Që nga pushtimi rus i Ukrainës, reagimi i Kinës në përgjigje të agresionit rus është debatuar ashpër në mediat perëndimore.
Shumica e diskutimeve janë përqendruar në një shprehje të veçantë: ‘miqësi pa kufi’ – një frazë që besohet të jetë marrë nga një deklaratë e përbashkët kino-ruse e lëshuar disa muaj para luftës.
Por ka një problem me këtë frazë. Ndërsa versioni rus i deklaratës përdorte vërtet fjalën ‘miqësi’, versioni kinez përdori ‘miqësore’. A është kjo vetëm një çështje përkthimi, apo Kina e shmangu qëllimisht përdorimin e fjalës ‘miqësi’?
Si një studiues që heton problemet e përkthimeve në marrëdhëniet ndërkombëtare, unë gjurmova përdorimin e fjalës ‘miqësi’ në dokumentet kineze dhe ruse kur përshkruaja marrëdhënien e tyre.
Zbulova se shkëputja midis pikëpamjes së dy kombeve për natyrën e marrëdhënieve të tyre u shfaq për herë të parë në një traktat të nënshkruar midis Bashkimit Sovjetik dhe qeverisë parakomuniste të Kinës në vitin 1945.
Traktati u emërua ndryshe në versionet e tij kineze dhe ruse. Në botimin rus, traktati është ‘Traktati i Miqësisë e Aleancës’, ndërsa në versionin kinez, ‘Traktati i Miqëdashësisë e Aleancës’.
Një mënyrë e tillë asimetrike e etiketimit të partneritetit të tyre vazhdoi në dy traktate të tjera të nënshkruara pas themelimit të Republikës Popullore aktuale të Kinës në vitin 1949. E para është (në rusisht) ‘Traktati i miqësisë, aleancës e ndihmës së ndërsjellë’, i nënshkruar në 1950 , dhe tjetra është “Traktati i fqinjësisë së mirë, mirëdashësisë e bashkëpunimit’, i nënshkruar në 2001.
Në të dyja rastet, botimet kineze zëvendësuan fjalën ‘miqësi’ me ‘miqësore’, duke treguar se, megjithë rënien e Bashkimit Sovjetik, natyra e marrëdhënieve kino-ruse mbeti e njëjtë.
Për më tepër, deklarata kineze e vitit 2019 në lidhje me zhvillimin e partneritetit strategjik gjithëpërfshirës kino-ruse përdori fjalën ‘miqësore’ në mënyrë të përsëritur për të përshkruar marrëdhëniet dypalëshe midis dy shteteve.
Fjala ‘miqësi’, nga ana tjetër, u shfaq vetëm një herë kur u përdor posaçërisht për t’iu referuar ‘miqësisë’ midis popullit kinez dhe rus. Kjo dëshmon se nuk ishte një gabim përkthimi, por një synim kinez për të dalluar ‘miqësinë’ nga ‘të qenit miqësor’.
Marrëdhënie e pabarabartë
Pse Kina është kaq ngurruese për të përdorur fjalën ‘miqësi’? Çfarë do të thotë një ‘miqësi’ ruse për Kinën?
Hulumtimi im ka treguar se rezistenca ndaj ‘miqësisë’ ruse mund të lidhet me përvojën kineze me një organizatë të veçantë që kishte demonstruar me sjelljen e saj se çfarë nënkuptonte një ‘miqësi’ sovjetike – dhe rrjedhimisht, ruse – për Kinën.
Të themeluara zyrtarisht në vitin 1927, shoqëritë e miqësisë sovjetike ishin një rrjet organizatash komuniste që kërkonin të mobilizonin njerëz jashtë bllokut socialist, të cilët ishin simpatikë ndaj ideologjisë sovjetike.
Me ngritjen e fashizmit në vitet 1930 dhe rreshtimin pasues sovjetik me Shtetet e Bashkuara, shoqëritë u riemëruan si lehtësues të shkëmbimit kulturor global dhe u përpoqën të ndikonin në një audiencë jokomuniste. Shoqëritë e miqësisë kino-sovjetike u ngritën nga këto shkëmbime kulturore.
Në vitin 1945, Shoqata për Miqësinë Kineze-Sovjetike u themelua në Dalian, një qytet në Kinën veriore që ishte nën kontrollin sovjetik në atë kohë. Ai menjëherë u bë i njohur në mesin e vendasve. Deri në vitin 1949, kishte më shumë se 50 shoqëri miqësie në të gjithë Kinën.
Por entuziazmi kinez për këto shoqëri nuk zgjati shumë, pasi njerëzit arritën të kuptonin se çfarë përfaqësonin. Komunistët kinezë që sapo kishin nxjerrë vendin nga një luftë civile shkatërruese dëshironin që marrëdhënia kino-sovjetike të ishte ‘me përfitim të ndërsjellë’. Nëpërmjet këtyre shoqërive të miqësisë, ata kishin shpresuar se sovjetikët mund t’i mësonin Kinës disa njohuri mbi shtetin socialist.
Siç tha Liu Shaoqi, atëherë nënkryetar i Partisë Komuniste Kineze, në vitin 1949, ‘Bashkimi Sovjetik është mësuesi i Kinës. Kinezët duhet të jenë nxënës të popullit sovjetik’.
Por zyrtarët kinezë u ndërgjegjësuan shpejt për naivitetin e tyre, pasi u bë e qartë se qëllimi kryesor i këtyre shoqërive miqësie ishte të përhapnin epërsinë sovjetike dhe të theksonin se sa mirënjohëse duhet të ishte Kina për ndihmën sovjetike.
Shoqëria Shenyang, për shembull, shpesh sponsorizonte leksione me tema të tilla si ‘Sa i madh është Bashkimi Sovjetik?’ dhe ‘Pse Bashkimi Sovjetik e ndihmon popullin kinez?’
Nga fundi i viteve 1950, ishte bërë e qartë se në vend që të ishte ‘me përfitim të ndërsjellë’, kishte një keqkuptim reciprok se çfarë supozohej të ishte marrëdhënia midis Kinës dhe Bashkimit Sovjetik. Kinezët besonin se fitorja e tyre komuniste e fituar me vështirësi duhet të kishte fituar respektin dhe një pozitë të barabartë me Bashkimin Sovjetik.
Por për sovjetikët, Republika Popullore e sapothemeluar ishte vetëm një shtet tjetër satelit brenda sistemit të gjerë sovjetik. Kufijtë dhe sovraniteti kombëtar nuk kishin rëndësi në këtë bllok socialist. Për sa u përket sovjetikëve, burimi i autoritetit të këtij sistemi ka qenë dhe do vinte gjithmonë nga Moska.
Kjo sugjeron se ngurrimi kinez për ta quajtur partneritetin kino-rus një ‘miqësi’ mund të jetë i rrënjosur në ndërveprimet e mëparshme me shoqëritë e miqësisë sovjetike. Duke mos e përkthyer qëllimisht fjalën si ‘miqësi’, Kina po tregonte rezistencën e saj kundër një emërtimi që mund t’i bënte të ndjeshme ndaj ambicies imperialiste ruse.
Në dritën e kësaj, dhe duke pasur parasysh se sa shumë deklaratat kineze për luftën në Ukrainë e kanë theksuar rëndësinë e sovranitetit kombëtar, është e qartë se simpatia kineze ndaj ukrainasve vjen nga një vend paksa i ndryshëm nga ai i Perëndimit.
Nuk vjen nga një ndjenjë morali apo përgjegjësie, por nga pozicioni i një vendi tjetër që duhej të luftonte për barazi dhe identitetin e tij kombëtar brenda asaj që ishte padyshim një marrëdhënie e pabarabartë.
*Ariel Shangguan është një asistent profesor në Universitetin Xi’an Jiaotong Liverpool.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Asiatimes
