Copa qeramike mbushin fushat e një qyteti antik në Shqipërinë juglindore, ku grabitësit kanë bastisur malësitë e zonës në kërkim të antikave për t’ua shitur trafikantëve ndërkombëtarë.
Gjuetarët e paligjshëm të thesareve operojnë pothuajse pa u ndëshkuar në vend, duke shkaktuar zemërim midis arkeologëve mbi vjedhjen e trashëgimisë kombëtare të çmuar që ushqen një treg të zi global.
Qeveria thotë se po punon për masat për të mbrojtur dhe ruajtur vendet ku grabitësit veprojnë, por deri tani ka pak dobi, edhe pse marrja e objekteve arkeologjike është një krim, si në shumicën e vendeve.
Tani e mbuluar me bimësi të egër, rajoni afër Korçës së sotme dikur ishte shtëpia e qytetit të njohur si ‘Hija e Korbit.
Vendi, i vendosur përballë një kodre, është shkatërruar vitet e fundit nga grabitës ‘të armatosur’ me lopata dhe ekskavatorë që kërkojnë metale dhe objekte të rralla.
“Ka njerëz nga të gjitha rajonet që nxitojnë të vijnë në këto vende.” – thotë Axhem Lageshtari, 60 vjeç, një banor i zonës.
Ata gërmojnë kudo. Kërkojnë me shpresën se do të gjejnë ar, argjend apo sende të tjera me vlerë.” – shton ai.
Zona fitoi famë pas zbulimit të më shumë se 600 monedhave prej argjendi në vitet 1980, duke përfshirë disa që datojnë shekuj më parë nga koha e sundimit të Aleksandrit të Madh.
Ekspertët i thanë AFP-së se gërmime të paligjshme janë zbuluar pothuajse në çdo vend të rëndësishëm arkeologjik në rajon, i cili është shtëpia e nekropoleve historike, kështjellave dhe mbetjeve të tjera që datojnë nga epoka e bronzit deri në mesjetën e hershme.
“Problemi është veçanërisht shqetësues në ‘Hijen e Korbit’, një qytet i rëndësishëm arkeologjik që ende nuk është eksploruar nga arkeologët.” – ankohet Rovena Kurti, shefe e departamentit të parahistorisë në Institutin e Arkeologjisë së Tiranës.
“Ata dëmtojnë lokalitetin arkeologjik dhe plaçkitin trashëgiminë.” – shton Kurti.
Të pafuqishëm
Gërmuesit shpesh shkatërrojnë të dhënat shkencore dhe heqin objektet nga konteksti i tyre mjedisor, gjë që është e nevojshme për ekspertët për të kuptuar historinë e zonës, shpjegon Cecile Oberëeiler, ish-drejtoresha e misionit franko-shqiptar në Korçë. Në verilindje të kryeqytetit Tiranë, mbetjet e një kishe të shekullit të 11-të ose të 12-të janë shpërfytyruar me vrima të hapura të lëna nga grabitësit.
Kisha e Virgjëreshës së Shenjtë duhej të mbrohej si një monument kulture i njohur, por kjo nuk i ndaloi grabitësit të plaçkisnin zonën.
“Mund t’i japim çdo emër, por në të vërtetë, aktualisht është një gërmadhë dhe pre e grabitësve.” – thotë arkeologu Skender Muçaj.
Plaçkitja e zonës ka qenë veçanërisht e dhimbshme për banoren vendase Nora Braia.
“Unë vij çdo të martë për t’i lutur Virgjëreshës Mari. Ajo shpëtoi jetën e djalit tim të sëmurë, por unë isha e pafuqishme për ta shpëtuar këtë strehë.” – i thotë Braia, 80 vjeç, AFP-së përmes lotëve, duke shtuar se shpreson që plaçkitësit ‘të ndiqen nga fatkeqësitë’.
Ekspertët thonë se nuk është bërë mjaftueshëm ligjërisht për të ndaluar plaçkitjen. Ministria e Kulturës e Shqipërisë i tha AFP-së se po bëhen përpjekje për të luftuar ‘trafikimin e paligjshëm të pasurive kulturore’, duke përfshirë një plan kombëtar veprimi të shpalosur në 2018 së bashku me nismat për të përmirësuar bashkërendimin me organizatat ndërkombëtare.
‘Një sy qorr’
Nuk ka asnjë vlerësim zyrtar për vlerën e tregut të objekteve të marra nga Shqipëria. Por studiuesit janë të sigurt se disa nga artefaktet kanë rënë në duart e trafikantëve ndërkombëtarë dhe më pas janë shitur në ankande në muze dhe koleksione private jashtë vendit.
“Është një luftë që Shqipëria nuk mund ta udhëheqë e vetme, përgjegjësia bie edhe mbi autoritetet e vendeve të tjera që mbyllin sytë kur këto objekte ekspozohen në muzetë e tyre.” – tha Neritan Ceka, arkeolog dhe historian arti.
Aktakuza e fundit e Jean-Luc Martinez, ish-kreu i Luvrit në Paris, i cili u akuzua për komplot për fshehjen e origjinës së thesareve arkeologjike, theksoi shtrirjen e tregtisë së paligjshme të antikave. Arkeologu francez Pascal Darcque tha se problemi ishte i përhapur dhe se muzetë shpesh nuk e marrin seriozisht procesin e verifikimit të objekteve për shitje dhe origjinës së tyre.
“Shitja e tyre duhet të bllokohet dhe nëse mund të përcaktohet origjina e tyre gjeografike, objekti duhet të kthehet.” – tha Darcque.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e France24
