*Nga Daniel Kovalik
1 maji shënon 51-vjetorin e Radios Evropa e Lirë/Radio Liberty (e njohur ndryshe me shkurtimin RFE/RL, edhe pse ky emër nuk u bë zyrtar deri në vitin 1976) – radiostacione që transmetojnë respektivisht në Evropën Lindore dhe në Bashkimin Sovjetik.
Siç tregohet me hollësi në një dokument të brendshëm të CIA-s të vitit 1951 të titulluar ‘Qëllimet dhe Objektivat e Radios’, Radio Evropa e Lirë do të drejtohej nga refugjatë ose të mërguar nga vendet e ndryshme të Bllokut Socialist për të transmetuar informacione që synonin të nxisnin ‘urrejtjen kundër regjimit(eve)’ dhe për të rritur ‘vullnetin për t’i qëndruar regjimit(eve)’. Me fjalë të tjera, ky projekt kishte një funksion të qartë për të hequr qeveritë e pafavorshme për Uashingtonin.
Padyshim që 1 maji u zgjodh si nisja e këtij projekti pasi përkoi me Ditën Ndërkombëtare të Punëtorëve, një nga festat më të rëndësishme të Bllokut Socialist.
Që nga fillimi i saj deri në vitin 1972, ishte CIA ajo që financoi Radion Evropa e Lirë, megjithëse e bëri këtë në fshehtësi pa dijeninë apo autorizimin e Kongresit. Dhe ishte drejtori i CIA-s Allen Dulles – truri i përmbysjes së qeverive në vende të tilla si Irani (1953) dhe Guatemala (1954) – ai që ndriçoi financimin e fshehtë të Radios Evropa e Lirë me shpresën se do të ndihmonte në përmbysjen e komunizmit në Evropën Lindore dhe në Bashkimin Sovjetik.
Ironikisht, edhe pse CIA po e mbështeste këtë projekt, ajo po ndihmonte në rivendosjen e sundimit fashist, ushtarak në Greqi – të cilën ajo e parapëlqente më shumë sesa një qeveri komuniste greke. Të majtët kishin status të madh politik në mesin e elektoratit për shkak të luftës së tyre të guximshme kundër nazistëve.
Kujtimet e kësaj tradhtie nga perëndimi në Greqi u zgjuan së fundmi kur presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky u shfaq me video para parlamentit grek së bashku me një luftëtar neonazist të batalionit Azov, duke bërë që disa prej anëtarëve të ngriheshin dhe të largoheshin në shenjë proteste.
SHBA dhe CIA e saj bënë zgjedhje të ngjashme në vende të tilla si Indonezia, dhe më vonë Kili dhe Argjentina, duke zgjedhur të mbështesin diktaturat e krahut ultra të djathtë në vend të qeverive socialiste, megjithëse demokratike.
Sipas Cord Meyer, i cili mori përgjegjësinë për marrëdhëniet e CIA-s me Radio Liberty në 1954 dhe udhëhoqi këto operacione për shumë vite, ‘CIA mbajti kontrollin mbi përmbajtjen e radios duke formuluar udhëzime të përgjithshme të politikave, të cilat u plotësuan nga takimet e përditshme për të përcaktuar trajtimin e lajmeve specifike’. Meyer këmbëngul megjithatë se ky kontroll nuk ndërhyri në integritetin gazetaresk të programeve radiofonike.
Përveç kësaj, ndërsa Meyer këmbëngul se nuk kishte spiunë të vërtetë që vepronin brenda stacioneve radiofonike, personeli i radios mbajti llogari të hollësishme të asaj që vëzhgonte në vendet e ndryshme ku vepronin; me fjalë të tjera, ata siguruan inteligjencë për CIA-n.
Dhe madje edhe pasi Kongresi i dha fund financimit të CIA-s të Radios Evropa e Lirë në vitin 1972 – paratë do të vinin drejtpërdrejt nga Kongresi – qëllimi i tij kryesor mbeti të transmetonte programe antikomuniste në Bllokun Lindor, të paktën derisa qeveritë komuniste në Evropën Lindore dhe Bashkimi Sovjetik u shembën.
Radio Evropa e Lirë haptazi merr meritën për ndihmën në sjelljën e rrënimit përfundimtar, duke besuar se ndikimi i saj u zvogëlua në mbështetjen e qeverive të ndryshme komuniste. Ajo ka gjetur mbështetje për këtë pretendim nga njerëz si Vaclav Havel (i cili e ftoi RFE/RL të zhvendoset nga selia e saj origjinale në Mynih, Gjermani në Pragë pas rënies së Bllokut Lindor) dhe Boris Jelcin.
I kujtoj mjaft gjallërisht, si dikush që u rrit në vitet 1970 dhe 1980, ankesat e pandërprera se Bashkimi Sovjetik shpesh do të bllokonte sinjalet e Radio Liberty – pasi siç na u tha, Moska nuk mund të përballonte të vërtetën. Unë e mendoj këtë tani pasi media për të cilën po shkruaj këtë artikull – RT, një media me bazë në Rusi – po shtypet e censurohet në SHBA ose po ndalohet plotësisht në BE.
Ju mund të pyesni se çfarë thotë kjo për BE-në dhe SHBA-në sot.
Radio Evropa e Lirë duket të jetë një relike e epokës së kaluar të Luftës së Ftohtë, kur SHBA dhe Bashkimi Sovjetik po konkurronin për zemrat dhe mendjet e botës. Jo vetëm që Lufta e Ftohtë ka mbaruar, por duket se shumica e mediave kryesore – si Fox, CNN dhe MSNBC – kanë të njëjtin rol si vetë RFE/RL.
E megjithatë, Radio Evropa e Lirë vazhdon të ekzistojë edhe sot e kësaj dite, dhe me të vërtetë ka marrë jetë të re gjatë krizës së tanishme në Ukrainë – një pikë e ndezur që disa e konsiderojnë si fillimin e një Lufte të re të Ftohtë.
Megjithatë, fakti që Radio Evropa e Lirë ka transmetuar vazhdimisht, pavarësisht rënies së Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, ngre pyetjen nëse Lufta e Parë e Ftohtë ka përfunduar ndonjëherë. Sigurisht, disa vëzhgues, duke përfshirë edhe mua, besojnë se ndeshja nuk ka arritur në një përfundim, dhe ne përpiqemi të kuptojmë pse. Jam dakord me John Feffer, i cili shkruan në Foreign Policy në Focus:
Lufta e Ftohtë nuk kishte të bënte vetëm me një përballje midis armiqve ideologjikë. Bashkimi Sovjetik doli nga ajo konkurrencë dhe Rusia nën Putinin vazhdon të mbetet e përqendruar në shqetësimet përgjatë kufijve të saj, ndryshe nga Bashkimi Sovjetik që kërkonte hegjemoninë globale. Nga ana tjetër, SHBA-ja nuk ka ndryshuar qëndrim. Dhe kjo, në fund të fundit, është arsyeja pse Lufta e Ftohtë nuk vdiq kurrë.
Nëse Uashingtoni do të kishte shpërbërë NATO-n, do të kishte shtyrë për çarmatimin bërthamor dhe do të kishte ndihmuar në krijimin e një arkitekture të re sigurie për Evropën që përfshinte Rusinë, Lufta e Ftohtë do të kishte pasur një vdekje e natyrshme. Në vend të kësaj, për shkak se institucionet e Luftës së Ftohtë jetuan, fryma e ndërmarrjes ishte e fjetur, duke pritur vetëm mundësinë për të ngritur krye.
Radio Evropa e Lirë është një nga ‘institucionet e tjera të Luftës së Ftohtë’, që mund të përjetësojnë antagonizmat e vjetra të Luftës së Ftohtë. Nga ana e saj, media e drejtuar nga shteti e ka justifikuar ekzistencën e saj të vazhdueshme si vijon: “Me rënien e komunizmit, disa menduan se Radio Evropa e Lirë e kishte përmbushur misionin e saj dhe se mund të shpërbëhej. Por zyrtarët në të gjithë Evropën Qendrore dhe Lindore dhe Rusinë, shumë prej tyre ish-disidentë, panë një nevojë të vazhdueshme për llojin e transmetimeve objektive që ofron Radio Evropa e Lirë, veçanërisht gjatë shndërrimit demokratik.”
Ndërkohë, siç shpjegon Economic Times, ‘me bazë në Pragë, RFE/RL u themelua në vitin 1950 si një burim antikomunist për të transmetuar programe në bllokun sovjetik, duke ndihmuar në rrëzimin e atyre regjimeve totalitare gati katër dekada më vonë. Këto ditë, ajo ende transmeton në 27 gjuhë – duke përfshirë rusishten, bjellorusishten dhe ukrainishten – në 23 vende, në shumë prej të cilave liritë e medias përballen me kufizime të rënda.
Siç tregohet në të njëjtin shkrim, ‘RFE/RL, e cila ka një audiencë të synuar prej 37 milionë njerëzish, rriti veprimtarinë në rajon pas aneksimit të Krimesë nga Rusia në vitin 2014 dhe pushtimit të Ukrainës lindore nga forcat rebele pro-Moskës’.
Me sa duket pa aspak ironi, Economic Times, duke trumbetuar punën e Radios Evropa e Lirë, thekson se “Rusia shumë shpejt e kuptoi se nuk është e nevojshme të gënjehet për të bërë propagandë të suksesshme. Gjithçka që ju nevojitet është të frenoni kontekstin dhe të krijoni zhurmë.”
Mediat amerikane dhe ato perëndimore e kanë kuptuar të njëjtën gjë me atë që po ndodh në Ujkrainë. Kështu, pjesa më e madhe e mbulimit të tanishëm të Ukrainës në Perëndim do ta shtynte audiencën të besonte se kriza filloi papritur në shkurt të këtij viti me ofensivën ruse, ndërkohë që në fakt ka pasur një konflikt midis qeverisë në Kiev dhe rusishtfolësve, popullsisë së Donbasit për tetë vitet e fundit, që ka kushtuar 14,000 jetë civilësh.
Ky kontekst i munguar është me të vërtetë mjaft mashtrues për konsumatorin e rastësishëm të lajmeve. Për më tepër, duke iu referuar rusishtfolësve në pjesën lindore të Ukrainës si ‘pro-Moskë’, siç bën Economy Times dhe pothuajse çdo media tjetër perëndimore e lajmeve, nuk arrin të kapë ankesat e vërteta të këtyre njerëzve që janë sulmuar ushtarakisht nga qeveria e vet prej vitesh – nëse ata janë pro Moskës apo jo nuk është vërtet çështja kritike këtu.
Pas rënies së komunizmit, Radio Evropa e Lirë ndoqi kudo ku përqendroheshin synimet e politikës së jashtme të SHBA-së. Kështu, siç shpjegohet, ajo filloi transmetimin në ish-Jugosllavi në mesin e viteve 1990, ndërsa SHBA dhe NATO filluan të ndërhynin atje dhe u zgjerua përtej Evropës në fund të viteve 1990 në Irak dhe Iran ‘duke pasqyruar vëmendjen amerikane në Lindjen e Mesme’. Gjithashtu, në vitin 2002, Radio Evropa e Lirë filloi përsëri transmetimin në Afganistan – fillimisht e kishte bërë këtë në vitet 1980 gjatë pushtimit sovjetik, por e ndërpreu transmetimin më pas.
Megjithatë, media e kontrolluar nga shteti nuk e ka humbur kurrë fokusin e saj në Rusi dhe Evropën Lindore. Kështu, përveç rritjes së shtrirjes së saj në Ukrainë, RFE/RL ‘zgjeroi përpjekjet e lajmeve lokale midis 2016 dhe 2019 duke krijuar faqe interneti që u shërbenin nevojave të audiencës në rajonet e Kaukazit të Veriut, Vollgës së Mesme, Siberisë dhe rajoneve veriperëndimore të Rusisë’.
Duke filluar nga viti 2019, Radio Evropa e Lirë, pasi u largua për një kohë pas rënies së Bllokut Lindor, filloi të kthehej në Rumani, Bullgari dhe më vonë në Hungari, duke pretenduar se ishte e nevojshme ‘në dritën e një ndryshimi në arritjet demokratike dhe sulmet ndaj sundimit të ligjit dhe gjyqësorit’ në ato vende.
Me Luftën e Ftohtë që është ndezur sërish mes SHBA-së dhe Rusisë – pavarësisht nëse shihet si e re apo thjesht një vazhdim i përballjes së vjetër – Radio Evropa e Lirë sigurisht që do të ketë një arsye ekzistence për ca kohë në të ardhmen dhe financimi i saj nga Kongresi (Agjencia Amerikane për Media Globale, mori mbi 810 milionë dollarë në vitin 2020) sigurisht që do të sigurohet.
Ndërsa mund të ketë mosmarrëveshje nëse Radio Evropa e Lirë vazhdon të jetë e nevojshme pas rënies së komunizmit, apo nëse mund të shihet si nxitje e panevojshme e tensioneve të vjetra të Luftës së Ftohtë, e vetmja gjë që mund të thuhet për Radion Evropa e Lirë është se ajo nuk e fsheh dhe me të vërtetë nuk mund ta fshehë atë që është.
Kjo do të thotë, është mjaft e tejdukshme si një burim lajmesh i financuar nga SHBA, i cili transmeton programe që pasqyrojnë interesat dhe pikëpamjet e politikës së jashtme të Shteteve të Bashkuara. Kështu thuhet në faqen e vet të internetit.
Në të vërtetë, ‘prindi’ i saj i lartpërmendur mburret me krenari se duhet të jetë ‘në përputhje me objektivat e gjera të politikës së jashtme të Shteteve të Bashkuara’ dhe është e detyruar të ketë ‘aftësinë për të ofruar një kapacitet të madh për të mbështetur objektivat e politikës së jashtme të Shteteve të Bashkuara gjatë krizave jashtë vendit’.
Për të qenë i drejtë, kjo, sipas mendimit tim, e bën Radion Evropa e Lirë më pak të mbrapshtë se institucionet e tjera – si lajmet e transmetimit privat apo edhe filmat e Hollivudit, të cilët ne e dimë se janë shumë të ndikuar nga CIA – të cilët pretendojnë se janë gjyqtarë objektivë të së vërtetës, por që në të vërtetë nuk janë.
Kjo nuk do të thotë se Radio Evropa e Lirë po gënjen, por sigurisht që po jep një pamje të pjerrët të botës. Por përsëri, për shkak se kjo është mjaft e qartë, audienca mund të bëjë të paktën një gjykim inteligjent për saktësinë e asaj që u thuhet. Shumë herë, kjo është më e mira që mund të kërkojmë.
*Daniel Kovalik jep mësim për të Drejtat Ndërkombëtare të Njeriut në Shkollën Juridike të Universitetit të Pittsburgh dhe është autor i librit ‘Jo More War: Si Perëndimi shkel të Drejtën Ndërkombëtare’ të botuar së fundmi duke përdorur ndërhyrjen ‘humanitare’ për të përparuar interesat ekonomike dhe strategjike.
