Nën peizazhin luftarak të qytetit të Gazës shtrihet një rrjet i gjerë tunelesh të ndërtuara nga grupi militant palestinez Hamas. Disa boshte hyrëse janë fshehur mes atyre që kanë mbetur nga ndërtesat shumëkatëshe të qytetit, të shkatërruara nga sulmet ajrore izraelite.
Të tjerët janë të fshehur në dunat ranore jashtë qytetit.
Ose të mbyllura në shtëpi private.
Ato çojnë në një varg pasazhesh ndërlidhëse që shtrihen poshtë rrugëve të Gazës, duke u shtrirë për qindra milje në pothuajse çdo zonë të enklavës.
Reuters foli me shtatë ekspertë dhe zyrtarë ushtarakë dhe u bazua në raportimet e veta në terren në Gaza, si dhe përshkrimet dhe pamjet nga Hamasi dhe ushtria izraelite, për të sjellë një pamje të shkallës dhe sofistikimit të rrjetit të tuneleve.
Metroja e Gazës
Hamasi, i cili ka kontrolluar Rripin e Gazës që nga viti 2007, tha dy vjet përpara se të shpërthente konflikti i tanishëm se kishte ndërtuar një rrjet prej më shumë se 500 kilometrash tunelesh – afërsisht e barabartë me gjysmën e gjatësisë së sistemit të metrosë së Nju Jorkut.
Ushtria izraelite e ka quajtur atë metroja e Gazës.
Izraeli thotë se tunelet kanë qenë objektivi kryesor i sulmeve ajrore, bombardimeve të artilerisë dhe forcave tokësore që nga fillimi i luftës. Pamjet e shpërndara nga Forcat e Mbrojtjes të Izraelit (IDF), si dhe raportimi i Reuters në terren, tregojnë se tunelet kanë seksione të specializuara për nisjen e sulmeve ushtarake, si dhe zona logjistike, objekte magazinimi dhe rrugë transporti.
Hamasi ka thënë se po përdor tunelet dhe vende të tjera të sigurta, për të fshehur pengjet e kapur në sulmin e 7 tetorit ndaj Izraelit. Persona të armatosur të Hamasit vranë rreth 1200 njerëz në Izrael 0dhe morën 240 robër në bastisje, gjë që shkaktoi luftën.
Rreth 110 prej këtyre pengjeve janë liruar, shumica prej tyre gjatë një armëpushimi njëjavor që përfundoi në fund të nëntorit, ndërsa Izraeli thotë se 129 mbeten në Gaza, megjithëse thotë se 22 prej tyre besohet të kenë vdekur.
Bombardimet ajrore dhe artilerie të Izraelit kanë vrarë më shumë se 21,800 njerëz, sipas autoriteteve shëndetësore në Gazën e drejtuar nga Hamasi.
Ushtarët izraelitë kalojnë nëpër atë që ushtria izraelite thotë se është një tunel me brez hekuri i projektuar nga Hamasi për të shkarkuar makinat e luftëtarëve palestinezë për një sulm të befasishëm, në mes të operacionit tokësor të vazhdueshëm të ushtrisë izraelite kundër grupit palestinez Hamas, afër kalimit Erez në Rripi verior i Gazës, 15 dhjetor 2023
Shkalla e disa prej tuneleve tregon planifikim dhe burime të rëndësishme. Në mes të dhjetorit, ushtria izraelite zbuloi atë që e quajti tunelin më të madh deri më sot. Kalimi, mjaftueshëm i gjerë për të zënë një makinë, doli në një dunë rëre në skajin verior të Rripit të Gazës, vetëm 100 metra në jug të pikës së kontrollit ushtarak të Izraelit Erez, i cili kontrollon të gjithë hyrjen e këmbësorëve nga Izraeli në Gaza.
I përforcuar me beton dhe hekur, tuneli ishte 3 metra në diametër dhe 4 km i gjatë – mjaftueshëm për të arritur në qytetin verior të Gazës. Me kabllo dhe tubacione për të siguruar energji dhe ajrim, tuneli zbret në një rampë në një thellësi prej 50 metrash nën tokë, tha ushtria izraelite.
Erez ishte një nga vendet e sulmuara nga persona të armatosur të Hamasit më 7 tetor. Ushtria izraelite tha se tuneli ishte projektuar për të transportuar luftëtarët e Hamasit në zonën kufitare, por nuk konfirmoi se ishte përdorur në sulm.
Hamasi iu përgjigj zbulimit të Izraelit duke lëshuar një video të asaj që dukej të ishte pamje e kamerave trupore të 7 tetorit, që tregonte luftëtarët që dilnin nga një tunel në duna dhe sulmonin një pozicion ushtarak izraelit.
Reuters ishte në gjendje të konfirmonte vendndodhjen si vendkalim Erez, duke përdorur pika referimi të dukshme. “Mbërrite shumë vonë…Misioni tashmë është përfunduar,” lexonte një mesazh në ekran në fund të videos.
Hamasi nuk iu përgjigj menjëherë kërkesës së Reuters për koment mbi veprimtaritë e saj të ndërtimit të tunelit.
IDF tha në një deklaratë se ka një shumëllojshmëri metodash dhe përvojë të suksesshme në trajtimin e tuneleve të të gjitha llojeve. Ajo nuk dha hollësi të mëtejshme.
Seksioni i hyrjes përbëhet nga cilindra metalikë me diametër rreth 3 metra
Në tokë më të butë
Llojet e tokave ranore ose të shkrifëta të zakonshme në Gaza e bënë më të lehtë për Hamasin gërmimin e tuneleve dhe më të vështirë për Izraelin t’i shkatërronte ato, thanë dy ekspertë.
Tre llojet kryesore të tokës në 365 km katrore enklavë janë:
Edhe në zonat më të ndërlikuara – të tilla si dunat pranë bregut të Mesdheut që janë të prirura për infiltrim të ujit – Hamasi kishte mjaft materiale ndërtimi dhe burime për t’u përshtatur me llojin e tokës me të cilën po merrej, tha profesor Joel Roskin, një gjeomorfolog dhe gjeolog me Universiteti Bar-Ilan i Izraelit pranë Tel Avivit, i cili ka studiuar rrjetin e tunelit.
“Ajo që ne kemi parë është se ka kaq shumë tunele që janë përforcuar me beton,” tha Roskin, duke shtuar se Hamasi kishte investuar para dhe fuqi punëtore të konsiderueshme në ndërtim.
“Për të gërmuar më thellë kërkohen më shumë burime, më shumë energji. Natyrisht, tunelet më të thella janë më të vështira për t’u zbuluar.”
John Spencer, kryetar i studimeve të luftës urbane në Institutin e Luftës Moderne dhe një anëtar themelues i Grupit Ndërkombëtar të Punës për Luftën Nëntokësore, tha se natyra ranore e tokës me siguri e kishte bërë më të lehtë për Hamasin.
“Kam parë shumë video të tyre duke gërmuar me dorë ose duke përdorur mjete të thjeshta elektrike,” i tha ai Reuters.
“Toka është e favorshme për gërmime të shpejta dhe të pakualifikuara.”
Në të kundërt, tha ai, grupi shiit libanez Hezbollah duhej të gërmonte nëpër shkëmbinj të fortë në Libanin jugor për të ndërtuar tunele ndërkufitare në Izraelin verior.
Hezbollahu nuk e ka konfirmuar ekzistencën e rrjetit të tunelit, por, në vitin 2019, ushtria izraelite shfaqi një tunel që arrinte në thellësi prej 80 metrash ndërsa kalonte nga një kilometër brenda Libanit në Izrael afër Zar’ atë në Galilenë e Sipërme.
Butësia relative e tokës në Gaza është gjithashtu një disavantazh për ekipet e IDF-së që kërkojnë të pastrojnë dhe shkatërrojnë rrjetin, tha Spencer.
“Toka e butë në fakt zbeh përdorimin e eksplozivëve nga IDF-ja për të shkatërruar tunelet pasi toka e butë thith forcën shpërthyese. Nëse shtoni dyert në tunelet që kemi parë, kjo zvogëlon më tej efektet e forcës shpërthyese që kalon nëpër tunel.”
Më 22 nëntor, ushtria izraelite u tregoi disa organizatave të lajmeve një tunel të veshur me beton pranë spitalit Al Shifa në qytetin e Gazës, i cili, siç tha, ishte një pikë komandimi për luftëtarët e Hamasit. Kompleksi i tunelit, për të cilin IDF-ja tha se ishte në një thellësi prej rreth 10 metrash nën tokë, përmbante një dhomë gjumi, një banjë me pllaka, kuzhinë dhe dhomë takimi.
Fotografi i Reuters Ronen Zvulun hyri brenda tuneleve. Dyshemeja e tunelit ishte me rërë, por muret dhe çatia ishin të veshura me beton, si dhe një rrugë e vogël ose tunel treni. Dhe thuajse aq e lartë sa dikush të qëndrojë drejt në këmbë.
Një ushtar izraelit qëndron në një dhomë brenda një tuneli nën spitalin Al Shifa në qytetin e Gazës, 22 nëntor 2023
“Brenda nuk dëgjon asgjë. Nëse një sulm ajror do godiste drejtpërdrejt mbi ose afër, pa dyshim që do të regjistrohej, por disa blloqe më tutje, ndoshta nuk do dëgjonit asgjë aq larg nën tokë,” tha Zvulun.
Izraeli akuzon Hamasin për vendndodhjen e qëllimshme të tuneleve të tij, vendeve të gjuajtjes me raketa dhe infrastrukturës tjetër ushtarake pranë shkollave dhe spitaleve, dhe në zona me popullsi të dendur, duke përdorur civilët si mburoja njerëzore. Hamasi e hedh poshtë akuzën. Ndërkohë, grupet palestineze të të drejtave të njeriut thonë se i kanë kërkuar Gjykatës Penale Ndërkombëtare (ICC) të hetojë Izraelin mbi akuzat për krime lufte për kryerjen e sulmeve ajrore në zonat civile.
IDF thotë se ka marrë hapa për të minimizuar viktimat dhe respekton rregullat e luftës. Ajo është zotuar të vazhdojë operacionin e saj ushtarak derisa Hamasi të shkatërrohet, pengjet të lirohen dhe të largohet çdo kërcënim ndaj Izraelit nga Gaza.
ICC tha në një deklaratë për Reuters se kishte kontakte të gjera me grupet e shoqërisë civile palestineze si pjesë e një hetimi të krimeve të mundshme të luftës në territoret palestineze që ajo hapi dy vjet më parë, duke mbuluar periudhën e mbrapa vitit 2014.
“Ky bashkëpunim, i kombinuar me veprime të tjera hetimore, i kanë lejuar Zyrës të mbledhë informacione të konsiderueshme në lidhje me krimet e dyshuara të kryera në Gaza,” tha agjencia Reuters.
Lufta e tuneleve
Ushtria izraelite tha se forcat e saj tokësore kishin zbuluar rreth 1,500 tunele dhe boshte të Hamasit në të gjithë Rripin e Gazës, që nga 19 dhjetori.
“Çmontimi i bastioneve nëntokësore të Hamasit në veri, qendër dhe jug është një hap i rëndësishëm në çmontimin e Hamasit dhe kërkon kohë”, tha zëdhënësi ushtarak, kundëradmirali Daniel Hagari në një konferencë shtypi.
Rrjeti është në ndërtim prej vitesh. Në fillim të viteve 1990, forcat egjiptiane dhe izraelite raportuan se kishin gjetur tunele ndërkufitare të përdorura për të kontrabanduar armë, furnizime dhe militantë nga Egjipti në Gaza. Ndërtimi i tunelit u bë më i lehtë pasi Izraeli tërhoqi trupat dhe kolonët e tij nga Gaza në vitin 2005. Dy vjet më vonë, Hamasi mori kontrollin e plotë të Rripit të Gazës nga Autoriteti Palestinez i Presidentit Mahmud Abbas.
Sipas burimeve izraelite të sigurisë, prodhuesit e tunelit mendohet se kanë hedhur pjesën më të madhe të tokës së gërmuar në det, duke e bërë të vështirë zbulimin e shkallës së veprimeve të tyre. Pjesa tjetër është përdorur për ndërtim.
Në konfliktet e mëparshme, IDF nuk arriti të çaktivizojë rrjetin e tuneleve. Pas një konflikti të shkurtër të vitit 2014, në të cilin ushtria izraelite tha se asgjësoi 32 tunele të Hamasit, grupi militant i tregoi Reuters se pjesë të rrjetit të tij ishin të paprekura. Dhe pas serisë së fundit të armiqësive në vitin 2021, udhëheqësi i Hamasit në Gaza, Yahya Sinwar, tha se grupi kishte më shumë se 500 km tunele, nga të cilat izraelitët shkatërruan vetëm një pjesë.
IDF nuk ka vlerësuar publikisht se sa i madh mund të jetë rrjeti i tunelit.
Një ushtar izraelit siguron një tunel nën spitalin Al Shifa në qytetin e Gazës, 22 nëntor 2023
Shkatërrimi i tuneleve
Gjatë luftës së tanishme, forcat ajrore izraelite zakonisht kanë bombarduar fillimisht zonën mbi tunele të dyshuara për të rrafshuar çdo strukturë. Më pas, buldozerët përdoren për të zbuluar boshtet e tunelit dhe për të gjetur çdo kurth shpues ose pajisje shpërthyese të improvizuara. Më në fund, trupat tokësore hyjnë për të shkatërruar, ose për të mbyllur tunelet dhe boshtet, sipas dy burimeve të sigurisë dhe pamjeve të IDF-së të shqyrtuara nga Reuters.
Izraeli thotë se po bën gjithçka që mundet për të kursyer civilët. Shefi i Shtabit të Izraelit, gjeneral-lejtnant Herzi Halevi tha më 26 dhjetor se ushtria ishte “e përqendruar dhe e saktë në veprimet e saj”. Megjithatë, disa nga aleatët më të vendosur të Izraelit – duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, Britaninë dhe Kanadanë – i kanë kërkuar Izraelit të bëjë më shumë për të zvogëluar vdekjet e civilëve nga ato që presidenti Joe Biden e ka quajtur “bombardim pa dallim”.
Eyal Pinko, një ish-zyrtar i lartë i shërbimeve të inteligjencës izraelite deri në vitin 2017, tha se një pjesë e sfidës ishte se ishte e vështirë të gjeje me saktësi vendndodhjen e tuneleve: Edhe Radari i Penetrimit në Tokë të Izraelit (GPR) ishte efektiv vetëm në 15 ose 20 metra nën tokë për tunele të mëdha. Nën këtë thellësi, do e kishte vështirësi për të zbuluar ndonjë gjë, tha ai.
“Ata po gërmojnë shumë, shumë poshtë dhe kjo është shumë problematike,” tha Pinko, duke shtuar se disa tunele mund të jenë 70 ose 80 metra të thellë.
“Ka një boshllëk të madh inteligjence në lidhje me ato tunele.”
“Militantët e Hamasit po dalin nga tunelet dhe ju nuk e dini se ka një tunel atje.”
IDF nuk pranoi të jepte hollësi të qarta mbi taktikat e saj në gjetjen dhe shkatërrimin e tuneleve.
Pasi hyjnë në tunele, specialistët duke përfshirë njësinë elitare të Korpusit të Inxhinierisë Luftarake, Yahalom, përdorin një shumëllojshmëri të gjerë metodash për të kërkuar, regjistruar dhe shkatërruar tunelet, duke përfshirë njësitë e qenve K-9 të pajisura me kamera dhe ngarkesat me xhel shpërthyes.
Katër ekspertë ushtarakë thonë se pastrimi i tuneleve me dorë do ishte një proces i gjatë dhe do t’i ekspozonte ushtarët ndaj rrezikut të kurtheve me armë zjarri ose pritës nga luftëtarët e fshehur të Hamasit. Ushtria izraelite tha se kishte humbur 167 personel gjatë operacionit në Gaza, që nga 28 dhjetori, shumë prej të cilëve u vranë nga sulmet e nisura nga rrjeti i tunelit.
Ushtria po eksperimenton me dronë për të kontrolluar tunelet pa rrezikuar jetën e ushtarëve.
“Problemi më i madh në vendosjen e dronëve nën tokë tani është se ata futen ndoshta njëqind metra në një rrjet tuneli, pastaj tuneli bën një kthesë djathtas ose majtas dhe ata humbasin plotësisht sinjalin,” tha Blake Resnick, kreu i prodhuesit të dronëve me bazë në SHBA, BRINC, i cili tha se po teston dronët me ushtrinë izraelite.
Dronët e fundit që po provohen kanë një strukturë rrjeti që u lejon operatorëve të saj të fluturojnë disa qindra metra në një tunel, derisa struktura të ndryshojë drejtimin.
“Ata mund t’i zbarkojnë ato drone, ta përdorin atë si guajtës dhe më pas të dërgojnë një dron tjetër më thellë në rrjet,” tha ai.
“Dhe ata mund ta bëjnë këtë, praktikisht sa herë të duan.”
Ai tha se një brez i ri i dronëve që ata po provonin kap pamje termike, ka ndriçues për të shikuar në errësirë dhe sensorë lidar që krijojnë një hartë 3D të mjedisit të tyre ndërsa fluturojnë.
Pasi presidenti Abdel Fattah al-Sisi erdhi në pushtet në Egjipt në vitin 2014 dhe vendosi të mbyllë rrjetin e tunelit ndërkufitar në Gazën jugore, ai urdhëroi që ai të përmbytet me ujë deti.
Megjithatë, rreziku i vrasjes së pengjeve izraelitë mund ta bëjë atë një mundësi të pamundur për Izraelin. Në mes të dhjetorit pati protesta në Izrael pasi tre pengje u vranë aksidentalisht nga forcat izraelite, kur ata po valëvitnin një flamur të bardhë.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Reuters
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
