Një treshe kodthyesish kanë gjetur dhe deshifruar një thesar letrash të humbura të shkruara nga Mary, Mbretëresha e Skocisë.
57 letrat sekrete nga Mary Stuart drejtuar ambasadorit francez në Angli midis 1578 dhe 1584, u shkruan në një kod të përpunuar. Zbulimet vijnë 436 vjet pas vdekjes së saj me ekzekutim më 8 shkurt 1587.
Shumica e shkronjave ruheshin në ‘Bibliothèque Nationale de France’ në Paris, kryesisht në një grup të madh dokumentesh të pashënuara që ishin shkruar edhe në shifra – simbole të veçanta grafike. Dokumentet u renditën se datonin nga gjysma e parë e shekullit të 16-të dhe mendohej se kishin lidhje me Italinë.
Më pas, një treshe e apasionuar pas thyerjes së shifrave historike hasi dokumentet. George Lasry, një shkencëtar kompjuteri dhe kriptograf nga Franca; Norbert Biermann, pianist dhe profesor muzike nga Gjermania; dhe Satoshi Tomokiyo, një fizikant dhe ekspert patentash nga Japonia, punuan të gjithë së bashku për të gjetur të vërtetën pas dokumenteve, shkruan CNN.
Ekipi multidisiplinar ka punuar së bashku për 10 vjet për të gjetur dhe kuptuar shifrat historike. Lasry është gjithashtu anëtar i Projektit DECRYPT, i cili dixhitalizon, transkripton dhe identifikon kuptimin e shifrave historike.
Pasi studiuesit filluan të punonin përmes shifrave unike, ata shpejt kuptuan se korrespondenca ishte shkruar duke përdorur frëngjisht dhe nuk kishte asgjë italiane në të.
Ekipi spiunoi foljet dhe ndajfoljet që përdornin një formë femërore, përmendje të robërisë – dhe një fjalë kyçe: Walsingham. Sir Francis Walsingham ishte sekretar dhe spiun i Mbretëreshës Elizabeth I. Së bashku, të gjitha shenjat treguan për faktin se ekipi mund të ketë gjetur letra të Mary Stuart të menduara të humbura për shekuj.
Rezultatet u publikuan të martën në revistën Cryptologia.
“Mary, Mbretëresha e Skocisë, ka lënë një korpus të gjerë letrash të mbajtura në arkiva të ndryshme,” tha Lasry në një deklaratë.
“Kishte prova të mëparshme se letra të tjera nga Mary Stuart mungonin në ato koleksione, të tilla si ato të referuara në burime të tjera, por që nuk gjenden diku tjetër. Letrat që kemi deshifruar janë me shumë gjasa pjesë e kësaj korrespondence sekrete të humbur.”
Materiali i sapodeshifruar, i cili është gjithsej rreth 50,000 fjalë, hedh dritë të re mbi kohën e Mary-t në robëri në Angli.
Korrespondencë sekrete
Mary Stuart, një katolike, ishte e para në linjë për pasardhjen e fronit anglez pas kushërirës së saj protestante, Mbretëreshës Elizabeth I. Katolikët e konsideronin Mary-n si sovranen e ligjshme. Duke e konsideruar Mary Stuart një kërcënim, Elizabeth I e burgosi kushërirën e saj për 19 vjet, nën kujdestarinë e Earl of Shrewsbury në Angli për shumicën e asaj kohe. Ajo u ekzekutua me prerje koke në moshën 44-vjeçare për pjesëmarrjen e saj të dyshuar në një komplot për të vrarë Elizabeth I.
Por Mary nuk qëndroi krejt kot gjatë kohës në robëri. Ajo mbante korrespondencë të rregullt me aleatët dhe u përpoq të rekrutonte lajmëtarë për t’i fshehur letrat e saj nga armiqtë.
Letrat e reja zbulojnë hollësi të reja rreth komunikimit të saj me Michel de Castelnau, sieur de la Mauvissière, ambasadorin francez në Angli. Korrespondenca mund të ketë filluar qysh në vitin 1578. Ambasadori u dërgoi letra nga Mary agjentëve të saj në Francë.
Qeveria angleze ishte në dijeni të aktiviteteve të saj konfidenciale, dhe nga ana tjetër, Walsingham spiunoi Mary-n gjatë robërisë së saj. Ai ishte në gjendje të kapte disa nga letrat e saj përmes një spiuni brenda ambasadës franceze, kjo është arsyeja pse disa nga 57 letrat e deshifruara nga ekipi mund të gjenden gjithashtu në arkivat britanike.
Në letra, Mary ankohej për kushtet e robërisë dhe shëndetin e saj të dobët. Ajo u ankua që negociatat e saj me Elizabeth I për t’u liruar nuk u kryen me mirëbesim. Mary detajoi mospëlqimin e saj ndaj Walsinghamit, si dhe Robert Dudley, Earl of Leicester – i preferuari i kushërirës së saj. Mary gjithashtu u përpoq të korruptonte zyrtarët e mbretëreshës.
Letrat tregojnë gjithashtu shqetësimin që ndjeu Mary kur në gusht 1582 u rrëmbye djali i saj, James – njeriu që përfundimisht do bëhej Mbreti James I i Anglisë dy dekada më vonë.
Dr. John Guy, historian në Kolegjin Clare në Kembrixh, Angli, dhe autor i ‘Mbretëresha e Skocisë: Jeta e vërtetë e Mary Stuart’, ishte në gjendje të lexonte studimin përpara publikimit të tij.
“Është një pjesë mahnitëse e kërkimit dhe këto zbulime do të jenë një ndjesi letrare dhe historike,” tha Guy.
“Ato shënojnë gjetjen e re më të rëndësishme të Mary Stuart, Mbretëresha e Skocisë, për 100 vjet.”
Letrat tregojnë se edhe në robëri, Mary ishte ‘një analiste mendjemprehtë dhe e vëmendshme e çështjeve ndërkombëtare’, e cila ishte e përfshirë në çështjet politike të Skocisë, Anglisë dhe Francës, tha Guy.
Thyerja e kodit
Ekipi hulumtues përdori metoda të ndërlikuara duke kombinuar algoritme kompjuterike, analiza gjuhësore dhe teknika manuale të thyerjes së kodit për të deshifruar shkronjat.
“Thyerja e kodit nuk ishte një moment ‘eureka’. U desh mjaft kohë, çdo herë duke qëruar një shtresë tjetër të ‘qepës’,” tha Lasry.
Fillimisht, studiuesit mund të lexonin vetëm 30% të tekstit duke përdorur algoritmin kompjuterik. Më pas, ata analizuan manualisht simbolet dhe testuan kuptimet e tyre përmes provave dhe gabimeve duke përdorur analizën kontekstuale.
Një libër lutjesh i gdhendur nga Mary, Mbretëresha e Skocisë pritet të shitet deri në 434,000 dollarë
“Kjo është si të zgjidhësh një fjalëkryq shumë të madh,” tha Lasry.
“Shumica e përpjekjeve u shpenzuan për transkriptimin e shkronjave të shifruara (150,000 simbole gjithsej) dhe interpretimin e tyre – 50,000 fjalë, të mjaftueshme për të mbushur një libër.”
Shifrat ishin homofonike, që do të thotë se çdo shkronjë e alfabetit mund të kodohej duke përdorur disa simbole shifrore, sipas studiuesve. Kjo praktikë siguroi që disa simbole të mos përdoreshin shumë shpesh. Teksti përfshinte gjithashtu simbole të dedikuara për të nënkuptuar vendet, fjalët dhe emrat e përbashkët.
Ekipi ishte gjithashtu në gjendje të krahasonte letrat me disa dokumente të përfshira në letrat e Walsingham në Bibliotekën Britanike në Londër dhe të gjurmonte shifra të ngjashme.
“Ne kemi thyer kode më të vështira dhe kemi deshifruar një letër të rastësishme nga një mbret apo mbretëreshë, por kjo nuk është asgjë në krahasim me 50 letra të reja nga një prej figurave më të famshme historike,” tha Lasry.
Ka të ngjarë që letra të tjera të koduara nga Maria të mungojnë ende. Ndërkohë, letrat ofrojnë një mori informacionesh për studiuesit që të gërmojnë.
“Në punimin tonë, ne ofrojmë vetëm një interpretim fillestar dhe përmbledhje të letrave,” tha Lasry.
“Një analizë më e thellë nga historianët mund të rezultojë në një kuptim më të mirë të viteve të Mary-t në robëri. Do ishte gjithashtu mirë, mundësisht, të punonim me historianët për të prodhuar një libër të redaktuar me letrat e saj të deshifruara, të shënuara dhe të përkthyera.”
Përgatiti për Hashtag.al, k.manjani
