shumë se 60 projekte që synojnë promovimin e shoqërisë civile në Ukrainë, dhe presidenti i NED, Carl Gershman, e ka quajtur atë vend “çmimin më të madh”. Pasi Yanukovych fitoi zgjedhjet presidenciale të Ukrainës në shkurt 2010, NED vendosi se ai po minonte qëllimet e saj dhe kështu rriti përpjekjet e saj për të mbështetur opozitën dhe për të forcuar institucionet demokratike të vendit.
Kur udhëheqësit rusë shikojnë inxhinierinë sociale perëndimore në Ukrainë, ata shqetësohen se vendi i tyre mund të jetë i radhës. Dhe frika të tilla vështirë se janë të pabaza. Në shtator 2013, Gershman shkroi në The Washington Post, “Zgjedhja e Ukrainës për t’u bashkuar me Evropën do të përshpejtojë rënien e ideologjisë së imperializmit rus që përfaqëson Putini“. Ai shtoi: “Rusët gjithashtu përballen me një zgjedhje dhe Putini mund ta gjejë veten në një fund të humbur jo vetëm në afërsi të jashtme, por edhe brenda vetë Rusisë”.
Krijimi i një krize
Paketa e trefishtë e politikave të Perëndimit – zgjerimi i NATO-s, zgjerimi i BE-së dhe promovimi i demokracisë – i hodhën benzinë zjarrit që priste të ndizej. Shkëndija erdhi në nëntor 2013, kur Yanukovych hodhi poshtë një marrëveshje të madhe ekonomike që kishte negociuar me BE-në dhe vendosi të pranonte një kundërofertë ruse prej 15 miliardë dollarësh. Ky vendim shkaktoi demonstrata antiqeveritare që u përshkallëzuan gjatë tre muajve në vijim dhe që nga mesi i shkurtit kishin çuar në vdekjen e rreth njëqind protestuesve. Emisarët perëndimorë fluturuan me nxitim në Kiev për të zgjidhur krizën. Më 21 shkurt, qeveria dhe opozita arritën një marrëveshje që i lejoi Yanukovych të qëndronte në pushtet deri në mbajtjen e zgjedhjeve të reja. Por ajo u shpërbë menjëherë dhe Yanukovych iku në Rusi të nesërmen. Qeveria e re në Kiev ishte pro-perëndimore dhe anti-ruse deri në palcë, dhe përmbante katër anëtarë të rangut të lartë, të cilët në mënyrë legjitime mund të etiketoheshin neofashistë.
Edhe pse shtrirja e plotë e përfshirjes së SHBA-së nuk ka dalë ende në dritë, është e qartë se Uashingtoni e mbështeti grushtin e shtetit. Nuland dhe senatori republikan John McCain morën pjesë në demonstratat antiqeveritare dhe Geoffrey Pyatt, ambasadori i SHBA në Ukrainë, deklaroi pas përmbysjes së Yanukovych se ishte “një ditë për librat e historisë”. Siç zbuloi një regjistrim telefonik i publikuar, Nuland kishte mbrojtur ndryshimin e regjimit dhe donte që politikani ukrainas Arseniy Yatsenyuk të bëhej kryeministër në qeverinë e re, gjë që ndodhi më pas. Nuk është çudi që rusët e të gjitha bindjeve të mendojnë se Perëndimi luajti një rol në rrëzimin e Yanukovych.
Për Putinin, kishte ardhur koha për të vepruar kundër Ukrainës dhe Perëndimit. Menjëherë pas 22 shkurtit, ai urdhëroi forcat ruse të merrnin Krimenë nga Ukraina dhe menjëherë pas kësaj, ai e përfshiu atë në Rusi. Detyra u tregua relativisht e lehtë, falë mijëra trupave ruse të stacionuara tashmë në një bazë detare në portin e Krimesë të Sevastopolit. Krimea u bë gjithashtu një objektiv i lehtë pasi rusët etnikë përbëjnë afërsisht 60 për qind të popullsisë së saj. Shumica prej tyre donin të largoheshin nga Ukraina.
Më pas, Putini ushtroi presion masiv mbi qeverinë e re në Kiev për ta dekurajuar atë që të anonte me Perëndimin kundër Moskës, duke e bërë të qartë se ai do ta shkatërronte Ukrainën si një shtet funksional përpara se ta lejonte atë të bëhej një bastion perëndimor në pragun e Rusisë. Për këtë qëllim, ai ka ofruar këshilltarë, armë dhe mbështetje diplomatike për separatistët rusë në Ukrainën lindore, të cilët po e shtyjnë vendin drejt luftës civile. Ai ka grumbulluar një ushtri të madhe në kufirin ukrainas, duke kërcënuar se do të pushtojë nëse qeveria godet rebelët. Dhe ai ka rritur ndjeshëm çmimin e gazit natyror që Rusia i shet Ukrainës dhe ka kërkuar pagesën për eksportet e kaluara. Putini është duke luajtur lojëra të forta.
Diagnoza
Veprimet e Putinit duhet të jenë të lehta për t’u kuptuar. Një hapësirë e madhe toke e sheshtë që Franca Napoleonike, Gjermania Perandorake dhe Gjermania Naziste kaluan të gjitha për të goditur vetë Rusinë, Ukraina shërben si një shtet tampon me rëndësi të madhe strategjike për Rusinë. Asnjë lider rus nuk do të toleronte një aleancë ushtarake që ishte armiku i vdekshëm i Moskës deri vonë, duke u zhvendosur në Ukrainë. As ndonjë lider rus nuk do të qëndronte duarkryq ndërkohë që Perëndimi ndihmoi në instalimin e një qeverie që ishte e vendosur të integronte Ukrainën në Perëndim.
Uashingtonit mund të mos i pëlqejë pozicioni i Moskës, por duhet të kuptojë logjikën që qëndron pas tij. Kjo është Gjeopolitika 101: fuqitë e mëdha janë gjithmonë të ndjeshme ndaj kërcënimeve të mundshme pranë territorit të tyre. Në fund të fundit, Shtetet e Bashkuara nuk tolerojnë fuqitë e mëdha të largëta që të vendosin forca ushtarake kudo në hemisferën perëndimore, aq më pak në kufijtë e saj. Imagjinoni zemërimin në Uashington nëse Kina do të ndërtonte një aleancë mbresëlënëse ushtarake dhe do të përpiqej të përfshinte Kanadanë dhe Meksikën në të. liderët rusë u kanë thënë homologëve të tyre perëndimorë në shumë raste se ata e konsiderojnë të papranueshëm zgjerimin e NATO-s në Gjeorgji dhe Ukrainë, së bashku me çdo përpjekje për t’i kthyer ato vende kundër Rusisë – një mesazh që lufta ruso-gjeorgjiane e vitit 2008 e bëri gjithashtu të qartë.
Zyrtarët nga Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj evropianë pohojnë se ata u përpoqën shumë për të zbutur frikën ruse dhe se Moska duhet të kuptojë se NATO nuk ka plane për Rusinë. Përveç mohimit të vazhdueshëm se zgjerimi i saj kishte për qëllim frenimin e Rusisë, aleanca nuk ka vendosur kurrë forca ushtarake në shtetet e saj të reja anëtare. Në vitin 2002, ajo madje krijoi një organ të quajtur Këshilli NATO-Rusi në një përpjekje për të nxitur bashkëpunimin. Për të zbutur më tej Rusinë, Shtetet e Bashkuara njoftuan në vitin 2009 se do të vendosin sistemin e tyre të ri të mbrojtjes raketore në anijet luftarake në ujërat evropiane, të paktën fillimisht, në vend të territorit çek apo polak. Por asnjë nga këto masa nuk funksionoi; rusët mbetën kundër zgjerimit të NATO-s, veçanërisht në Gjeorgji dhe Ukrainë. Dhe janë rusët, jo Perëndimi, ata që në fund duhet të vendosin se çfarë konsiderohet si kërcënim për ta.
Për të kuptuar pse Perëndimi, veçanërisht Shtetet e Bashkuara, nuk arritën të kuptonin se politika e saj në Ukrainë po krijonte bazat për një përplasje të madhe me Rusinë, duhet të kthehemi në mesin e viteve 1990, kur administrata e Klintonit filloi të mbështeste zgjerimin e NATO-s. Ekspertët parashtruan një sërë argumentesh pro dhe kundër zgjerimit, por nuk kishte konsensus se çfarë të bëhej. Shumica e emigrantëve të Evropës Lindore në Shtetet e Bashkuara dhe të afërmit e tyre, për shembull, e mbështetën fuqimisht zgjerimin, sepse donin që NATO të mbronte vende të tilla si Hungaria dhe Polonia. Disa realistë gjithashtu favorizuan politikën, sepse ata mendonin se Rusia ende duhej të frenohej.
Por shumica e realistëve kundërshtuan zgjerimin, me besimin se një fuqi e madhe në rënie me një popullsi në plakje dhe një ekonomi njëdimensionale në fakt nuk kishte nevojë të frenohej. Dhe ata kishin frikë se zgjerimi do t’i jepte Moskës vetëm një nxitje për të shkaktuar telashe në Evropën Lindore. Diplomati amerikan George Kennan e artikuloi këtë perspektivë në një intervistë të vitit 1998, menjëherë pasi Senati i SHBA miratoi raundin e parë të zgjerimit të NATO-s. “Unë mendoj se rusët gradualisht do të reagojnë mjaft negativisht dhe kjo do të ndikojë në politikat e tyre,” tha ai. “Mendoj se është një gabim tragjik. Nuk kishte asnjë arsye për këtë. Askush nuk po kërcënonte askënd tjetër.”
Shumica e liberalëve, nga ana tjetër, favorizuan zgjerimin, duke përfshirë shumë anëtarë kyç të administratës së Klintonit. Ata besonin se fundi i Luftës së Ftohtë kishte transformuar rrënjësisht politikën ndërkombëtare dhe se një rend i ri postkombëtar kishte zëvendësuar logjikën realiste që dikur drejtonte Evropën. Shtetet e Bashkuara nuk ishin vetëm “kombi i domosdoshëm”, siç tha Sekretarja e Shtetit Madeleine Albright; ishte gjithashtu një hegjemon beninj dhe kështu nuk kishte gjasa të shihej si një kërcënim në Moskë. Qëllimi, në thelb, ishte që i gjithë kontinenti të dukej si Evropën Perëndimore.
Dhe kështu, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre u përpoqën të promovonin demokracinë në vendet e Evropës Lindore, të rrisnin ndërvarësinë ekonomike midis tyre dhe t’i ngulitnin ato në institucionet ndërkombëtare. Pasi fituan debatin në Shtetet e Bashkuara, liberalët kishin pak vështirësi për të bindur aleatët e tyre evropianë për të mbështetur zgjerimin e NATO-s. Në fund të fundit, duke pasur parasysh arritjet e kaluara të BE-së, evropianët ishin edhe më të martuar se amerikanët me idenë se gjeopolitika nuk kishte më rëndësi dhe se një rend liberal gjithëpërfshirës mund të ruante paqen në Evropë.
Aq tërësisht liberalët arritën të dominojnë diskursin për sigurinë evropiane gjatë dekadës së parë të këtij shekulli, saqë edhe pse aleanca miratoi një politikë të dyerve të hapura të zmadhimit, zgjerimi i NATO-s u përball me pak kundërshtime realiste. Botëkuptimi liberal tashmë është dogmë e pranuar në mesin e zyrtarëve amerikanë. Në mars, për shembull, Presidenti Barack Obama mbajti një fjalim për Ukrainën në të cilin ai foli vazhdimisht për “idealet” që motivojnë politikën perëndimore dhe se si ato ideale “janë kërcënuar shpesh nga një pikëpamje më e vjetër, më tradicionale e pushtetit”. Përgjigja e Sekretarit të Shtetit John Kerry ndaj krizës së Krimesë pasqyroi të njëjtën perspektivë: “Ju thjesht nuk silleni në shekullin e njëzet e një në mënyrën e shekullit të nëntëmbëdhjetë duke pushtuar një vend tjetër me pretekst krejtësisht të sajuar”.
Në thelb, të dy palët kanë vepruar me libra të ndryshëm lojërash: Putini dhe bashkatdhetarët e tij kanë menduar dhe vepruar sipas diktateve realiste, ndërsa homologët e tyre perëndimorë u janë përmbajtur ideve liberale për politikën ndërkombëtare. Rezultati është se Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre provokuan pa e ditur një krizë të madhe mbi Ukrainën.
Loja e fajit
Në të njëjtën intervistë të vitit 1998, Kennan parashikoi se zgjerimi i NATO-s do të provokonte një krizë, pas së cilës ithtarët e zgjerimit do të “thonin se ne gjithmonë ju kemi thënë se kështu janë rusët”. Si të thuash, shumica e zyrtarëve perëndimorë e kanë portretizuar Putinin si fajtorin e vërtetë në situatën e vështirë në Ukrainë. Në mars, sipas The New York Times, kancelarja gjermane Angela Merkel la të kuptohej se Putin ishte irracional, duke i thënë Obamës se ai ishte “në një botë tjetër”. Megjithëse Putini pa dyshim ka prirje autokratike, asnjë provë nuk e mbështet akuzën se ai është i çekuilibruar mendërisht. Përkundrazi: ai është një strateg i klasit të parë që duhet të ketë frikë dhe respekt nga kushdo që e sfidon në politikën e jashtme.
Analistë të tjerë pretendojnë, në mënyrë më të besueshme, se Putinit i vjen keq për rënien e Bashkimit Sovjetik dhe është i vendosur ta ndryshojë atë duke zgjeruar kufijtë e Rusisë. Sipas këtij interpretimi, Putini, pasi ka marrë Krimenë, tani po teston ujërat për të parë nëse është koha e duhur për të pushtuar Ukrainën, ose të paktën pjesën lindore të saj, dhe ai përfundimisht do të sillet në mënyrë agresive ndaj vendeve të tjera në fqinjësinë e Rusisë. Për disa në këtë kamp, Putini përfaqëson një Adolf Hitler të ditëve të sotme dhe arritja e çdo lloj marrëveshjeje me të do të përsëriste gabimin e Mynihut. Kështu, NATO duhet të pranojë që Gjeorgjia dhe Ukraina të frenojnë Rusinë përpara se ajo të dominojë fqinjët e saj dhe të kërcënojë Evropën Perëndimore.
Ky argument dështon pas inspektimit nga afër. Nëse Putini do të ishte i përkushtuar për të krijuar një Rusi më të madhe, shenjat e synimeve të tij pothuajse me siguri do të kishin dalë përpara 22 shkurtit. Por praktikisht nuk ka asnjë provë se ai ishte i vendosur të merrte Krimenë, aq më pak ndonjë territor tjetër në Ukrainë, përpara kësaj date. Edhe liderët perëndimorë që mbështetën zgjerimin e NATO-s nuk po e bënin këtë nga frika se Rusia do të përdorte forcën ushtarake. Veprimet e Putinit në Krime i befasuan plotësisht dhe duket se kanë qenë një reagim spontan ndaj rrëzimit të Yanukovych. Menjëherë pas kësaj, edhe Putin tha se ai kundërshtoi shkëputjen e Krimesë, përpara se të ndryshonte shpejt mendjen.
Përveç kësaj, edhe sikur të donte, Rusisë i mungon aftësia për të pushtuar dhe aneksuar lehtësisht Ukrainën lindore, aq më pak të gjithë vendin. Afërsisht 15 milionë njerëz – një e treta e popullsisë së Ukrainës – jetojnë midis lumit Dnieper, i cili copëton vendin, dhe kufirit rus. Një shumicë dërrmuese e atyre njerëzve duan të mbeten pjesë e Ukrainës dhe me siguri do t’i rezistonin një pushtimi rus. Për më tepër, ushtria mediokër e Rusisë, e cila tregon pak shenja të shndërrimit në një Wehrmacht modern, do të kishte pak shanse për të qetësuar të gjithë Ukrainën. Moska është gjithashtu e pozicionuar keq për të paguar për një profesion të kushtueshëm; ekonomia e saj e dobët do të vuante edhe më shumë përballë sanksioneve që rezultojnë.
Por edhe nëse Rusia do të mburrej me një makinë të fuqishme ushtarake dhe një ekonomi mbresëlënëse, ajo përsëri ndoshta do të ishte e paaftë për të pushtuar me sukses Ukrainën. Mjafton të merret parasysh përvoja sovjetike dhe e SHBA-së në Afganistan, përvoja e SHBA-së në Vietnam dhe Irak dhe përvoja ruse në Çeçeni për t’u kujtuar se pushtimet ushtarake zakonisht përfundojnë keq. Putini me siguri e kupton se përpjekja për të nënshtruar Ukrainën do të ishte njësoj si të gëlltiste një porcupine. Përgjigja e tij ndaj ngjarjeve atje ka qenë mbrojtëse, jo ofenduese.
Një rrugëdalje
Duke pasur parasysh se shumica e liderëve perëndimorë vazhdojnë të mohojnë se sjellja e Putinit mund të jetë e motivuar nga shqetësime legjitime të sigurisë, nuk është për t’u habitur që ata janë përpjekur ta modifikojnë atë duke dyfishuar politikat e tyre ekzistuese dhe kanë ndëshkuar Rusinë për të penguar agresionin e mëtejshëm. Megjithëse Kerry ka pohuar se “të gjitha opsionet janë në tryezë”, as Shtetet e Bashkuara dhe as aleatët e saj në NATO nuk janë të përgatitur të përdorin forcën për të mbrojtur Ukrainën. Perëndimi po mbështetet në sanksionet ekonomike për të detyruar Rusinë që t’i japë fund mbështetjes së saj për kryengritjen në Ukrainën lindore. Në korrik, Shtetet e Bashkuara dhe BE vendosën raundin e tretë të sanksioneve të kufizuara, duke synuar kryesisht individë të nivelit të lartë të lidhur ngushtë me qeverinë ruse dhe disa banka të profilit të lartë, kompani energjetike dhe firma mbrojtjeje. Ata gjithashtu kërcënuan se do të ndëshojnë një raund tjetër, më të ashpër sanksionesh, që synojnë sektorë të tërë të ekonomisë ruse.
Masa të tilla do të kenë pak efekt. Gjithsesi, sanksionet e ashpra ka të ngjarë të dalin nga tavolina; Vendet e Evropës Perëndimore, veçanërisht Gjermania, i kanë rezistuar imponimit të tyre nga frika se Rusia mund të hakmerret dhe të shkaktojë dëme serioze ekonomike brenda BE-së. Por edhe nëse Shtetet e Bashkuara mund të bindin aleatët e saj që të marrin masa të ashpra, Putini ndoshta nuk do ta ndryshonte vendimmarrjen e tij. Historia tregon se vendet do të thithin sasi të mëdha ndëshkimesh për të mbrojtur interesat e tyre strategjike thelbësore. Nuk ka asnjë arsye për të menduar se Rusia përfaqëson një përjashtim nga ky rregull.
Udhëheqësit perëndimorë janë kapur gjithashtu pas politikave provokuese që përshpejtuan krizën në radhë të parë. Në prill, nënpresidenti i SHBA-së Joseph Biden u takua me ligjvënësit ukrainas dhe u tha atyre: “Kjo është një mundësi e dytë për të përmbushur premtimin origjinal të bërë nga Revolucioni Portokalli”. John Brennan, drejtori i CIA-s, nuk i ndihmoi gjërat kur, po atë muaj, ai vizitoi Kievin në një udhëtim që Shtëpia e Bardhë tha se kishte për qëllim përmirësimin e bashkëpunimit të sigurisë me qeverinë ukrainase.
BE, ndërkohë, ka vazhduar të shtyjë Partneritetin e saj Lindor. Në mars, José Manuel Barroso, presidenti i Komisionit Evropian, përmblodhi të menduarit e BE-së për Ukrainën, duke thënë: “Ne kemi një borxh, një detyrë solidariteti me atë vend dhe do të punojmë që t’i kemi sa më afër nesh.” Dhe me siguri, më 27 qershor, BE dhe Ukraina nënshkruan marrëveshjen ekonomike që Yanukovych e kishte refuzuar me fat shtatë muaj më parë. Gjithashtu në qershor, në një takim të ministrave të jashtëm të anëtarëve të NATO-s, u ra dakord që aleanca të mbetet e hapur për anëtarët e rinj, megjithëse ministrat e jashtëm nuk e përmendën Ukrainën me emër. “Asnjë vend i tretë nuk ka të drejtën e vetos mbi zgjerimin e NATO-s”, tha Anders Fogh Rasmussen, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s. Ministrat e jashtëm ranë dakord gjithashtu të mbështesin masa të ndryshme për të përmirësuar aftësitë ushtarake të Ukrainës në fusha të tilla si komanda dhe kontrolli, logjistika dhe mbrojtja kibernetike. Udhëheqësit rusë natyrshëm janë zmbrapsur nga këto veprime; Përgjigja e Perëndimit ndaj krizës vetëm sa do ta përkeqësojë një situatë të keqe.
Megjithatë, ekziston një zgjidhje për krizën në Ukrainë—ndonëse do të kërkonte që Perëndimi të mendonte për vendin në një mënyrë thelbësisht të re. Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj duhet të heqin dorë nga plani i tyre për perëndimorizimin e Ukrainës dhe në vend të kësaj të synojnë ta bëjnë atë një tampon neutral midis NATO-s dhe Rusisë, të ngjashme me pozicionin e Austrisë gjatë Luftës së Ftohtë. Udhëheqësit perëndimorë duhet të pranojnë se Ukraina ka aq shumë rëndësi për Putinin, saqë ata nuk mund të mbështesin një regjim anti-rus atje. Kjo nuk do të thotë se një qeveri e ardhshme ukrainase do të duhej të ishte pro-ruse ose anti-NATO. Përkundrazi, synimi duhet të jetë një Ukrainë sovrane që nuk bie as në kampin rus dhe as në atë perëndimor.
Për të arritur këtë qëllim, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj duhet të përjashtojnë publikisht zgjerimin e NATO-s si në Gjeorgji ashtu edhe në Ukrainë. Perëndimi duhet të ndihmojë gjithashtu në krijimin e një plani shpëtimi ekonomik për Ukrainën, të financuar bashkërisht nga BE, Fondi Monetar Ndërkombëtar, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara – një propozim që Moska duhet ta mirëpresë, duke pasur parasysh interesin e saj për të pasur një Ukrainë të begatë dhe të qëndrueshme në krahun perëndimor të saj. Dhe Perëndimi duhet të kufizojë ndjeshëm përpjekjet e tij inxhinierike sociale brenda Ukrainës. Është koha për t’i dhënë fund mbështetjes perëndimore për një tjetër Revolucion Portokalli. Megjithatë, udhëheqësit e SHBA-së dhe Evropës duhet të inkurajojnë Ukrainën që të respektojë të drejtat e pakicave, veçanërisht të drejtat gjuhësore të rusisht-folësve të saj.
Disa mund të argumentojnë se ndryshimi i politikës ndaj Ukrainës në këtë datë të vonë do të dëmtonte seriozisht besueshmërinë e SHBA-së në mbarë botën. Padyshim që do të kishte kosto të caktuara, por kostot e vazhdimit të një strategjie të gabuar do të ishin shumë më të mëdha. Për më tepër, vendet e tjera ka të ngjarë të respektojnë një shtet që mëson nga gabimet e tij dhe përfundimisht harton një politikë që trajton në mënyrë efektive problemin në fjalë. Ky opsion është qartësisht i hapur për Shtetet e Bashkuara.
Artikulohet gjithashtu pretendimi se Ukraina ka të drejtë të përcaktojë se me kë dëshiron të bëjë aleancë dhe rusët nuk kanë të drejtë ta pengojnë Kievin të bashkohet me Perëndimin. Kjo është një mënyrë e rrezikshme për Ukrainën që të mendojë për zgjedhjet e saj të politikës së jashtme. E vërteta e trishtueshme është se shpeshherë mund të korrigjohet kur në lojë janë politikat e fuqive të mëdha. Të drejtat abstrakte si vetëvendosja janë kryesisht të pakuptimta kur shtetet e fuqishme hyjnë në zënka me shtete më të dobëta. A kishte Kuba të drejtën për të krijuar një aleancë ushtarake me Bashkimin Sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë? Shtetet e Bashkuara sigurisht që nuk menduan kështu, dhe rusët mendojnë në të njëjtën mënyrë për bashkimin e Ukrainës me Perëndimin. Është në interesin e Ukrainës që të kuptojë këto fakte të jetës dhe të ecë me kujdes kur ka të bëjë me fqinjin e saj më të fuqishëm.
Edhe nëse dikush e refuzon këtë analizë, megjithatë, dhe beson se Ukraina ka të drejtën e peticionit për t’u bashkuar me BE-në dhe NATO-n, fakti mbetet se Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj evropianë kanë të drejtë t’i refuzojnë këto kërkesa. Nuk ka asnjë arsye që Perëndimi duhet të akomodojë Ukrainën nëse ajo është e vendosur të ndjekë një politikë të jashtme të gabuar, veçanërisht nëse mbrojtja e saj nuk është një interes jetik. Kënaqja e ëndrrave të disa ukrainasve nuk ia vlen armiqësia dhe grindja që do të shkaktojë, veçanërisht për popullin ukrainas.
Natyrisht, disa analistë mund të pranojnë se NATO i trajtoi keq marrëdhëniet me Ukrainën dhe megjithatë ende pohojnë se Rusia përbën një armik që vetëm do të bëhet më i frikshëm me kalimin e kohës—dhe se Perëndimi nuk ka zgjidhje tjetër veçse të vazhdojë politikën e tij aktuale. Por kjo pikëpamje është shumë e gabuar. Rusia është një fuqi në rënie dhe do të dobësohet me kalimin e kohës. Edhe nëse Rusia do të ishte një fuqi në rritje, për më tepër, nuk do të kishte kuptim të inkorporonte Ukrainën në NATO. Arsyeja është e thjeshtë: Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre evropianë nuk e konsiderojnë Ukrainën si një interes thelbësor strategjik, siç ka dëshmuar mosgatishmëria e tyre për të përdorur forcën ushtarake për t’i ardhur në ndihmë. Prandaj, do të ishte kulmi i marrëzisë të krijohej një anëtar i ri i NATO-s, të cilin anëtarët e tjerë nuk kanë ndërmend ta mbrojnë. NATO është zgjeruar në të kaluarën, sepse liberalët supozuan se aleanca nuk do të duhej të respektonte kurrë garancitë e saj të reja të sigurisë, por loja e fundit e pushtetit të Rusisë tregon se dhënia e anëtarësimit të Ukrainës në NATO mund ta vendosë Rusinë dhe Perëndimin në një kurs përplasjeje.
Qëndrimi në politikën aktuale do të ndërlikonte gjithashtu marrëdhëniet perëndimore me Moskën për çështje të tjera. Shtetet e Bashkuara kanë nevojë për ndihmën e Rusisë për të tërhequr pajisjet amerikane nga Afganistani përmes territorit rus, për të arritur një marrëveshje bërthamore me Iranin dhe për të stabilizuar situatën në Siri. Në fakt, Moska e ka ndihmuar Uashingtonin për të tre këto çështje në të kaluarën; në verën e vitit 2013, ishte Putin ai që nxori gështenjat e Obamës nga zjarri duke falsifikuar marrëveshjen sipas së cilës Siria pranoi të hiqte dorë nga armët e saj kimike, duke shmangur kështu sulmin ushtarak të SHBA-së që Obama kishte kërcënuar. Shtetet e Bashkuara gjithashtu do të kenë nevojë një ditë për ndihmën e Rusisë për të kontrolluar një Kinë në rritje. Megjithatë, politika aktuale e SHBA-së vetëm sa po i afron Moskën dhe Pekinin.
Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre evropianë tani përballen me një zgjedhje për Ukrainën. Ata mund të vazhdojnë politikën e tyre aktuale, e cila do të përkeqësojë armiqësitë me Rusinë dhe do të shkatërrojë Ukrainën në këtë proces – një skenar në të cilin të gjithë do të dilnin humbës. Ose mund të ndërrojnë ingranazhet dhe të punojnë për të krijuar një Ukrainë të begatë, por neutrale, e cila nuk kërcënon Rusinë dhe lejon Perëndimin të riparojë marrëdhëniet e tij me Moskën. Me këtë qasje, të gjitha palët do të fitonin.
VINI RE: Artikulli është prone intelektuale e Foreign Affairs shkruar në Shtator/Tetor 2014.
* John J. Mearsheimer është Profesor i Shkencave Politike në Universitetin e Çikagos.
Përshtati për Hashtag.al: Klaudio Agolli.
