I farkëtuar në magmë dhe i aftë për të prodhuar tehet më të mprehta në Tokë, obsidiani është pa dyshim një nga materialet më të forta të përfytyruara ndonjëherë (ka një arsye pse George RR Martin e bëri atë armën e zgjedhur për të vrarë White Walkers në serialin Game of Thrones).
Xhami vullkanik me ngjyrë të zezë është gjithashtu jashtëzakonisht i brishtë dhe i rrezikshëm për t’u punuar dhe nuk u zotërua nga njerëzit deri në pjesën e fundit të Epokës së Gurit, ose të paktën kështu mendohej.
Duke raportuar mbi gjetjet më të fundit nga vendi arkeologjik Melka Kunture në Etiopi, një ekip studiuesish ka përshkruar zbulimin e një punishteje dore të obsidianit brenda një shtrese sedimenti të datuar 1.2 milion vjet më parë
. Kjo përfaqëson një shembull jashtëzakonisht të hershëm të formësimit të obsidianit dhe sipas autorëve të studimit, është e vetmja fabrikë e datuar ndonjëherë në Pleistocenin e Hershëm.
“Vendet arkeologjike të përshkruara si ‘punishte gërmimi’ janë regjistruar vetëm në gjysmën e dytë të Pleistocenit të Mesëm dhe vetëm në Evropë deri më tani.” – shkruajnë studiuesit. Të vendosura kryesisht në Francë dhe në Mbretërinë e Bashkuar, punëtoritë më të shquara të sëpatës së epokës së gurit u shoqëruan të gjitha me krijimin e teheve të strallit.
“Në përgjithësi, obsidiani përdoret gjerësisht vetëm nga epoka e mesme e gurit e tutje”, shkruajnë autorët e studimit.
Megjithatë, gjatë rrjedhës së gërmimeve të tyre, ekipi hasi në një shtresë të lashtë sedimenti që përmbante një sasi prej 578 veglash guri, të gjitha, përveç tre prej të cilave ishin skalitur nga obsidiani.
Duke përshkruar sëpatat, studiuesit habiten vazhdimisht që ‘standardizimi morfologjik është i jashtëzakonshëm’ dhe ndërsa ata nuk e dinë se cila specie e njeriut i ka krijuar mjetet, ata thonë se kushdo që i krijoi ato aplikoi me zell ‘retushe dytësore’ dhe ishte shumë ‘i përqendruar në rregullimin përfundimtar të artefakteve’.
Arritja e një homogjeniteti të tillë do kërkonte aftësi shumë të mprehta dhe një sasi të mjaftueshme shkathtësie, pasi obsidiani është një shkëmb i brishtë që duhet të mbërthehet me shumë më tepër finesë se stralli ose bazalti.
“Rrjedhimisht, prodhuesit duhej të vlerësonin me saktësi forcën e goditjes për të shmangur thyerjen e bërthamës,” shpjegojnë studiuesit.
Teknikat për formësimin e obsidianit besohet se janë shfaqur për herë të parë gjatë Paleolitit të Sipërm, dhe madje edhe kapëset moderne kanë doreza mbrojtëse për të shmangur copëtimin e duarve kur punojnë me materialin e mprehtë si brisk. E megjithatë, kur përshkruajnë mjetet e më shumë se një milion vjet më parë, autorët e studimit thonë se ‘boshtet e standardizuara të obsidianit ofrojnë prova të shumta të përdorimit të përsëritur të aftësive të zotëruara plotësisht’.
Shfaqja e aftësive të tilla shënon një kërcim çuditërisht masiv njohës për një grup kaq të lashtë njerëzish. Sipas autorëve, përshtatja e teknikave ekzistuese të thurjes së strallit për të krijuar mjete më sfiduese obsidiane mund të shihet si një shembull i ‘të menduarit konvergjent’, i cili shoqërohet me zgjidhjen krijuese të problemeve.
Duke përshëndetur këtë arritje të jashtëzakonshme, studiuesit thonë se krijuesit e vjetër të sëpatës ‘zgjidhën në mënyrë krijuese përmes të menduarit konvergjent probleme teknologjike të tilla si shkëputja dhe formimi efektiv i thekonëve të mëdha të xhamit vullkanik jashtëzakonisht të brishta dhe prerës’. Të gjitha pa doreza mbrojtëse. Mbi një milion vjet më parë.
