Kur Bill Clinton lavdëroi Richard Nixon më 27 prill 1994, ai foli për ‘këshillat e mençura të ish-presidentit, veçanërisht në lidhje me Rusinë bazuar në bisedën tonë të fundit telefonike dhe letrën që ai më shkroi vetëm një muaj më parë’.
Për gati 30 vjet, përmbajtja e asaj letre mbeti sekret. Falë deklasifikimit të saj këtë javë përmes bibliotekës presidenciale të ish-presidentit Clinton, ajo nuk është më e fshehtë.
Ajo që është më e habitshme në lidhje me letrën me shtatë faqe të datës 21 mars 1994, është se Nixon parashikonte një Rusi më luftarake, ngjitjen në pushtet të dikujt si Vladimir Putin dhe përkeqësimin e marrëdhënieve midis Moskës dhe Kievit.
Nixon, i cili ishte 81 vjeç, sapo ishte kthyer nga një udhëtim dyjavor në Rusi dhe Ukrainë. Në vitin 1972 ai u bë presidenti i parë në detyrë që vizitoi Moskën, ku nënshkroi Traktatin e Raketave Anti-Balistike dhe Traktatin e Kufizimit të Armëve Strategjike.
Pas largimit nga detyra, ai vazhdoi të kishte qasje në elitat në qeveri dhe liderë opozitarë në mbarë botën. Fakti që Clinton ishte demokrat dhe Nixon republikan nuk kishte asnjë ndryshim. ‘Luftëtari i fundit i Ftohtë’ ishte një burrë shteti i moshuar i interesuar për konturet e epokës së pas Luftës së Ftohtë.
Nixon paralajmëroi se eksperimenti i shkurtër i Boris Yeltsin me demokracinë tashmë kishte përfunduar.
“Si një nga mbështetësit e parë të Jelcinit në këtë vend dhe si një që vazhdon ta admirojë atë për udhëheqjen e tij në të kaluarën, me jo pak ngurrim kam arritur në përfundimin se situata e tij është përkeqësuar me shpejtësi që nga zgjedhjet e dhjetorit dhe se ditët e udhëheqjes së tij të padiskutueshme të Rusisë janë të numëruara,” i shkroi Nixon, Bill Clinton-it.
“Periudhat e tij të alkoolit janë më të gjata dhe periudhat e tij të depresionit janë më të shpeshta. Ai nuk mund të përmbushë më angazhimet e tij ndaj jush dhe liderëve të tjerë perëndimorë në një mjedis gjithnjë e më anti-amerikan në Duma dhe në vend.”
Nixon tha gjithashtu se marrëdhënia e Moskës me Kievin do përkeqësohej. Megjithëse dinamika ishte përmirësuar gjatë mandatit të Jelcinit, situata në Ukrainë ishte ‘shumë shpërthyese’.
“Nëse lejohet të dalë jashtë kontrollit,” paralajmëroi Nixon, ‘do e bëjë Bosnjën të duket si festë’.
Ish-presidenti nuk mendoi se diplomatët amerikanë po e merrnin mjaft seriozisht çështjen.
“Për shkak të rëndësisë së Ukrainës, ju bëj thirrje me gjysmë zemre që të forconi menjëherë përfaqësinë tonë diplomatike në Kiev”, shkroi ai. Ishte po aq e rëndësishme që SHBA të parashikonte pasardhësin e mundshëm të Jelcinit.
“Bush-i bëri një gabim duke u përmbajtur shumë gjatë ndaj Gorbaçovit për shkak të marrëdhënies së tij të ngushtë personale. Ju duhet të shmangni të njëjtin gabim në marrëdhënien tuaj shumë të mirë personale me Jeltsin.”
Nuk ishte e qartë se kush mund të ishte ai pasardhës.
“Nuk ka ende asnjë që është në kategorinë e Jelcinit si një udhëheqës i mundshëm në Rusi,” shkroi Nixon.
“Rusët janë njerëz seriozë. Një nga arsyet pse Hrushovi ‘doli në pension’ në vitin 1964 është se rusët krenarë u turpëruan për veprimet e tij të vrazhda në OKB dhe në forume të tjera ndërkombëtare.”
Me fjalë të tjera, nëse SHBA-të nuk do vepronin menjëherë për të kultivuar pasardhësin e Jelcinit, Rusia mund të kalonte sërish drejt një lideri më nacionalist, të vijës së ashpër, njësoj si Leonid Brezhnev pasoi Hrushovin.
Nixon paralajmëroi gjithashtu Bill Clinton-in për personelin presidencial.
“Mësova gjatë viteve të mia në Shtëpinë e Bardhë se vendimet më të mira që mora, si ai për të shkuar në Kinë në 1972, u morën mbi kundërshtimet ose pa miratimin e shumicës së oficerëve të shërbimit të huaj,” shkroi ai.
Nixon me sa duket nuk mendonte se Bill Clinton-it po i shërbenin mirë njerëzit e tij.
“Mos harroni se oficerët e shërbimit të huaj arrijnë në krye duke mos u futur në telashe. Prandaj ata janë më të interesuar të mbulojnë prapanicat e tyre sesa tuajën.”
Gjithmonë i frymëzuar nga loja e madhe – zbarkimi në hënë, përfundimi i njëanshëm i standardit të arit dhe udhëtimet në Kinë dhe Rusi – Nixon e nxiti Bill Clinton-in të bënte të njëjtën gjë. Kjo do kërkonte që idetë më të mira të mos mbyten nga administrata e tij.
Putin ka bërë një takim me pesë presidentë deri më sot, por ishte Nixon ai që e pa atë të ngjitej në pushtet.
“Pasi ai vdiq, e gjeta veten duke dashur të merrja telefonin dhe të pyesja Presidentin Nixon se çfarë mendon ai për këtë çështje apo atë problem, veçanërisht nëse përfshin Rusinë,” tha Clinton në vitin 2013. Nikson nuk jetoi për të parë Vladimir Putin të pasonte Boris Yeltsin-it, por korrespondenca e tij e sapodeklasifikuar me Clinton-in tregon se ai nuk do befasohej aspak nga Rusia sot.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e WSJ
