Nga David Harvey
Shpërthimi i luftës së plotë që pasoi pushtimin rus të Ukrainës shënon një kthesë të thellë në rendin botëror. Si i tillë, nuk mund të injorohet nga gjeografët e mbledhur (mjerisht në Zoom) në takimin tonë vjetor. Prandaj, unë ofroj disa komente jo eksperte si bazë për diskutim.
Ka një mit që thotë se bota ka qenë në paqe që nga viti 1945 dhe se rendi botëror i ndërtuar nën hegjemoninë e Shteteve të Bashkuara ka punuar kryesisht për të frenuar prirjet luftënxitëse të shteteve kapitaliste në konkurrencë mes tyre. Konkurrenca ndërshtetërore në Evropë që shkaktoi dy luftëra botërore kryesisht u frenua, dhe Gjermania Perëndimore dhe Japonia u ripërfshinë në mënyrë paqësore në sistemin botëror kapitalist pas vitit 1945 (pjesërisht për të luftuar kërcënimin e komunizmit sovjetik). Institucionet e bashkëpunimit u krijuan në Evropë (tregu i përbashkët, Bashkimi Evropian, NATO, euro). Ndërkohë, luftërat “të nxehta” (si civile dhe ndërshtetërore) janë zhvilluar me bollëk që nga viti 1945, duke filluar me luftërat e Koresë dhe Vietnamit të ndjekura nga luftërat jugosllave dhe bombardimet e NATO-s ndaj Serbisë, dy luftëra kundër Irakut (njëra prej të cilave ishte justifikuar me gënjeshtrat e patentave nga SHBA për posedimin e armëve të shkatërrimit në masë nga Iraku), luftërat në Jemen, Libi dhe Siri.
Deri më 1991, Lufta e Ftohtë mundësoi një sfond mjaft të vazhdueshëm për funksionimin e rendit botëror. Shpesh u manipulua në leverdinë e tyre ekonomike nga ato korporata amerikane që përbëjnë atë që Eisenhower shumë kohë më parë i referohej si kompleksi industrial ushtarak. Kultivimi i frikës (si i rremë ashtu edhe i vërtetë) ndaj sovjetikëve dhe komunizmit ishte i dobishëm për këtë politikë. Pasoja ekonomike e këtij kultivimi frike ka qenë valë pas vale inovacioni teknologjik dhe organizativ në pajisjet ushtarake. Shumica e këtyre patën destinacion përdorime të përhapura civile, si aviacioni, interneti dhe teknologjitë bërthamore, duke kontribuar kështu në një mënyrë të madhe në mbështetjen për akumulimin e pafund të kapitalit dhe centralizimin në rritje të fuqisë kapitaliste në lidhje me një treg të ndërlidhur.
Për më tepër, përdorimi i “kejnsianizmit ushtarak” u bë një përjashtim i privilegjuar në kohë vështirësish nga regjimet e kursimit neoliberal, të administruara në mënyrë periodike tek popullsitë edhe të vendeve të përparuara kapitaliste pas viteve 1970. Përdorimi që i bëri Regani kejnesianizmit ushtarak për të orkestruar një garë armatimi kundër Bashkimit Sovjetik luajti një rol kyç në fundin e Luftës së Ftohtë në të njëjtën kohë kur përçudnoi ekonomitë e të dy vendeve. Përpara Reganit, niveli maksimal i tatimit (angl. top tax rate) në SHBA nuk ra kurrë nën 70 për qind, ndërsa, që nga Regani, ky nivel nuk ka kaluar kurrë dyzet për qind, duke hedhur poshtë këmbënguljen e së djathtës se taksat e larta pengojnë rritjen. Militarizimi në rritje i ekonomisë amerikane pas vitit 1945 shkoi gjithashtu paralelisht me prodhimin e pabarazisë më të madhe ekonomike dhe formimin e një oligarkie sunduese brenda SHBA-ve si dhe gjetkë (madje edhe në Rusi).
Vështirësia me të cilën përballen elitat e politikës perëndimore në situata të llojit aktual në Ukrainë është se problemet afatshkurtra dhe të menjëhershme duhet të trajtohen në mënyra që nuk përkeqësojnë rrënjët e konflikteve. Njerëzit e pasigurt shpesh reagojnë me dhunë, për shembull, por ne nuk mund të përballemi me dikë që na vjen me thikë me fjalë mikluese për të qetësuar pasiguritë e tyre. Ata duhet të çarmatosen mundësisht në mënyra që nuk shtojnë pasiguritë e tyre. Qëllimi duhet të jetë vendosja e bazës për një rend botëror më paqësor, bashkëpunues dhe të çmilitarizuar, duke kufizuar në të njëjtën kohë urgjentisht terrorin, shkatërrimin dhe humbjen e panevojshme të jetëve që sjell ky pushtim.
Ajo që ne po dëshmojmë në konfliktin e Ukrainës është në shumë aspekte produkt i proceseve që shpërbënë pushtetin e komunizmit të efektshëm ekzistent dhe të regjimit sovjetik. Me përfundimin e Luftës së Ftohtë, rusëve iu premtua një e ardhme fushë me lule pasi përfitimet e dinamizmit kapitalist dhe një ekonomie tregu të lirë supozohet se do të përhapeshin rrëke në të gjithë vendin. Boris Kagarlitsky e përshkroi realitetin në këtë mënyrë: me përfundimin e Luftës së Ftohtë rusët besuan se ishin nisur me një avion reaktiv për në Paris, vetëm për t’u thënë në mes të fluturimit “mirë se erdhe në Burkina Faso”.
Nuk pati asnjë përpjekje për të përfshirë popullin dhe ekonominë ruse në sistemin botëror, siç ndodhi në vitin 1945 me Japoninë dhe Gjermaninë Perëndimore, dhe këshilla nga FMN-ja dhe ekonomistët kryesorë perëndimorë (si Jeffrey Sachs) ishte që të përqafohej “terapia e shokut” neoliberale si ilaçi magjik për tranzicionin. Kur kjo nuk funksionoi qartë, elitat perëndimore përdorën lojën neoliberale të fajësimit të viktimave për moszhvillimin e duhur të kapitalit të tyre njerëzor dhe për mosçmontimin e barrierave të shumta ndaj sipërmarrjes individuale (pra duke fajësuar në heshtje ngritjen e oligarkëve vetë rusët). Rezultatet e brendshme për Rusinë ishin të tmerrshme. PBB-ja u shemb, rubla u zhvlerësua (paratë mateshin me shishe vodka), jetëgjatësia ra në mënyrë të shpejtë, pozita e grave në shoqëri mori tatëpjetën, pati një kolaps total të mirëqenies sociale dhe institucioneve qeveritare, ngritja e politikës mafioze rreth pushtetit oligarkik, i mbuluar nga një krizë borxhi në vitin 1998, për të cilën dukej se nuk kishte rrugë për një rrugë jashtë devijimit, përveç lypjes për disa thërrime nga tryeza e njerëzve të pasur dhe nënshtrimit ndaj diktaturës së FMN-së. Poshtërimi ekonomik ishte total, përveçse për oligarkët. Përfund gjithë këtyre, Bashkimi Sovjetik u shpërbë në republika të pavarura pa shumë konsultime popullore.
Në dy ose tre vjet, Rusia pësoi një tkurrje të popullsisë dhe ekonomisë së saj së bashku me shkatërrimin e bazës së saj industriale, pësim proporcionalisht më i thellë se ai i përjetuar nga deindustrializimi i rajonet më të vjetra të Shteteve të Bashkuara gjatë dyzet viteve të mëparshme. Pasojat sociale, politike dhe ekonomike të deindustrializimit në Pensilvani, Ohio dhe në të gjithë Midwest-in kanë qenë të gjera (duke përfshirë gjithçka, nga një epidemi opioid-i deri tek rritja e tendencave të dëmshme politike që mbështesin supremacizmin e bardhë dhe Donald Trump). Ndikimi i “terapisë së shokut” në jetën politike, kulturore dhe ekonomike ruse ishte shumë më i keq. Perëndimi dështoi në të bërit gjë tjetër përveçse të kënaqej me “fundin e historisë” të supozuar sipas kushteve perëndimore.
Pastaj është çështja e NATO-s. E konceptuar fillimisht si mbrojtëse dhe bashkëpunuese, ajo u bë një forcë ushtarake parësore luftarake, e krijuar për të frenuar përhapjen e komunizmit dhe për të parandaluar që konkurrenca ndërshtetërore në Evropë të merrte një kthesë ushtarake. Në përgjithësi, ajo ndihmoi pak si një mjet organizativ bashkëpunues që zbut konkurrencën ndërshtetërore në Evropë (megjithëse Greqia dhe Turqia nuk i kanë zgjidhur kurrë mosmarrëveshjet e tyre mbi Qipron). Bashkimi Evropian ishte, në praktikë, shumë më i dobishëm. Por, me rënien e Bashkimit Sovjetik, qëllimi kryesor i NATO-s u zhduk. Kërcënimi për kompleksin industrial ushtarak të popullsisë amerikane që do të realizonte një “dividend paqeje” me shkurtime të mprehta në buxhetin e mbrojtjes ishte real. Ndoshta si rezultat, përmbajtja agresive e NATO-s (gjithmonë atje) u pohua në mënyrë aktive në vitet e Klintonit, në kundërshtim me premtimet verbale të bëra ndaj Gorbaçovit në ditët e para të perestrojkës. Bombardimi i NATO-s i udhëhequr nga SHBA-ja në Beograd në 1999 është një shembull i qartë (kur u godit Ambasada Kineze, ndonëse nuk është e qartë nëse rastësisht apo me paramendim).
Bombardimi i Serbisë nga SHBA dhe ndërhyrjet e tjera amerikane që shkelin sovranitetin e shtet-kombeve më të vogla janë evokuar nga Putini si precedent për veprimet e tij. Zgjerimi i NATO-s (në mungesë të ndonjë kërcënimi të qartë ushtarak) deri në kufirin e Rusisë gjatë këtyre viteve u vu në pikëpyetje të fortë edhe në SHBA, me Donald Trump që sulmoi logjikën e vetë ekzistencës së NATO-s. Tom Friedman, një komentator konservator që shkruan së fundmi në New York Times, evokon fajësinë e SHBA-së për ngjarjet e fundit përmes qasjes së saj agresive dhe provokuese ndaj Rusisë nëpërmjet zgjerimit të NATO-s në Evropën Lindore. Në vitet 1990, dukej sikur NATO ishte një aleancë ushtarake në kërkim të një armiku. Putini tani është provokuar mjaftueshëm për të detyruar, padyshim i zemëruar nga poshtërimet e trajtimit ekonomik të Rusisë si plastmas plehërash dhe arrogancës shpërfillëse perëndimore për vendin e Rusisë në rendin global.
Elitat politike në SHBA dhe në Perëndim duhet ta kishin kuptuar se poshtërimi është një mjet katastrofik në diplomaci, me efekte shpesh jetëgjata dhe katastrofike. Poshtërimi i Gjermanisë në Versajë luajti një rol të rëndësishëm në nxitjen e Luftës së Dytë Botërore. Elitat politike shmangën përsëritjen e asaj në lidhje me Gjermaninë Perëndimore dhe Japoninë pas vitit 1945 me anë të Planit Marshall vetëm për të përsëritur katastrofën e poshtërimit të Rusisë (si në mënyrë aktive dhe pa dashje) pas përfundimit të Luftës së Ftohtë. Rusia kishte nevojë dhe meritonte një Plan Marshall në vend të leksioneve mbi ndershmërinë e zgjidhjeve neoliberale në vitet 1990. Shekulli e gjysmë i poshtërimit të Kinës nga Imperializmi Perëndimor (duke u shtrirë në atë të pushtimeve japoneze dhe “përdhunimit famëkeq të Nanjing” në vitet 1930) po luan një rol të rëndësishëm në betejat gjeopolitike bashkëkohore. Mësimi është i thjeshtë: poshtëro për të zezën tënde. I poshtëruari ka për t’u kthyer për hakun e vet, mbase edhe duke ju kafshuar.
Asnjëra nga këto nuk justifikon veprimet e Putinit, më shumë se dyzet vjet deindustrializim dhe shtypje neoliberale e punës nuk justifikon veprimet ose qëndrimet e Donald Trump. Por as këto veprime në Ukrainë nuk justifikojnë ringjalljen e institucioneve të militarizmit global (siç është NATO) që kanë kontribuar aq shumë në krijimin e problemit. Në të njëjtën mënyrë që konkurrenca ndërshtetërore brenda Evropës duhej të çmilitarizohej pas vitit 1945, kështu edhe garat e armatimeve mes blloqeve pushteti duhet të çmontohen sot dhe të zëvendësohen nga institucione të forta bashkëpunimi dhe bashkëveprimi. Nënshtrimi ndaj ligjeve shtrënguese të konkurrencës si midis korporatave kapitaliste ashtu edhe midis blloqeve të pushtetit është receta për fatkeqësitë e ardhshme, edhe pse me keqardhje ende shihet nga kapitali i madh si rruga mbështetëse për akumulimin e pafund të kapitalit në të ardhmen.
Rreziku në kohëra të tilla si kjo është se gabimi më i vogël në gjykim nga secila palë mund të përshkallëzohet lehtësisht në një konfrontim të madh midis fuqive bërthamore, në të cilin Rusia mund të përballet me fuqinë ushtarake deri tani dërrmuese të SHBA-së. Bota unipolare e drejtuar nga elitat amerikane në vitet 1990 tashmë janë zëvendësuar nga një botë bipolare. Por edhe shumëçka tjetër është në rrugë e sipër.
Më 15 shkurt 2003, miliona njerëz në mbarë botën dolën në rrugë për të protestuar kundër kërcënimit të luftës në atë që edhe New York Times pranoi se ishte një shprehje befasuese e opinionit publik global. Fatkeqësisht, ata dështuan, duke çuar në dy dekada luftërash të kota dhe shkatërruese në mbarë botën. Është e qartë se populli i Ukrainës nuk dëshiron luftë, populli i Rusisë nuk dëshiron luftë, populli evropian nuk dëshiron luftë, popujt e Amerikës së Veriut nuk duan një luftë tjetër. Lëvizja popullore për paqe duhet të ringjallet, të rikthehet. Popujt kudo ku janë duhet të kërkojnë të drejtën e tyre për të marrë pjesë në krijimin e rendit të ri botëror, të bazuar në paqen, bashkëpunimin dhe bashkëpunimin dhe jo konkurrencën, detyrimin dhe konfliktin e ashpër.
Kumtesë e mbajtur më 27 shkurt në Takimin Vjetor të 2022 të Shoqatës së Gjeografëve Amerikanë.
VINI RE: Artikulli është pronë intelektuale e Versobooks.com
Përshtati në gjuhën shqipe për Hashtag.al Sait Saiti
