Papa Piu XII dinte hollësi rreth përpjekjes naziste për të shfarosur hebrenjtë në Holokaust që në vitin 1942, sipas një letre të gjetur në arkivat e Vatikanit që bie ndesh me qëndrimin zyrtar të Selisë së Shenjtë në atë kohë se informacioni kishte qenë i paqartë dhe i paverifikuar.
Letra e zverdhur, e shkruar me makinë, e riprodhuar nga ‘Corriere della Sera’ në Itali të dielën, është shumë domethënëse sepse u zbulua nga një arkivist i brendshëm i Vatikanit dhe u bë publike me nxitjen e zyrtarëve të Selisë së Shenjtë.
Letra, e datës 14 dhjetor 1942, u shkrua nga Ati Lother Koenig, një jezuit që ishte pjesë e rezistencës antinaziste në Gjermani, dhe i drejtohej sekretarit personal të Papës në Vatikan, At Robert Leiber, gjithashtu gjerman.
Arkivisti i Vatikanit Giovanni Coco tha për ‘Corriere’-n se rëndësia e letrës ishte ‘e madhe, një rast unik’, sepse tregonte se Vatikani kishte informacion se kampet e punës ishin në fakt fabrika vdekjeje.
Në letër, Koenig i thotë Leiber se burimet kishin konfirmuar se rreth 6000 polakë dhe hebrenj vriteshin në ditë në ‘furrat SS’ në kampin Belzec pranë Rava-Ruska, që atëherë ishte pjesë e Polonisë së pushtuar nga gjermanët dhe tani ndodhet në Ukrainën perëndimore.
“Risia dhe rëndësia e këtij dokumenti rrjedh nga një fakt: tani kemi sigurinë se Kisha Katolike në Gjermani i dërgoi Piut XII një lajm të saktë dhe të hollësishëm për krimet që po kryheshin kundër hebrenjve”, tha Coco për gazetën, shkrimi i së cilës. titullohej: “Pius XII e dinte”.
E pyetur nga intervistuesi i Corriere nëse letra tregonte se Pius e dinte, Coco tha: “Po, dhe jo vetëm që atëherë”.
Letra i referohej dy kampeve të tjera naziste – Aushvicit dhe Dachaut – dhe sugjeronte se kishte të tjera komunikata midis Koenig dhe Leiber që ose janë zhdukur ose nuk janë gjetur ende.
Mbështetësit e Pius thonë se ai punoi në prapaskenë për të ndihmuar hebrenjtë dhe nuk foli për të parandaluar përkeqësimin e gjendjes për katolikët në Evropën e pushtuar nga nazistët. Kundërshtarët e tij thonë se atij i mungonte guximi për të folur për informacionin që kishte, pavarësisht lutjeve nga fuqitë aleate që luftonin Gjermaninë.
Letra ishte ndër dokumentet që Coco tha se mbaheshin në mënyrë të rastësishme në Sekretariatin e Shtetit të Vatikanit dhe i ishin dorëzuar vetëm së fundmi arkivave qendrore ku ai punon.
Suzanne Broën-Fleming, drejtoreshë e Programeve Akademike Ndërkombëtare në Muzeun Përkujtimor të Holokaustit në Uashington DC, i tha Reuters në një email se njoftimi tregonte se Vatikani po e merrte seriozisht deklaratën e Papa Françeskut se ‘kisha nuk ka frikë nga historia’ kur ai urdhëroi që arkivat e kohës së luftës të hapeshin në vitin 2019.
“Ekziston një dëshirë dhe mbështetje për një vlerësim të kujdesshëm të dokumenteve nga një perspektivë shkencore – qoftë të favorshme apo të pafavorshme në atë që dokumentet zbulojnë,” tha ajo.
Në një email për Reuters, David Kertzer, autori fitues i çmimit Pulitzer i “Papa në luftë”, një libër i vitit 2022 për vitet e Pius, tha se Coco ishte një “dijetar i nivelit të lartë, serioz”, i vendosur në qendër në Vatikan për të zbuluar të vërtetën.
Broën-Fleming, Coco dhe Kertzer do jenë pjesë e një konference të madhe mbi Piun dhe Holokaustin muajin e ardhshëm në Pontifical Gregorian të sponsorizuar nga organizatat katolike dhe çifute, Departamenti i Shtetit i SHBA-së dhe grupet hulumtuese izraelite dhe amerikane të Holokaustit, ndër të tjera.
