Me një goditje të vetme, sulmi i Hamasit ndaj Izraelit ka ripërcaktuar prioritetet rajonale për të ardhmen e parashikueshme dhe ka shtyrë planet e presidentit amerikan Joe Biden për të formuar një aleancë trepalëshe midis Izraelit, Arabisë Saudite dhe SHBA-së.
Grupi militant Hamas ka sunduar Rripin e Gazës, një enklavë e izoluar mesdhetare që është shtëpia e 1.9 milionë palestinezëve, për 16 vjet. Shtetet e Bashkuara dhe Evropa e kanë shpallur atë një grup terrorist, historia e të cilit me bomba vetëvrasëse e bën atë një pengesë për paqen midis izraelitëve dhe palestinezëve.
Të tjerë argumentojnë se Hamas-i fitoi besueshërinë mes disa palestinezëve për shkak të gatishmërisë së tij për të luftuar për kombësinë palestineze pas dekadash përpjekjesh të dështuara dhe të ngrira për paqen të mbështetura nga rivali i tij Fatah, i cili qeveris në Bregun Perëndimor.
- Çfarë është Hamas-i?
Hamasi nisi si një shtojcë e Vëllazërisë Myslimane të Egjiptit, një lëvizje islamike fetare, sociale dhe politike. Hamas-i u themelua në vitin 1987 gjatë Intifadës së parë palestineze, ose kryengritjes, kundër pushtimit izraelit.
Më vonë grupi fitoi famë për një fushatë me bomba vetëvrasëse dhe sulme të tjera që vranë qindra izraelitë dhe kulmuan me ngritjen e barrierës ndarëse të Izraelit në Bregun Perëndimor. Hamas-i fillimisht fitoi popullaritet mes palestinezëve duke krijuar një rrjet bamirësish që trajtojnë varfërinë, si dhe nevojat e kujdesit shëndetësor dhe arsimit.
Mahmoud Abbas, kreu i Autoritetit Palestinez
- Si erdhi në pushtet?
Fushata e tij kundër korrupsionit në Autoritetin Palestinez të udhëhequr nga Fatah, i cili është i ngarkuar me administrimin e vetëqeverisjes së kufizuar palestineze sipas marrëveshjeve të ndryshme me Izraelin, çoi në fitoren e saj të papritur në zgjedhjet e vitit 2006.
Por Fatah dhe aleatët e tij kundërshtuan të ndajnë qeverinë me Hamas-in dhe financuesit e huaj ndërprenë ndihmën pasi grupi kundërshtoi të njihte Izraelin ose traktatet ekzistuese të paqes. Me përkeqësimin e kushteve ekonomike, Hamas-i mori kontrollin e Rripit të Gazës në një betejë të përgjakshme me Fatahun në vitin 2007.
Forcat izraelite ishin tërhequr nga territori i varfër dhe i mbipopulluar dy vjet më parë, por ruajtën kontrollin, së bashku me Egjiptin, mbi kufijtë e tij dhe mbi pjesën më të madhe të Bregu Perëndimor, i cili ka një rëndësi më të madhe strategjike dhe fetare për izraelitët. Megjithëse është një grup anëtarët e të cilit janë sunit, Hamas-i ka marrë mbështetje nga fuqia shiite, Irani, i cili gjithashtu kundërshton paqen me Izraelin.
- Cila është historia midis Hamas-it dhe Izraelit?
Në mesin e vitit 2017, Hamasi publikoi një manifest në të cilin, për herë të parë, pranoi qëllimin e Fatahut për të krijuar një shtet palestinez në Bregun Perëndimor dhe në Rripin e Gazës, në vend të të gjithë tokës që u bë Izrael në vitin 1948. Megjithatë, grupi ende kundërshton të njohë Izraelin dhe vijon të përqafojë luftën e armatosur.
Qeveria e Izraelit në atë kohë, e udhëhequr atëherë siç është tani nga kryeministri Benjamin Netanyahu, i hodhi poshtë ndryshimet në manifestin e Hamas-it si të pakuptimta. Gjatë kohës që Hamas-i ka kontrolluar Rripin e Gazës, ai ka luftuar një duzinë përplasjesh të mëdha ushtarake me Izraelin përpara atij të fundit, dhe një numër shpërthimesh më të vogla. Ushtria e përparuar e Izraelit ka shkatërruar vazhdimisht infrastrukturën e saj dhe ka vrarë mijëra.
- Si i merr armët Hamas-i?
Grupi kontrabandon disa armë në Gaza dhe bën të tjera atje. Izraeli dhe Egjipti kontrollojnë pikat e tyre zyrtare kufitare me Gazën, dhe Izraeli kontrollon hapësirën ajrore të Gazës dhe patrullon vijën bregdetare të territorit në Mesdhe.
Megjithatë, kapjet e kontrabandistëve e kanë bërë të qartë se ka një tubacion armësh që rrjedh, pjesë armësh dhe pajisje për prodhimin e armëve në Gaza nga Irani, veçanërisht përmes Egjiptit. Aftësia e grupit për të prodhuar raketat dhe dronët e vet është përmirësuar me kalimin e kohës, me ndihmën teknologjike iraniane.
- Pse Hamas-i sulmoi Izraelin tani?
Koha e sulmit të befasishëm, me shumë fronte ishte e dukshme për një sërë arsyesh:
Ai erdhi ndërsa SHBA po punonte për të arritur një marrëveshje të madhe historike që do shihte Arabinë Saudite të normalizonte marrëdhëniet me Izraelin në këmbim të garancive të sigurisë nga ana e SHBA-së për të lehtësuar shqetësimet e sauditëve nga Irani, rivali i tyre për fuqinë rajonale.
Marrëveshja pritej të ofronte disa lëshime për palestinezët, por nuk arrin të përparojë qëllimin e tyre për një shtet të pavarur. Sulmi mund të ishte një përpjekje e Hamas-it, dhe ndoshta mbështetësve të tij në Iran, për të ndaluar marrëveshjen.
Vendet arabe të Gjirit që kanë punuar për të ndërtuar lidhje me Izraelin nuk e dënuan sulmin dhe thanë se çelësi i stabilitetit të qëndrueshëm qëndron në ringjalljen e bisedimeve për një zgjidhje me dy shtete.
I paprecedentë në shkallën e tij, sulmi erdhi në mes të përplasjeve të tejzgjatura të brendshme izraelite mbi një plan të qeverisë së Netanyahut për të reformuar gjyqësorin e Izraelit. Protestat prej shumë muajsh kanë ndarë vendin, duke nxitur gjeneralët në pension të paralajmërojnë se armiqtë e Izraelit mund të kërkojnë të shfrytëzojnë përçarjen.
Qeveria më e krahut të djathtë në historinë e Izraelit përfshin politikanë që kundërshtojnë t’u jepet palestinezëve çdo territor për një shtet, gjë që ka shtuar një ndjenjë të zjarrtë zemërimi mes tyre.
Kjo ishte veçanërisht e vërtetë në Gaza. Por në Bregun Perëndimor, gjithashtu, palestinezët kanë kryer prej muajsh sulme sporadike ndaj civilëve dhe ushtarëve izraelitë, ndërsa kolonët ekstremistë izraelitë kanë pushtuar fshatrat duke djegur makina dhe shtëpi. Edhe para shpërthimit të fundit të dhunës, viti 2023 po formohej si viti më vdekjeprurës për palestinezët dhe izraelitët që nga Intifada e dytë dy dekada më parë.
Hamasi zgjodhi të sulmojë të shtunën në 50 vjetorin e fillimit të luftës arabo-izraelite të vitit 1973. Ai sulm në mënyrë të ngjashme e kapi Izraelin të papërgatitur. Ai u nis në Yom Kippur, ditën më të shenjtë në kalendarin hebre.
- Pse Hamasi mori pengje?
Një nga aspektet më të guximshme të sulmit ishte kapja e shumë ushtarëve dhe civilëve izraelitë nga luftëtarët palestinezë. Marrja e pengjeve goditi një nerv emocional në Izrael dhe e ndërlikoi reagimin e vendit.
Forcat ushtarake izraelite që përpiqeshin të rifitonin kontrollin e një numri zonash nga militantët u ngadalësuan nga prania e pengjeve dhe civilëve të zhdukur. Dhe ndërsa forcat ajrore izraelite goditën Gazën pas sulmit, prania e pengjeve në brezin shumë të mbipopulluar shtoi rreziqet.
Megjithëse Hamas-i nuk e ka shpjeguar strategjinë e tij, kur ka kapur ushtarë izraelitë në të kaluarën, i ka përdorur ata si leva për të siguruar lirimin e palestinezëve të mbajtur në burgjet izraelite. Ndërmjetësuesit e Katarit u përfshinë në kontakte të menjëhershme me zyrtarët e Hamas-it në përpjekje për të negociuar lirimin e grave dhe fëmijëve izraelitë të kapur në sulm në këmbim të 36 grave dhe fëmijëve palestinezë të burgosur në Izrael.
- Cila është historia?
Disa konflikte të fundit janë nisur nga rrëmbimi ose vrasja e shtetasve izraelitë. Në vitin 2006, kapja e dy ushtarëve izraelitë nga grupi Hezbollah i Libanit, i cili gjithashtu mbështetet nga Irani, në një zonë të diskutueshme kufitare ndezi një konflikt 34-ditor.
Më shumë se 1200 libanezë dhe 165 izraelitë u vranë në atë konflikt, i cili rrafshoi lagje të tëra dhe dëmtoi infrastrukturën. Në vitin 2011, për të liruar ushtarin Gilad Shalit nga Gaza, Izraeli liroi më shumë se 1000 të burgosur palestinezë, disa prej të cilëve mund të kenë vijuar të kryejnë sulme vdekjeprurëse kundër izraelitëve.
Dhe në vitin 2014, rrëmbimi dhe vrasja e tre adoleshentëve izraelitë në Bregun Perëndimor nga persona të armatosur të Hamas-it çoi në një luftë 50-ditore që pluhurosi Rripin e Gazës. 71 izraelitë dhe 2,251 palestinezë u vranë përpara se Egjipti të ndërmjetësonte një armëpushim.
Referencat
- Faqja në rrjet e Qendrës Kombëtare të SHBA-së kundër terrorizmit të Hamas
- Rishikime të shkurtra mbi luftën në hije midis Izraelit dhe Iranit, çfarë është Gaza dhe sistemit anti-raketë me kube të hekurt të Izraelit
- Opinionet Bloomberg Hal Brands mbi kuptimin e sulmeve të Hamas-it për Pax Americana në Lindjen e Mesme
- “Të burgosurit: Një histori miqësie dhe terrori”, një libër nga gazetari Jeffrey Goldberg për qëndrimin e tij në ushtrinë izraelite që ruante anëtarët e Hamas-it
- “Rruga drejt sheshit të martirëve: Një udhëtim në botën e bombarduesit vetëvrasës”, një libër që eksploron ideologjinë e Hamas-it nga Anne Marie Oliver dhe Paul F. Steinberg.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Bloomberg
