Kexue, e parë në vitin 2019, është një nga anijet e Kinës për eksplorimin e ujërave të thella. Fundi i oqeanit pritet të jetë ‘teatri’ i ardhshëm i konkurrencës globale të burimeve
Kur anija 5,100 tonëshe ‘Dayang Hao’, një nga mjetet detare më të përparuara të ekspeditës në thellësi të mëdha e Kinës, u largua nga porti në jug të Shangait dy muaj më parë, një flamur bardh e kuq – lloji i përdorur për të dalluar nxitjet e Partisë Komuniste – i kujtoi ekuipazhit se misioni i tyre ishte: “Përpiquni, eksploroni, kontribuoni”.
‘Dayang Hao’ ishte e destinuar për një mision prej 28,500 miljesh katrorë të Oqeanit Paqësor midis Japonisë dhe Haëait, ku Kina ka të drejta ekskluzive për të gjetur shkëmbinj të çmuara, me madhësi të topit të golfit, që janë miliona vjet të vjetër dhe me vlerë triliona dollarë.
Është kontrata më e fundit e Kinës, e fituar në vitin 2019, për të eksploruar ‘nyjet polimetalike’, të cilat janë të pasura me mangan, kobalt, nikel dhe bakër – metale të nevojshme për gjithçka, nga makinat elektrike te sistemet e përparuara të armëve. Ato shtrihen në mënyrë joshëse në dyshemenë e oqeanit, duke pritur vetëm që të ngrihen lart.
Qoftë duke punuar thellë në det apo në tokë në selinë e rregullatorit të shtratit të detit të Kombeve të Bashkuara këtu në Kingston, Pekini po përpiqet të bëjë një kapërcim në industrinë në zhvillim të minierave në thellësi.
ROV KIEL 6000 eksploroi fundin e detit të Zonës Clarion-Clipperton për një projekt që shqyrton efektet e nxjerrjes së nyjeve polimetalike në ekosistemet e thellë të detit
Kina tashmë ka 5 nga 30 licencat e eksplorimit që Autoriteti Ndërkombëtar i Shtratit të Detit (ISA) ka dhënë deri më sot – më së shumti nga çdo vend – në përgatitje për fillimin e minierave në det të thellë në vitin 2025.
Kur kjo të ndodhë, Kina do ketë të drejta ekskluzive për të gërmuar 92,000 milje katrore të shtratit ndërkombëtar të detit – afërsisht sa madhësia e Mbretërisë së Bashkuar – ose 17 për qind e sipërfaqes së përgjithshme të licencuar aktualisht nga ISA.
Fundi i oqeanit po formohet për të qenë teatri i ardhshëm botëror i konkurrencës globale të burimeve – dhe Kina është e vendosur ta mbizotërojë atë. Deti besohet se mban disa herë më shumë se toka nga këto metale të rralla, të cilat janë jetike për pothuajse të gjithë elektronikën e sotme, prodhimet me energji të pastër dhe çipat e përparuar kompjuterike. Ndërsa vendet garojnë për të ulur emetimet e gazeve serrë, kërkesa për këto minerale pritet të rritet në stratosferë.
Kur të nisë minierat në det të thellë, Kina – e cila tashmë kontrollon 95 për qind të furnizimit botëror të metaleve të rralla të tokës dhe prodhon tre të katërtat e të gjitha baterive litium-jon – do zgjerojë kontrollin e saj mbi industritë në zhvillim si energjia e pastër.
Minierat gjithashtu do t’i japin Pekinit një mjet të ri të fuqishëm në rivalitetin e tij në rritje me Shtetet e Bashkuara. Si një shenjë se si mund të përdoren si armë këto burime, Kina në gusht filloi të kufizojë eksportet e dy metaleve që janë kyçe për sistemet e mbrojtjes së SHBA-së.
Një kore kobalti nga malet e detit Bathymetrists në brigjet perëndimore të Afrikës përmban metale të rralla
“Nëse Kina mund të marrë drejtimin në minierat e shtratit të detit, ajo me të vërtetë ka qasje në të gjitha mineralet kyçe për ekonominë e gjelbër të shekullit të 21-të”, tha Carla Freeman, eksperte e lartë për Kinën në Institutin e Paqes të Shteteve të Bashkuara.
Në rastin e nyjeve polimetalike, kjo do të thotë dërgimi i automjeteve robotike deri në 18,000 këmbë në thellësinë 5400 metra në fundin e gjerë dhe të errët të detit, ku ata do thithin ngadalë rreth 10 centimetra të shtratit të detit, dhe më pas do e pompojnë atë në një anije.
Zona e shënuar për miniera, megjithëse më pak se 1 për qind e totalit të shtratit ndërkombëtar të detit, do ishte sërish e madhe. 30 kontratat e eksplorimit mbulojnë 540,000 milje katrore, por janë të përqendruara në një hapësirë të Paqësorit të quajtur Zona Clarion-Clipperton. E shtrirë 3,100 milje, është më e gjerë se Shtetet e Bashkuara fqinje dhe përmban deri në gjashtë herë më shumë kobalt dhe tre herë më shumë nikel në të gjitha rezervat e tokës.
Në përpjekjen e saj për të mbizotëruar këtë industri, Kina i ka përqendruar përpjekjet e saj në Kingston-brd ISA, i vendosur në një ndërtesë gëlqerore të gërryer me pamje nga deti i Karaibeve. Duke ushtruar ndikim në një organizatë ku është deri tani lojtari më i fuqishëm – Shtetet e Bashkuara nuk janë anëtare të ISA-s – Pekini ka mundësinë të formësojë rregullat ndërkombëtare në favorin e tij.
Kjo qasje është kyçe për synimin e Xi Jinping për epërsi globale. Udhëheqësi më i fortë i Kinës në dhjetëvjeçarë, Xi është vendosur të shndërrojë Kinën në një fuqi globale që nuk i nënshtrohet më Perëndimit, duke përfshirë kthimin në një fuqi detare e aftë për të konkurruar ushtarakisht me Shtetet e Bashkuara.
“Nëse doni të bëheni një fuqi globale, duhet të ruani sigurinë e rrugëve dhe interesave tuaja detare. Pra, të bëhesh një fuqi detare është e pashmangshme”, tha Zhu Feng, drejtor ekzekutiv i Qendrës Kineze për Studime Bashkëpunuese të Detit të Kinës Jugore në Universitetin Nanjing.
Shtetet e Bashkuara kanë bërë pak për t’iu përgjigjur lëvizjeve të Kinës në thellësi të detit. Është vetëm një vëzhgues në ISA, që do të thotë se është në rrezik të anashkalohet pasi po bëhen rregullat për këtë industri të ardhshme. Ndryshe nga Kina, kompanitë amerikane nuk kanë ndonjë kontratë eksplorimi me ISA dhe kritikët thonë se Uashingtonit i mungon një plan i qartë se si të konkurrojë në këtë industri të re.
“Logjika është se nëse ne nuk i vendosim rregullat, ato do e bëjnë”, tha Isaac Kardon, autor i “Ligji i Detit të Kinës” dhe një anëtar i lartë në ‘Carnegie Endoëment for International Peace’.
“Këto janë fusha kufitare të së drejtës ndërkombëtare ku nuk ka një regjim të qartë dhe është veçanërisht tërheqëse sepse SHBA-të nuk janë atje”, tha ai.
“Është një front i dukshëm në çfarëdo konkurrence të fuqive të mëdha.”
Qasja ‘ngadalë dhe me siguri’ e Kinës po shpërblehet
Njerëzit në Qingdao, në provincën Shandong të Kinës, përshëndesin stafin e anijes së shpimit në det të thellë Xiangyang Hong 09 në korrik 2012
Ishte pothuajse ora 9 në një mbrëmje të mesit të korrikut kur Gou Haibo, i gjatë dhe i zhveshur me një kostum të errët, doli nga më shumë se gjashtë orë bisedime me dyer të mbyllura në selinë e ISA-s.
Anëtari i delegacionit kinez ndaloi për të pirë një cigare në një kopsht jashtë sallës kryesore, ku do prezantonte rastin e vendit të tij për çështjen në fjalë: si të hapej shtrati ndërkombëtar i detit, i cili mbulon më shumë se gjysmën e planetit për minierat industriale.
ISA është nën presion për të nxjerrë rregulla pasi ishulli Nauru i Paqësorit, në partneritet me firmën kanadeze The Metals Company, në vitin 2021 shkaktoi një dispozitë që kërkon që organizata të lejojë minierat brenda dy viteve, edhe nëse një kod rregullator nuk ekziston. .
Vendet anëtare të ISA-s duhet të arrijnë një marrëveshje për një kod përfundimtar ose të përballen me mundësinë e procedimit të minierave të pakufizuara. Tani për tani, diskutimi i mëtejshëm i ‘rregullit dyvjeçar’ është shtyrë për vitin e ardhshëm.
Kina, sipas Gou, dëshiron që gjërat të ecin më shpejt. Ai e kundërshtoi deklaratën e grupit, pas disa ditësh negociatash, se vendet ‘synojnë’ të bien dakord për një sërë rregulloresh deri në fund të vitit 2025.
“Delegacioni kinez ende parapëlqen termin origjinal, ‘angazhohet’”, tha Gou në takim. Ndryshe, tha ai, “duket paksa e paqartë se çfarë do bëjmë në muajt e ardhshëm apo në vitet në vijim”.
Qëndrimi i Kinës ishte një shembull i këmbënguljes me të cilën diplomatët e saj punojnë për t’u dëgjuar dhe drejtuar procedimet në ISA.
Dong Xiaojun, ambasadori i Kinës në Xhamajka, merr pjesë në një takim të 2015 të Autoritetit Ndërkombëtar të Shtratit të Detit në Kingston, Xhamajka. Duke ushtruar ndikim në ISA, Pekini ka një shans të formësojë rregullat ndërkombëtare në avantazhin e tij
Delegatët dhe ish-punonjësit e ISA-s e përshkruajnë Pekinin si një ‘ndikim të qetë’ përmes kanaleve të ndryshme, duke përfshirë organizimin e seminareve dhe darkave ku pihet baijiu, pijen e njohur shumë të fortë kineze.
Sandor Mulsow, i cili mbajti poste të larta në ISA nga 2013 deri në 2019, tha se Kina ka një ‘agjendë shumë të fortë dhe afatgjatë’.
“Kina gjithmonë punon shumë ngadalë dhe me siguri dhe ata vazhdojnë të ecin,” tha ai.
Që nga viti 2021, Kina u bë kontribuuesi më i madh në buxhetin administrativ të organizatës, tha ISA. Pekini dhuron rregullisht për fonde të ndryshme ISA dhe në vitin 2020, shpalli një qendër të përbashkët trajnimi me ISA në qytetin port kinez të Qingdao.
“Është mjaft e qartë se kur Kina flet, të gjithë priren të dëgjojnë dhe përpiqen të përshtaten,” tha Pradeep Singh, një ekspert për qeverisjen e oqeanit me Institutin Kërkimor për Qëndrueshmërinë në Gjermani, i cili ka marrë pjesë në takimet e ISA-s që nga viti 2018.
Në korrik, delegacioni kinez u shfaq. Ai përfshinte përfaqësues nga Ministria e Jashtme, ajo e Burimeve Natyrore, misionin e tij të përhershëm në ISA dhe tre kompanitë shtetërore që kontrollojnë pesë kontratat e kërkimit të vendit.
Në një kohë kur pjesëmarrja perëndimore në sistemin e OKB-së është në rënie, studiuesit dhe zyrtarët kinezë kanë bërë presion për një rol më të madh në organizata si ISA – duke marrë parasysh thirrjen e Xi për të përmirësuar ndikimin ndërkombëtar të Pekinit.
Në stafin prej 52 anëtarësh të sekretariatit të ISA-s, që administron organizatën, dy pozicione mbahen nga shtetas kinezë. Një komision për çështjet ligjore dhe një komitet për çështjet financiare përfshijnë nga një shtetas kinez secili. Ekspertët e emëruar nga Kina janë gjithmonë në ato organe, sipas Sekretarit të Përgjithshëm Michael Lodge.
“Nëse keni njerëz në ato pozicione, do dini gjithçka që po ndodh,” tha James McFarlane, kreu i Zyrës së Burimeve dhe Mbikëqyrjes së Mjedisit në ISA nga viti 2009 deri në 2011.
E pyetur nëse Kina ushtron më shumë ndikim për shkak të kontributeve të saj financiare, Lodge tha: “Çdo shtet merr pjesë në masën që vendos ta bëjë këtë.”
Ministria e Jashtme e Kinës, ambasada kineze në Xhamajkë dhe tre kontraktorët kinezë nuk iu përgjigjën kërkesave të shumta për intervista. Delegatët në mbledhjet në Kingston nuk pranuan të flisnin në procesverbal.
Por ekspertët që po vëzhgojnë nga afër thonë se Pekini po tregohet strategjik në qasjen e tij.
“Kina është ndoshta vendi i vetëm më aktiv në ISA,” tha Peter Dutton, një profesor i së drejtës ndërkombëtare në Kolegjin e Luftës Detare të SHBA.
“Një nga gjërat që kinezët po e bëjnë në mënyrë shumë efektive është angazhimi në krijimin e rregullave dhe shkrimi i rregulloreve që mund të favorizojnë interesat e tyre. Ata janë atje përpara nesh dhe kjo është një fushë për të cilën duhet të shqetësohemi.”
Zotërimi i teknologjisë, zvogëlimi i rrezikut mjedisor
Anija Xiangyang Hong 09, që mbante një zhytës në det të thellë të quajtur Jialong, ankorohet në qytetin port të Qingdao, në provincën Shandong, në korrik 2012. Në vitin 2020, Kina njoftoi një qendër të përbashkët trajnimi, me Autoritetin Ndërkombëtar të Shtratit të Detit, që do të vendoset në Qingdao
Për Kinën, minierat në det të thellë nuk kanë qenë kurrë tërësisht për burimet natyrore. Ka qenë gjithashtu për përmbysjen e rendit ndërkombëtar tradicional të dominuar nga Perëndimi.
Në vitet 1960 dhe 1970, ndërsa studiuesit kuptuan shtrirjen e pasurisë minerale të oqeanit, pyetja se kush ka të drejtë për ato burime u bë ideologjike.
Vendet e pasura si Shtetet e Bashkuara donin të vepronin mbi bazën e atyre që ‘mbërrijnë të parët’, ndërsa Kina, një vend në zhvillim, mbajti anën e vendeve të Jugut Global dhe tha se plaçka duhet të ndahet.
Pala e Kinës fitoi dhe Konventa e OKB-së për të Drejtën e Deteve (UNCLOS), e rënë dakord në vitin 1982, është ratifikuar nga shumica e vendeve. Shtetet e Bashkuara e njohin konventën, por nuk e kanë ratifikuar atë, pjesërisht për shkak të kundërshtimit të dispozitave të saj mbi minierat e shtratit të detit.
Sipas konventës, ISA u krijua në 1994 dhe u ngarkua me mbikëqyrjen e minierave në det të thellë. Kritikët amerikanë thonë se pranimi në traktat do minonte sovranitetin e SHBA-së në det të hapur duke ia dorëzuar pushtetin ISA-së.
Ekspedita e ROV KIEL 6000 në vitin 2019 në fundin e detit të Zonës Clarion-Clipperton gjen një nyjë polimetalike në të cilën rritet një koral
Kina ishte një nga vendet e para që dërgoi një mision të përhershëm në ISA. Gazeta zyrtare e Partisë Komuniste Kineze e shpalli UNCLOS një fitore kundër ‘hegjemonisë detare’, ndërsa kreu i Administratës Shtetërore të Oqeanit të Kinës e quajti atë ‘formimin e një rendi të ri ndërkombëtar detar’.
Kina iu bashkua garës së deteve të thella dhe ka shpenzuar dekadat e fundit duke investuar më shumë në teknologji dhe pajisje, duke kapur hapin me rivalët e saj perëndimorë – të cilët kishin qenë shumë përpara – dhe, në disa zona, duke i tejkaluar ata.
Në vitin 2001, kontraktori i parë i vendit për minierat në det të thellë, Shoqata e Kërkimit dhe Zhvillimit të Burimeve Minerale të Kinës, ose COMRA, fitoi licencën e parë të Kinës për të eksploruar nyjet polimetalike.
Kina tani është shtëpia e të paktën 12 institucioneve të dedikuara për kërkime në det të thellë – një prej tyre, një kampus i gjerë në Wuxi, provincën Jiangsu, planifikon të punësojë 4000 njerëz deri në vitin 2025. Dhjetëra kolegje janë krijuar për t’u përqendruar në shkencat detare.
Në një fjalim në vitin 2016, Xi foli për qasjen në ‘thesaret’ e oqeanit dhe urdhëroi vendin e tij që ‘të zotëronte teknologjitë kryesore për të hyrë në det të thellë’.
Në bordin e anijes kërkimore Maersk Launcher në vitin 2010, Katie Allen, një bashkëpunëtore mjedisore për firmën kanadeze The Metals Company, nyjet që përmbajnë nikel, kobalt dhe mangan të marra nga fundi i oqeanit
Në qendër të debatit rreth minierave në det të thellë është nëse kjo mund të bëhet në një mënyrë që të mos dëmtojë ekosistemet dhe speciet e oqeanit. Shkencëtarët thonë se ky lloj aktiviteti në fund të detit do të shkatërrojë një ‘bibliotekë’ informacioni të rëndësishëm për zbulimet mjekësore, për të kuptuar origjinën e jetës dhe përparime të tjera.
Ambientalistët thonë se minierat në det të thellë do shqetësojnë ‘lavamanin’ më të madh natyror të karbonit në botë, i cili thith një të tretën e dioksidit të karbonit të krijuar në tokë. Platformat e minierave, makineritë dhe anijet e transportit do shtojnë zhurmën dhe ndotjen që dëmtojnë jetën detare.
Përveç nyjeve polimetalike, dy lloje të tjera depozitash janë duke u konsideruar për minierat e oqeanit – sulfide polimetalike, që gjenden në kanalet hidrotermale dhe kore kobalti të pasura me metale, të cilat shtrihen në shtresa të ngurtësuara përgjatë maleve nënujore. Të dyja do jenë edhe më të vështira për t’u gërmuar.
Ambientalistët shqetësohen gjithashtu se historia e Kinës e privilegjimit të industrisë në kurriz të mjedisit do çojë në rregullime të dobësuara. Banorët dhe autoritetet në Kinën juglindore janë ende duke u përballur me ndotjen e përhapur të tokës dhe ujit të shkaktuar nga një bum në miniera për metale të rralla, duke filluar nga vitet 1990.
Gjatë seancës trejavore në korrik, delegatët kinezë këshilluan ISA-n të ishte ‘e matur’ në vendosjen e ndëshkimeve financiare për kontraktorët që shkelin rregullat. Delegacioni kundërshtoi krijimin e një komisioni të pavarur për të siguruar që kompanitë të ndjekin rregulloret mjedisore.
Për të gjithë javën e fundit të takimit, Kina bllokoi e vetme debatin mbi mbrojtjen detare, duke përfshirë diskutimin e një moratoriumi mbi minierat në det të thellë, një propozim që tani mbështetet nga 22 vende të shqetësuara për dëmtimin e mjedisit.
Zyrtarët kinezë shpesh thonë se ruajtja e mjedisit duhet të ekuilibrohet kundrejt nevojës për zhvillim – një qasje që ka të bëjë me delegatët e tjerë.
“Nëse i ekuilibroni këto, atëherë nuk do ishte efektive. Është një mandat i UNCLOS,” tha Gina Guillen-Grillo, kreu i delegacionit të Kosta Rikës, duke cituar nenin 145 të UNCLOS, i cili thotë se vendet duhet të sigurojnë ‘mbrojtje efektive për mjedisin detar nga efektet e dëmshme’.
“Duhet të pajtoheni me të, dhe pasi të jeni në përputhje me të, ju mund të gërmoni”, tha ajo.
“Nuk është se ju mund të gërmoni pak dhe të përmbushni detyrimet pak.”
Nyjet që përmbajnë nikel, kobalt dhe mangan qëndrojnë mbi mostrat e bërthamës të marra nga fundi i oqeanit
Por përkrahësit thonë se minierat në det të thellë janë industria e vetme në botë që duhet të rregullohet përpara se të ekzistojnë dhe se është e nevojshme për makinat elektrike dhe teknologjitë e tjera që do të ndihmojnë në shmangien e katastrofës klimatike.
Kontraktorët si The Metals Company – e vetmja firmë që teston një sistem të plotë të minierave në det të thellë në Zonën Clarion-Clipperton – janë përpara në garën e teknologjisë, por kompanitë kineze po e arrijnë.
“Ata kanë filluar të ndërtojnë me vrull,” tha Gerard Barron, CEO i The Metals Company, duke iu referuar tre firmave kineze që kontrollojnë pretendimet e Kinës për eksplorim.
“Ne po shohim sigurisht një rritje të veprimtarsë. Ata tani kanë buxhete të konsiderueshme që nuk i kishin dy vjet më parë.”
Në vitin 2021, COMRA e Kinës testoi një sistem për të mbledhur nyjet polimetalike në një thellësi prej 1300 metrash në Detet e Kinës Lindore dhe Jugore.
“Kur bëhet fjalë për shkrimin e rregullave ndërkombëtare të deteve të thella, zëri i Kinës po bëhet më i fortë”, shkroi Liu Feng, atëherë kreu i COMRA-s, në një gazetë të vitit 2021.
Kina po pozicionohet tani si një lider i gatshëm për t’u mësuar vendeve të tjera për detin. Nëndetëset e saj të prodhuara në vend janë në gjendje të zhyten më shumë se 10 mijë metra deri në fund të Hendekut Mariana, pika më e thellë në Tokë.
“Tani ne kemi pajisjet, mund të kompensojmë kohën e humbur,” tha në një intervistë Wang Pinxian, një gjeolog detar kinez që udhëhoqi disa nga programet më të hershme të Kinës në det të thellë.
“Kina mund të jetë vetë pronare dhe mund të presë dhe të punojë me njerëz nga vendet në zhvillim.”
Teknologji minerare me aplikime ushtarake
Anija kineze Dayang Yihao, e parë në korrik 2018, ka kaluar kohë në zonën Clarion-Clipperton pranë Hawaii-t duke kryer kërkime për minierat në det të thellë
Ndërsa ‘Dayang Hao’ po kërkonte për nyje polimetalike në muajt e fundit, Beijing Pioneer Hi-Tech Development – kontraktori kinez në kontrollin e asaj zone pretendimi – po provonte një sistem studimi me saktësi të lartë që mund të funksionojë në thellësi prej më shumë se 5700 metrash. Anija kishte studentë nga Kenia, Argjentina, Nigeria dhe Malajzia në bord, ku ata studionin oqeanin dhe luanin ‘lojëra lufte’, sipas mediave shtetërore.
Përshkrime të tilla beninje e mohojnë atë që studiuesit thonë se është qëllimi tjetër i qartë i programit të Kinës në det të thellë: zhvillimi i përparësive ushtarake në oqean.
Hulumtimi i nevojshëm për t’u përgatitur për minierat në det të thellë – matja e akustikës ose temperaturës së rrymave, hartimi i topografisë dhe zhvillimi i pajisjeve që mund të funksionojnë nën presion të lartë në dukshmëri të ulët – është i njëjtë me atë të nevojshëm për luftën nënujore.
“Kur ata dërgojnë zhytëse, planifikuesit që qëndrojnë pas saj po mendojnë për mineralet, por gjithashtu po mendojnë se si të përfitojnë nga thellësia e detit për përparësi ushtarake, jo vetëm për luftë kundër nëndetëseve, por edhe për nëndetëset e tyre”, tha Alexander Grey, një ish-zyrtar i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të Shtëpisë së Bardhë tani në Këshillin Amerikan të Politikës së Jashtme.
Kina gjithashtu ka sinjalizuar se po mendon në këtë mënyrë. Ligji i sigurisë kombëtare të Kinës tani përfshin shtratin ndërkombëtar të detit si një zonë ku duhet të ruhen asetet dhe interesat kineze. Komisioni Qendror Ushtarak i Kinës, i cili mbikëqyr forcat e armatosura të vendit, ka identifikuar detin e thellë si një fushë të re beteje.
Studiuesit kinezë kanë vënë në dukje rëndësinë e nyjeve polimetalike për pajisjet ushtarake dhe të hapësirës ajrore, ndërsa Ushtria Çlirimtare Popullore e Kinës vuri në dukje mundësitë e luftës moderne në det të thellë në një shkrim të vitit 2022.
Ekzistojnë lidhje të ngushta midis sektorëve akademikë, tregtarë dhe ushtarakë të Kinës, dhe disa nga projektet më ambicioze të minierave në det të thellë të vendit janë financuar nga programet e kërkimit ushtarak. ‘China Minmetals’, një nga kontraktorët që kontrollon licencat e kërkimit në det të thellë të Kinës, kreu teste minerare nën Programin 863, një nismë e qeverisë për të zhvilluar teknologjinë e fundit për sigurinë kombëtare.
Punonjësit e China Minmetals marrin pjesë në ceremoninë e hapjes së një fabrike metalurgjike në Chelyabinsk, Rusi, në vitin 2013. China Minmetals është një nga kompanitë kineze që kërkon të nxjerrë metale të rralla nga fundi i detit
Këto lidhje të ngushta e bëjnë të vështirë të dihet se kur anijet kineze të vëzhgimit në det të thellë po mbledhin të dhëna për qëllime shkencore ose ushtarake.
Sipas të dhënave të gjurmimit të anijeve të mbledhura nga ‘Global Fishing Ëatch’ dhe ‘Benioff Ocean Science Laboratory’ në Universitetin e Kalifornisë në Santa Barbara, anijet kineze të vëzhgimit në det të thellë, duke përfshirë ‘Dayang Hao’, kanë hyrë në vitet e fundit në zonat ekskluzive ekonomike të Filipineve, Malajzisë, Japonisë, Tajvanit, Palaut dhe Shteteve të Bashkuara.
Një nga ato anije, ‘Kexue’, bëri vëzhgim për 20 ditë në korrik dhe gusht 2022 pranë Scarborough Shoal, një nga zonat më të kontestuara në Detin e Kinës Jugore dhe vendi i një përballjeje të vazhdueshme midis Kinës dhe Filipineve, ku të dyja pretendojnë atolin (ishull koralor). ‘Dayang Hao’ gjithashtu dukej se kryente studime të shtratit të oqeanit në zonat ekskluzive ekonomike të Filipineve dhe Malajzisë, pranë ishujve të diskutueshëm Spratly.
Sipas ligjit ndërkombëtar, është e paligjshme kryerja e kërkimeve tregtare ose shkencore në zonën ekskluzive ekonomike të një vendi tjetër pa leje.
Harrison Prétat, drejtor i asociuar i Nismës së Transparencës Detare të Azisë në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, tha se flota e madhe e anijeve sondë të Kinës mund të jetë duke mbledhur informacione për ushtrinë kineze.
“Me të gjitha gjasat, shumë nga këto sonda janë shkencore dhe ushtarake, ose tregtare dhe ushtarake,” tha Prétat.
Në fund të vitit 2021, një anije motër e ‘Dayang Hao’, ‘Dayang Yihao’, po eksploronte zonën Clarion-Clipperton si pjesë e një ekspedite katërmujore nga China Minmetals kur papritur u largua nga zona e pretendimit të Kinës, duke u nisur drejt në veri. Ajo kaloi në zonën ekskluzive ekonomike të SHBA-së pranë Havait, ku udhëtoi për pesë ditë, duke gjurmuar një lak në jug të Honolulu-s, përpara se të kthehej në zonën e pretendimit.
Departamenti i Shtetit nuk mori një kërkesë nga Kina për të kryer kërkime shkencore në zonën e SHBA-së në ato data, tha një zëdhënës.
Rruga e tërthortë do t’u kishte dhënë studiuesve një mundësi për të kuptuar topografinë e shtratit të detit rreth Haëaiit, ose kushtet e operacioneve detare dhe se si nëndetëset lëvizin brenda dhe jashtë.
“SHBA do shqetësohej nëse ndonjë anije shtetërore do ishte afër,” tha Thomas Shugart, një ish-oficer luftarak i nëndetëseve të Marinës së SHBA-së dhe një bashkëpunëtor i lartë në Qendrën për Sigurinë e Re Amerikane.
Lëvizje të tilla janë një shqetësim për të dy vendet – dhe një e tillë do bëhet më urgjente kur minierat në det të thellë të bëhen realitet.
“Për Kinën, pasi ajo bëhet një fuqi detare,” tha Zhu, nga Universiteti i Nanjing, “si dhe nëse mund të krijojë një mekanizëm për të punuar me Shtetet e Bashkuara është padyshim një problem i vështirë”.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektruale e Washington Post
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
