“Ndonjëherë pyes veten,” shkroi Graham Greene, “si të gjithë ata që nuk shkruajnë, kompozojnë ose pikturojnë mund të arrijnë t’i shpëtojnë çmendurisë, melankolisë, frikës së panikut që është e natyrshme në gjendjen njerëzore”.
Greene po zbulonte njëanshmërinë e krijueshmirë së tij. Ka shumë mënyra, përveç shkrimit dhe artit, për t’i shpëtuar asaj që është më e vështirë për të qenë njeri.
Por nëse të gjithë përpiqemi t’i shpëtojmë diçkaje, është gjithashtu e vërtetë, siç shkroi psikanalisti Michael Balint, se sa herë që ikim nga diçka, ne po vrapojmë drejt diçkaje tjetër.
Remedios Varo, si shumë artistë të tjerë, iku nga Evropa gjatë Luftës së Dytë Botërore. E lindur në Spanjë, ajo përfundoi në Meksikë. Por ka një ndjenjë nga e cila ajo nuk iku kurrë, përkundrazi rendi drejt saj.
Një nga veprat e saj më të njohura, ‘Krijimi i zogjve’ nga viti 1957, përshkruan një alkimist në punë. Alkimisti i Varos është një piktore femër me fytyrën e një bufi dhe një trup me pendë.
E ulur në një tavolinë tetëkëndëshe, ajo mban një prizëm trekëndësh që thyen dritën e yjeve që hyn përmes dritares së harkuar në faqen përpara saj.
Me dorën tjetër, ajo mban një penel të lidhur me një tub me vrimën e zërit të një instrumenti të vogël me tela, i cili varet nga një kordon rreth qafës së saj.
Rrezet e përthyera të dritës, dhe ndoshta edhe muzika nga instrumenti, duket se i japin hije tredimensionale dhe jetë asaj që po përshkruan alkimisti me pendë: zogjtë e vegjël. Njëri fluturon nga dritarja. Dy të tjera fluturojnë nga faqja.
Ndërkohë, një paletë me bojëra me ngjyra lidhet me një aparat shkencor që i ngjan diçkaje nga një pikturë e Hieronymus Bosch.
Tubat e qelqit futen përmes një dritareje në formë ovale, duke e lidhur natën jashtë me një rruzull kristali, dy enë në formë veze dhe dhëmbëza si pirun që derdhin ngjyrat kryesore në paletën e një piktori.
Ndërsa pikturat e Varos janë magjepsëse, procesi pas pikturave të saj është po aq tërheqës. Katalogu i ekspozitës përfshin një taksonomi të teknikave të saj. Ai jep një kujtesë se Varo nuk ilustroi vetëm alkiminë. Ajo po përpiqej ta zbatonte atë.
Varo pikturoi me furça shumë të imta, duke vendosur hollësi mbresëlënëse kundrejt atyre efekteve të sfondit që varen nga rastësia.
Piktura ishte kazani në të cilin Varo krijonte barnat e saj. Ajo hodhi gjithçka brenda. Ajo ishte një nga tre gratë – të tjerat ishin Leonora Carrington dhe Kati Horna – të cilat u bënë të njohura si “tre shtrigat”, për shkak të interesit të tyre të përbashkët për magjinë dhe okultizmin.
Të treja u gjendën në Mexico City pasi u larguan, një nga një, nga qytetet e mëdha të Evropës, të tronditur në atë kohë nga fashizmi, lufta dhe Holokausti. Horna ishte hebreje. Carrington, e cila ishte angleze, dhe Varo u rritën të dyja si katolike.
Të treja gratë ishin të përfshira në lëvizjen surrealiste. Por surrealizmi kishte humbur shumë nga çasti i tij pas luftës, dhe nga fundi i viteve 1950, Varo po thoshte: “Unë nuk i përkas asnjë grupi, pikturoj gjithçka që më vjen në mendje, dhe kaq.”
Varo kishte studiuar në të njëjtën shkollë në Spanjë me Salvador Dali-në. Ajo u interesua për filozofin dhe mistikun ruso-armen George Gurdjieff dhe për Tarot.
Artistja besonte se kozmosi ishte organizuar nga një sistem universal që manifestohet në muzikë, arkitekturë, matematikë dhe lëvizjet e planetëve dhe yjeve.
Fillimisht i frymëzuar nga teoritë e Sigmund Frojdit, surrealizmi ishte përhapur në Meksikë pasi shkrimtari guatemalan Luis Aragón u zhvendos atje në vitet 1930.
Shumë nga nocionet e Varos ndihen si fantazi të dobëta, mendime të dëshirueshme, rrëfime të çmendura që rrotullohen nga një rrotë e kthyer nga një këmbë kompulsive dhe paniku në pedale.
Ajo dukej se kishte nevojë t’i shtonte mister ashpërsisë së realitetit, në një farë kuptimi, duke u fshehur prej tij, duke ikur drejt okultizmit.
Por është gjithashtu e qartë se një impuls riparues ushqeu bindjen e saj në rritje se pas kaq shumë kaosi dhe shkatërrimi duhej të kishte një harmoni të padukshme, në një shkallë tjetër, me parametra të ndryshëm.
Varo, me përkushtimin e saj ndaj teknikës, mjeshtërinë e saj të shkëlqyeshme në hartim, shfrytëzimin e rolit të qëndrueshëm të pikturës si një portal për mendësitë fetare dhe mistike, përkujton se arti kurrë nuk duhet të ndjekë një rrugë. Ai gjithmonë mund t’u shpëtojë kufijtve të tij.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektualee Washington Post
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
