Revolucioni është në ajër. Pas tre muajsh trazirash mbi reformën kryesore të pensioneve të presidentit Emmanuel Macron, Franca tundohet edhe një herë të shqyejë kushtetutën e saj dhe t’ia fillojë nga e para.
A do të jetë viti 2023 – pas 1789, 1830, 1848, 1870, 1940 dhe 1958 – si viti që detyroi ndryshim rrënjësor në modelin e qeverisjes së ndoshta vendit të madh me më pak qeverisje në botën perëndimore?
Historianë dhe komentatorë politikë të njohur francezë po flasin për një “krizë demokratike” ose një “crise de régime” (shq: krizë të regjimit). Mosmarrëveshja për pensionet, thonë ata, ka tejkaluar argumentet nëse francezët duhet të dalin në pension në moshën 62 apo 64 vjeç.
Vendosja e një armate të plotë të kompetencave të posaçme kushtetuese nga presidenti francez për të imponuar një reformë të refuzuar nga 70 për qind e të rriturve francezë ka krijuar – ose përshpejtuar – një gjendje të keqe politike.
Në epokën e internetit dhe përbuzjes për “les élites” (shq: elitën), monarkia e zgjedhur nga lart-poshtë e krijuar nga Charles de Gaulle 65 vjet më parë nuk është më e zbatueshme, thonë komentuesit.
Fuqia e dorës së lartë të presidentit dhe ekzekutivit për të shkurtuar një votim normal parlamentar (sipas nenit 49.3 të kushtetutës së Republikës së Pestë) është përdorur 100 herë që nga viti 1958.
Në të gjitha rastet e mëparshme ka pasur ankesa nga politikanët opozitarë. Këtë herë ka pasur një shpërthim popullor, disa prej tyre sintetike dhe disa reale.
Pranë shtëpisë sime në një pjesë të qetë të Normandisë rurale, një tabelë e shkarravitur në anë të rrugës lexon: “49.3=1789”, një referencë për vitin kur filloi Revolucioni Francez. Demonstruesit gjatë vizitës së Macron në Herault në Francën jugore javën e kaluar bërtitën, ndër të tjera: “A bas la cinquième République” (shq…Poshtë Republika e Pestë).
Revolta provinciale e “Gilets Jaunes” (shq…Jelekët e Verdhë) e 2018-19 ishte tashmë pjesërisht një kërkesë për kontroll më të madh popullor mbi qeverinë dhe një refuzim të partive tradicionale politike dhe institucioneve shtetërore. Tani, të rinjtë janë të habitur kur zbulojnë se Republika e Pestë i jep pushtete mbizotëruese presidentit dhe ekzekutivit kundër parlamentit dhe popullit.
Diçka ka thyer, ose është afër të thyet, në besimin e Francës në sistemin e saj të qeverisjes. Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se revolucioni – apo edhe ndryshimi – është në rrugë e sipër. Një vend që vuan një krizë nervore për një reformë modeste të pensioneve nuk ka gjasa të arrijë një marrëveshje të lehtë për një kushtetutë të re.
Të gjitha ndryshimet e regjimit francez të 234 viteve të fundit kanë pasuar revolucione të armatosura ose luftëra të humbura. As fati nuk duket se e ndjek Francën aktualisht.
Në disa aspekte, kjo është një krizë e Macronit më shumë sesa një krizë kushtetuese. Në konceptimin origjinal të Charles de Gaulle, presidenti qëndroi i përmbajtur nga grindjet e përditshme të partive/politikanëve. Ai mbajti një lidhje të drejtpërdrejtë me “njerëzit”.
Macron ka vendosur të reformojë Francën për të mirën e saj, pavarësisht nëse “popullit” i pëlqen apo jo. Ai mendon se shumë nga sëmundjet e Francës – dhe sigurisht financat e trazuara shtetërore të saj – vijnë nga vendimet e kaluara presidenciale për të hequr dorë nga reformat përballë protestave në rrugë.
Fuqitë e veçanta kushtetuese u krijuan për një arsye, thotë Macron. Ai e ka për detyrë t’i përdorë ato. Një ditë, vendi do ta falënderojë.
Historiani politik, Jean Garrigues, sugjeron se ky është një keqlexim jo vetëm i kushtetutës së De Gaulle-it, por edhe i historisë franceze. “Macron është i lidhur me legjitimitetin e tij institucional, por ai harron një legjitimitet tjetër të gdhendur në historinë tonë që nga Revolucioni Francez: nevojën për të dëgjuar zërat e qytetarëve, siç shprehet përmes sindikatave dhe mediave.”
Ka të vërtetë në këtë. Por është e dyshimtë, megjithatë, nëse modeli origjinal, gjysmë i shkëputur i presidencës De Gaulle mund të funksionojë me sukses në një epokë më pak të respektueshme, të mediave sociale.
“Zërat” e kujt i dëgjoni në një vend kaq të përçarë dhe të çuditshëm sa Franca?
Sa më shumë që ndryshojnë gjërat, aq më shumë mbeten të njëjta
Revolta kaotike e jelek-verdhëve ishte një paralajmërim, por ishte gjithashtu një kujtesë se pse ekziston Republika e Pestë. Asnjë prej jelek-verdhëve nuk mund të binte dakord për ndonjë gjë për një kohë të gjatë. Ata i urrenin të gjithë liderët, duke përfshirë edhe të tyrin.
Kthimi në një sistem më parlamentar – ose referendumet e përhershme që favorizuan jelekët e verdhë – do të rrezikonte një rikthim në qeveritë e ngatërruara të Republikës së Tretë të viteve 1930 ose në luftën parlamentare të Republikës së Katërt nga 1946 deri në 1958.
Kishte 28 qeveri në 12 vitet e Republikës së Katërt, disa prej të cilave zgjatën vetëm disa ditë. De Gaulle arriti në përfundimin në vitin 1958 (por ishte tashmë mendimi i tij në 1945) se Franca ishte e papajtueshme me demokracinë e pastër parlamentare. Duhej një sistem nga lart-poshtë.
Presidenti duhej të kryesonte. Qeverisja e përditshme do t’u lihej politikanëve, nëse është e nevojshme, por edhe teknokratëve të zgjuar.
Ky model mbijeton, në një farë kuptimi, edhe sot e kësaj dite. Kryeministrja e Macron, Elisabeth Borne, është më shumë një teknokrate sesa një politikane. Kështu, pa dyshim, është edhe Macron.
Qeverisja nga teknokratët dhe parlamentet, të cilat mund të shkurtohen nga presidentët, duket e çuditshme në një epokë që është e dyshimtë për “elitat” dhe kërkon “kontroll” më të drejtpërdrejtë dhe demokratik. Kushtetuta e Republikës së Pestë është kthyer në një anomali mes kombeve demokratike.
Por çfarë mund ta zëvendësojë atë? Si do të dukej një Republikë e Gjashtë?
Fushëbeteja politike franceze është e ndarë në tre mënyra, ashtu siç ishte në vitet 1950. Partitë politike janë përbuzur, siç ishte në vitet 1950. Asambleja Kombëtare e keqtrajtuar, e zgjedhur qershorin e kaluar, nuk ka shumicë të natyrshme ose të panatyrshme – ashtu si ato në vitet 1950.
Një sistem parlamentar i qeverisjes, sipas modelit britanik apo më kompleks gjerman, mund të zhytet me shpejtësi në rërën e gjallë të Republikës së Katërt. Blloku radikal i së Majtës i udhëhequr nga Jean-Luc Mélenchon favorizon një sistem parlamentar (por shpesh sillet në një mënyrë të çuditshme joparlamentare).
Të gjitha forcat e tjera politike, përfshirë të djathtën ekstreme të Marine Le Pen, mbështesin gjerësisht sistemin aktual. Në një Francë parlamentare, Le Pen nuk mund të zgjidhej kurrë kryeministre; ajo ka një shpresë të vogël për t’u bërë presidente në zgjedhje presidenciale me dy raunde.
Me fjalë të tjera, sa më shumë të ndryshojë, aq më shumë është njësoj (fr… plus ça change, plus c’est la même) u zgjodh. Ka uri për “ndryshim” në Francë por nuk ka konsensus për ndryshime.
Macron ka premtuar të heqë pluhurin nga planet për reformën institucionale – në thelb duke ndërhyrë me sistemin aktual – por shpresat e tij për të fituar marrëveshjen për çdo gjë thelbësore në katër vitet e tij të mbetura janë afër zeros.
Për të cituar gabim Winston Churchill, kushtetuta e Republikës së Pestë është bërë, pas 65 vjetësh, forma më e keqe e mundshme e qeverisjes për Francën – me përjashtim të të gjitha të tjerave.
VINI RE: Artikulli është pronë intelektuale e Politico.eu
