Për dekada me radhë, Kina fuqizoi ekonominë e saj duke investuar në fabrika, rrokaqiej dhe rrugë. Modeli ndezi një periudhë të jashtëzakonshme rritjeje që e nxori Kinën nga varfëria dhe e ktheu atë në një gjigant global, fuqia e të cilit në eksport u përhap në të gjithë globin.
Tani modeli është i prishur.
Ajo që funksionoi kur Kina kishte sukses ka më pak kuptim tani që vendi po mbytet në borxhe dhe po i mbarojnë gjërat për të ndërtuar. Pjesë të Kinës janë të mbushura me ura dhe aeroporte të papërdorura. Miliona apartamente janë të pabanuara. Kthimet nga investimet kanë rënë ndjeshëm.
Shenjat e telasheve shtrihen përtej të dhënave të mjerueshme ekonomike të Kinës në provincat e largëta, duke përfshirë Yunnanin në jugperëndim, i cili kohët e fundit tha se do shpenzonte miliona dollarë për të ndërtuar një objekt të ri karantinimi Covid-19, gati sa tre fusha futbolli, pavarësisht se Kina ka përfunduar politikën e saj ‘zero-Covid’ muaj më parë, dhe shumë kohë pasi bota u largua nga pandemia.
Lokalitetet e tjera po bëjnë të njëjtën gjë. Me investimet private të dobëta dhe eksportet në rritje, zyrtarët thonë se nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të vazhdojnë të marrin hua dhe të ndërtojnë për të stimuluar ekonomitë e tyre.
Ekonomistët tani besojnë se Kina po hyn në një epokë rritjeje shumë më të ngadaltë, e përkeqësuar nga demografia e pafavorshme dhe një ndarje në rritje me SHBA-në dhe aleatët e saj, e cila po rrezikon investimet e huaja dhe tregtinë. Në vend të një periudhe dobësie ekonomike, kjo mund të jetë zbehja e një epoke të gjatë.
“Ne jemi dëshmitarë të një ndryshimi të shpejtësisë në atë që ka qenë trajektorja më dramatike në historinë ekonomike,” tha Adam Tooze, një profesor historie në Universitetin e Kolumbias, i specializuar në krizat ekonomike.
Si do duket e ardhmja? Fondi Monetar Ndërkombëtar e vendos rritjen e PBB-së së Kinës nën 4% në vitet e ardhshme, më pak se gjysma e raportit të saj për shumicën e katër dekadave të fundit. Capital Economics, një firmë kërkimore me bazë në Londër, vlerëson se rritja e tendencës së Kinës është ngadalësuar në 3% nga 5% në 2019 dhe do bjerë në rreth 2% në 2030.
Me këto ritme, Kina do dështonte të përmbushte objektivin e vendosur nga Presidenti Xi Jinping në vitin 2020 për dyfishimin e madhësisë së ekonomisë deri në vitin 2035. Kjo do ta bënte më të vështirë për Kinën të ngrihej nga radhët e tregjeve në zhvillim me të ardhura mesatare dhe mund të nënkuptojë se Kina kurrë do e kapërcejë SHBA-në si ekonomia më e madhe në botë, ambicia e saj e gjatë.
Shumë parashikime të mëparshme të zhbërjes ekonomike të Kinës kanë humbur shenjën. Industritë në rritje të automjeteve elektrike dhe të energjisë së rinovueshme të Kinës janë përkujtues i kapacitetit të saj për të dominuar tregjet.
Tensionet me SHBA-në mund të nxisin Kinën për të përshpejtuar risitë në teknologji të tilla si inteligjenca artificiale dhe gjysmëpërçuesit, duke hapur rrugë të reja rritjeje. Dhe Pekini ka ende leva për të tërhequr për të stimuluar rritjen nëse vendos, si për shembull duke zgjeruar shpenzimet fiskale.
Megjithatë, ekonomistët besojnë gjerësisht se Kina ka hyrë në një periudhë më sfiduese, në të cilën metodat e mëparshme të nxitjes së rritjes japin kthime në rënie.
Disa nga këto sforcime ishin të dukshme para pandemisë. Pekini ishte në gjendje të vazhdonte rritjen duke marrë më shumë hua dhe duke u mbështetur në një treg të lulëzuar të banesave, i cili në disa vite përbënte më shumë se 25% të prodhimit të brendshëm bruto të Kinës.
Suksesi fillestar i vendit në kontrollimin e Covid-19 dhe një rritje e shpenzimeve pandemike nga konsumatorët amerikanë, maskuan më tej problemet ekonomike të Kinës. Flluska e banesave është shfaqur që atëherë, kërkesa perëndimore për produktet kineze është ulur dhe huamarrja ka arritur nivele të paqëndrueshme.
Perspektiva është errësuar ndjeshëm në muajt e fundit. Aktiviteti i prodhimit është tkurrur, eksportet kanë rënë dhe papunësia tek të rinjtë ka arritur në nivele rekord. Një nga zhvilluesit më të mëdhenj të mbijetuar të pronave të vendit, Country Garden Holdings, është në prag të një mospagimi të mundshëm pasi ekonomia e përgjithshme po rrëshqet në deflacion.
Ngadalësim i ngjashëm me Japoninë?
Pa një stimul më agresiv nga Pekini dhe përpjekje domethënëse për të ringjallur rrezikun e sektorit privat, disa ekonomistë besojnë se ngadalësimi i Kinës mund të kalojë në një stanjacion stë zgjatur të ngjashëm me atë që Japonia ka përjetuar që nga vitet 1990, kur shpërthimi i flluskës së saj të pasurive të paluajtshme çoi në vite të deflacionit dhe rritjes së kufizuar.
Megjithatë, ndryshe nga Japonia, Kina do hynte në një periudhë të tillë përpara se të arrinte statusin e botës së pasur, me të ardhura për frymë shumë më poshtë se ekonomitë më të përparuara.
Të ardhurat kombëtare të Kinës për person arritën rreth 12,850 dollarë vitin e kaluar, nën pragun aktual prej 13,845 dollarësh që Banka Botërore e klasifikon si minimumin për një vend ‘me të ardhura të larta’. Të ardhurat kombëtare për frymë të Japonisë në vitin 2022 ishin rreth 42,440 dollarë, dhe të SHBA-ve rreth 76,400 dollarë.
Një ekonomi më e dobët kineze mund të dëmtojë gjithashtu mbështetjen popullore për Xi, liderin më të fuqishëm kinez në dekadat e fundit, megjithëse nuk ka asnjë tregues aktual të opozitës së organizuar.
Disa analistë amerikanë shqetësohen se Pekini mund t’i përgjigjet rritjes më të ngadaltë duke u bërë më represiv në vend dhe më agresiv jashtë vendit, duke rritur rreziqet e konfliktit, duke përfshirë potencialisht mbi ishullin vetëqeverisës të Tajvanit.
Në një mbledhje fondesh politike të 10 gushtit, presidenti amerikan Biden i quajti problemet ekonomike të Kinës një ‘minë me sahat’ që mund t’i nxisë liderët e saj të ‘bëjnë gjëra të këqija’.
Pekini u kundërpërgjigj me një koment nga Agjencia e tij zyrtare e Lajmeve Xinhua, duke thënë se Biden ‘ka ndërmend të njollosë Kinën si pjesë të ‘strategjisë së tij të madhe’ për të shuar problemet ekonomike të Amerikës”. Komenti e përshkroi gjithashtu rimëkëmbjen ekonomike të Kinës këtë vit si të fuqishme, pavarësisht disa sfidave.
Zyrtarët kinezë kanë ndërmarrë disa hapa modestë për të ringjallur rritjen, duke përfshirë uljen e normave të interesit dhe janë zotuar të bëjnë më shumë nëse kushtet përkeqësohen. Zyra e Informacionit e Këshillit të Shtetit, e cila merret me pyetjet e medias për udhëheqjen e Kinës, nuk iu përgjigj pyetjeve.
“Disa politikanë dhe media perëndimorë i kanë ekzagjeruar dhe vënë në dukje vështirësitë aktuale në rimëkëmbjen ekonomike të Kinës pas Covid,” tha një zëdhënës i Ministrisë së Jashtme më 16 gusht. “Faktet do tregojnë se ata e kanë gabim.”
“Shekulli kinez”
Tranzicioni shënon një ndryshim mahnitës. Kina sfidoi vazhdimisht ciklet ekonomike në katër dekada që kur Deng Xiaoping filloi një epokë të “reformës dhe hapjes” në 1978, duke përqafuar forcat e tregut dhe duke hapur Kinën drejt Perëndimit, veçanërisht përmes tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare.
Gjatë asaj periudhe, Kina rriti të ardhurat për frymë 25-fish dhe nxori nga varfëria më shumë se 800 milionë kinezë, sipas Bankës Botërore – më shumë se 70% e reduktimit total të varfërisë në botë. Kina u zhvillua nga një komb i mbërthyer nga uria, në ekonominë e dytë më të madhe në botë dhe konkurrenti më i madh i Amerikës për lidershipin.
Akademikët ishin aq të magjepsur nga ngritja e Kinës, saqë disa iu referuan një ‘Shekulli kinez’, me Kinën që do dominonte ekonominë dhe politikën botërore, ngjashëm me atë si shekulli i 20-të njihej si “Shekulli Amerikan”.
Bumi i Kinës u mbështet nga nivele jashtëzakonisht të larta të investimeve vendase në infrastrukturë dhe asete të tjera të forta, të cilat përbënin rreth 44% të PBB-së çdo vit mesatarisht midis 2008 dhe 2021. Kjo krahasuar me një mesatare globale prej 25% dhe rreth 20% në SHBA, sipas të dhënave të Bankës Botërore.
Shpenzime të tilla të rënda u bënë të mundura pjesërisht nga një sistem “represioni financiar” në të cilin bankat shtetërore vendosnin norma të ulëta të depozitave, që do të thoshte se mund të mblidhnin fonde me kosto të ulët dhe të financonin projekte ndërtimi. Kina shtoi dhjetëra mijëra kilometra autostrada, qindra aeroporte dhe rrjetin më të madh në botë të trenave me shpejtësi të lartë.
Megjithatë, me kalimin e kohës, provat e mbindërtimit u bënë të dukshme. Rreth një e pesta e apartamenteve në Kinën urbane, ose të paktën 130 milionë njësi, u vlerësuan të jenë të pabanuara në vitin 2018, të dhënat më të fundit të disponueshme, sipas një studimi nga Universiteti Jugperëndimor i Financave dhe Ekonomisë i Kinës.
Një stacion hekurudhor me shpejtësi të lartë në Danzhou, një qytet në provincën jugore të Hainan të Kinës, kushtoi 5.5 milionë dollarë për të ndërtuar, por nuk u vu kurrë në përdorim sepse kërkesa për pasagjerë ishte shumë e ulët, sipas raporteve të mediave kineze. Qeveria e Hainan tha se mbajtja e stacionit të hapur do shkaktonte “humbje të mëdha”. Përpjekjet për të arritur tek pushteti vendor ishin të pasuksesshme.
Guizhou, një nga provincat më të varfra në vend me GDP për frymë prej më pak se 7,200 dollarë vitin e kaluar, krenohet me më shumë se 1,700 ura dhe 11 aeroporte, më shumë se numri total i aeroporteve në katër qytetet kryesore të Kinës. Provinca kishte rreth 388 miliardë dollarë borxh të papaguar në fund të vitit 2022 dhe në prill iu desh të kërkonte ndihmë nga qeveria qendrore për të mbështetur financat e saj.
Kenneth Rogoff, një profesor i ekonomisë në Universitetin e Harvardit, tha se rritja ekonomike e Kinës tërheq paralele me atë që kaluan shumë ekonomi të tjera aziatike gjatë periudhave të tyre të urbanizimit të shpejtë, si dhe me atë që vendet evropiane si Gjermania përjetuan pas Luftës së Dytë Botërore, kur investimet e mëdha në infrastrukturë nxitën rritjen.
Në të njëjtën kohë, dekadat e mbindërtimit në Kinë i ngjan bumit të ndërtimit të infrastrukturës në Japoni në fund të viteve 1980 dhe 1990, gjë që çoi në mbiinvestime.
“Pika kryesore është se ata po përballen me kthime në rënie në materialet e ndërtimit,” tha ai.
“Ka kufizime se sa larg mund të shkosh me të.”
Me kaq shumë nevoja të përmbushura, ekonomistët vlerësojnë se Kina tani duhet të investojë rreth 9 dollarë për të prodhuar çdo dollar të rritjes së PBB-së, nga më pak se 5 dollarë një dekadë më parë dhe pak më shumë se 3 dollarë në vitet 1990.
Kthimet në asetet nga firmat private kanë rënë në 3.9% nga 9.3% pesë vjet më parë, sipas Bert Hofman, kreu i Institutit të Azisë Lindore të Universitetit Kombëtar të Singaporit. Kthimet e kompanive shtetërore janë tërhequr në 2.8% nga 4.3%.
Ndërkohë, fuqia punëtore e Kinës po tkurret dhe rritja e produktivitetit po ngadalësohet. Nga vitet 1980 deri në fillim të viteve 2000, fitimet e produktivitetit kontribuan rreth një të tretën e rritjes së PBB-së së Kinës, tregon analiza e Hofman. Ky raport ka rënë në më pak se një e gjashta në dekadën e fundit.
Thellimi i borxhit
Zgjidhja për shumë pjesë të vendit ka qenë vazhdimi i huamarrjes dhe ndërtimit. Borxhi total, duke përfshirë atë të mbajtur nga nivele të ndryshme të qeverisë dhe kompanive shtetërore, u rrit në gati 300% të PBB-së së Kinës që nga viti 2022, duke tejkaluar nivelet e SHBA-së dhe nga më pak se 200% në 2012, sipas të dhënave të Bankës për Zgjidhjet Ndërkombëtare.
Pjesa më e madhe e borxhit u bë nga qytetet. Të kufizuar nga Pekini në aftësinë e tyre për të marrë hua direkt për të financuar projekte, ata iu drejtuan mjeteve të financimit jashtë bilancit, borxhet e të cilave pritet të arrijnë më shumë se 9 trilionë dollarë këtë vit, sipas FMN.
Rhodium Group, një firmë kërkimore ekonomike me bazë në Nju Jork, vlerëson se vetëm rreth 20% e firmave financuese të përdorura nga qeveritë vendore për financimin e projekteve kanë rezerva të mjaftueshme parash për të përmbushur detyrimet e tyre afatshkurtra të borxhit, duke përfshirë obligacionet në pronësi të investitorëve vendas dhe të huaj.
Në Yunnan, vendndodhja e qendrës gjigante të karantinës, shpenzimet e rënda të infrastrukturës ngritën rritjen për vite me rradhë. Zyrtarët shpenzuan qindra miliarda dollarë, duke përfshirë urën më të lartë të varur të Azisë, më shumë se 6000 milje autostradash dhe më shumë aeroporte se shumë rajone të tjera në Kinë.
Projektet nxitën turizmin dhe ndihmuan në zgjerimin e tregtisë së produkteve të Yunnan, duke përfshirë duhanin, makineritë dhe metalet. Nga viti 2015 deri në vitin 2020, Yunnan ishte një nga rajonet me rritjen më të shpejtë në Kinë. Rritja është dobësuar në vitet e fundit. Rënia e tregut të pronave ka goditur rëndë financat lokale, pasi të ardhurat nga shitja e tokës po shterojnë.
Raporti i borxhit ndaj të ardhurave të Yunnan u ngjit në 151% në vitin 2021, duke shkelur një nivel prej 150% të përcaktuar si alarmant nga FMN dhe nga 108% në 2019, sipas Lianhe Ratings, një agjenci kineze vlerësimi. Fitch Ratings në fillim të këtij viti tha se firmat financuese të përdorura nga provinca për të financuar ndërtimin e infrastrukturës ishin të rrezikshme për shkak të madhësisë së huave të tyre dhe financave të tendosura të qeverisë.
Megjithatë, Yunnan ka vazhduar të krijojë skema të mëdha. Në fillim të vitit 2020, qeveria e Yunnan tha se planifikoi të shpenzonte rreth 500 miliardë dollarë në qindra projekte infrastrukturore, duke përfshirë një program më shumë se 15 miliardë dollarë që synon devijimin e ujit nga pjesë të lumit Yangtze në qendrën e thatë të provincës.
Një plan shkurti i lëshuar nga Wenshan, një qytet në Yunnan, renditi qendrën “e përhershme” të karantinës si një nga disa masa që synojnë nxitjen e stabilitetit ekonomik. Pasi qeveria bëri zyrtarisht një ofertë në qershor për ndërtimin e saj, banorët vendas vunë në dyshim përdorimin e fondeve.
“Është një humbje kaq e madhe parash”, shkroi një përdorues i Weibo, një platformë e njohur mikroblogimi në Kinë.
Një zyrtar i Yunnan konfirmoi planin për të ndërtuar objektin e karantinës, i cili pritet të përfundojë në fund të këtij viti, por nuk pranoi të komentojë më tej.
Kontroll më i fortë
Në korridoret e pushtetit të Pekinit, zyrtarët e lartë kanë kuptuar se modeli i rritjes së dekadave të fundit ka arritur kufijtë e tij. Në një fjalim të hapur për një brez të ri të drejtuesve partiakë vitin e kaluar, Xi vuri në shënjestër zyrtarët që mbështeteshin te huamarrja për ndërtimin për të zgjeruar aktivitetet ekonomike.
“Disa njerëz besojnë se zhvillim do të thotë të investosh në projekte dhe të rrisësh investimet”, tha ai, ndërsa paralajmëroi, ‘nuk mund të ecësh në rrugën e vjetër me këpucë të reja’. Xi dhe ekipi i tij deri më tani kanë bërë pak për t’u larguar nga modeli i vjetër i rritjes së vendit.
Zgjidhja më e dukshme, thonë ekonomistët, do ishte që Kina të zhvendosej drejt nxitjes së shpenzimeve konsumatore dhe industrive të shërbimeve, të cilat do ndihmonin në krijimin e një ekonomie më të ekuilibruar që ngjan më shumë me ato të SHBA-së dhe Evropës Perëndimore. Konsumi familjar përbën vetëm rreth 38% të PBB-së në Kinë, relativisht i pandryshuar në vitet e fundit, krahasuar me rreth 68% në SHBA, sipas Bankës Botërore.
Ndryshimi i kësaj do kërkonte që qeveria e Kinës të ndërmerrte masa që synojnë të nxisin njerëzit të shpenzojnë më shumë dhe të kursejnë më pak. Kjo mund të përfshijë zgjerimin e rrjetit relativisht të varfër të sigurisë sociale të Kinës me përfitime më të mëdha shëndetësore dhe papunësie.
Xi dhe disa nga ‘togerët’ e tij mbeten dyshues për konsumin e stilit amerikan, të cilin ata e shohin si të kotë në një kohë kur fokusi i Kinës duhet të jetë në forcimin e aftësive të saj industriale dhe në përgatitjen për konflikte të mundshme me Perëndimin, thonë njerëzit me njohuri për vendimmarrjen e Pekinit.
Udhëheqja shqetësohet gjithashtu se fuqizimi i individëve për të marrë më shumë vendime mbi mënyrën se si i shpenzojnë paratë e tyre mund të minojë autoritetin shtetëror, pa prodhuar llojin e rritjes që dëshiron Pekini.
Një plan i shpallur në fund të korrikut për të nxitur konsumin u kritikua nga ekonomistët si brenda dhe jashtë Kinës për mungesë hollësish. Ai sugjeroi nxitjen e ngjarjeve sportive dhe kulturore dhe nxiti ndërtimin e më shumë dyqaneve argëtuese në zonat rurale.
Në vend të kësaj, të udhëhequr nga një dëshirë për të forcuar kontrollin politik, udhëheqja e Xi ka dyfishuar ndërhyrjen e shtetit për ta bërë Kinën një fuqi industriale edhe më të madhe, të fortë në industritë e favorizuara nga qeveria si gjysmëpërçuesit, makinat elektrike dhe inteligjenca artificiale.
Ndërsa ekspertët e huaj nuk dyshojnë se Kina mund të bëjë përparim në këto fusha, ato vetëm nuk janë të mjaftueshme për të ngritur të gjithë ekonominë ose për të krijuar vende pune të mjaftueshme për miliona të diplomuar nga universiteti që hyjnë në fuqinë punëtore, thonë ekonomistët.
Pekini ka shpenzuar miliarda dollarë në përpjekje për të ndërtuar industrinë e gjysmëpërçuesve të vendit dhe për të zvogëluar varësinë e tij nga Perëndimi. Kjo ka çuar në prodhimin e zgjeruar të çipave më pak të sofistikuar, por jo gjysmëpërçuesve të përparuar të prodhuar nga kompani të tilla si Taëëan Semiconductor Manufacturing. Ndër projektet që dështuan ishin dy shkritore të profilit të lartë që morën qindra miliona dollarë mbështetje nga qeveria.
Javën e kaluar, pikërisht kur Pekini publikoi një breshëri të dhënash zhgënjyese ekonomike, revista kryesore e partisë, Qiushi, botoi një fjalim të bërë nga Xi gjashtë muaj më parë për zyrtarët e lartë, në të cilin lideri theksoi rëndësinë e përqendrimit te qëllimet afatgjata në vend të ndjekjes së pasurisë materiale sipas stilit perëndimor.
“Ne duhet të ruajmë durimin historik dhe të këmbëngulim për të bërë përparim të qëndrueshëm, hap pas hapi”, tha Xi në fjalim.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Wall Street Journal
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
