Herët në mëngjesin e 1 qershorit 2022, Alex Karp, kreu i firmës së analitikës së të dhënave Palantir Technologies, kaloi kufirin midis Polonisë dhe Ukrainës në këmbë, me pesë kolegë.
Dy makina Toyota Land Cruisers prisnin në anën tjetër të kufirit.
Të shoqëruar nga roje të armatosura, ata vozitën me shpejtësi në autostradat boshe drejt Kievit, kaluan ndërtesat e bombarduara, urat e dëmtuara nga artileria, mbetjet e kamionëve të djegur.
Ata mbërritën në kryeqytet përpara shterrethimit të vendosur nga policia për shkak të luftës. Të nesërmen, Karp u shoqërua në bunkerin e fortifikuar të pallatit presidencial, duke u bërë udhëheqësi i parë i një kompanie të madhe perëndimore që u takua me presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky që nga pushtimi i Rusisë tre muaj më parë.
Gjatë një udhëtimit të shpejtë, Karp i tha Zelenskyt se ai ishte gati të hapte një zyrë në Kiev dhe të vendoste të dhënat e Palantir dhe softuerin e inteligjencës artificiale për të mbështetur mbrojtjen e Ukrainës. Karp besonte se ata mund të bashkoheshin “në mënyra që do lejonin Davidin të mundte Golian e ditëve tona”.
Në botën e krerëve të teknologjisë së lartë, Karp është një figurë e pazakontë. Në moshën 56-vjeçare, ai është një adhurues i tai chi-së, me një kaçube kaçurrelash gri të ngritura lart, që i japin atij pamjen e një shkencëtari të çuditshëm.
Ai ka një doktoraturë. në filozofi nga një universitet gjerman, ku studioi nën teoricienin e famshëm social Jürgen Habermas, dhe një diplomë juridike nga Stanford, ku u miqësua me kapitalistin e diskutueshëm dhe bashkëthemeluesin e Palantir, Peter Thiel.
Pasi Palantir u bë ‘njëbrirëshi’ më i fshehtë i teknologjisë, Karp e zhvendosi kompaninë në Denver për t’i shpëtuar “monokulturës” së Silicon Valley, megjithëse ai zakonisht punon nga një hambar në Neë Hampshire kur nuk është duke udhëtuar.
Ukrainasit nuk ishin të sigurt se çfarë të mendonin për njeriun që bënte premtime madhështore mbi tryezën e zbukuruar prej druri. Por ata ishin të njohur me reputacionin e kompanisë, kujton Mykhailo Fedorov, ministri i Transformimit Dixhital i Ukrainës, i cili ishte në takimin e parë. E emëruar sipas gurëve mistikë te “Zoti i unazave”, Palantir shet të njëjtën atmosferë të gjithëdijshmërisë.
E rrënjosur pjesërisht nga një investim nga krahu i kapitalit sipërmarrës të CIA-s, ajo ndërtoi biznesin e saj duke ofruar softuer të analitikës së të dhënave për Zyrën e Emigracionit dhe Doganave të SHBA-së (ICE), FBI-në, Departamentin e Mbrojtjes dhe një mori agjencish të huaja të inteligjencës.
“Ata janë tregtarët e armëve të inteligjencës artificiale të shekullit të 21-të,” thotë Jacob Helberg, një ekspert i sigurisë kombëtare që shërben si këshilltar i politikës së jashtme për Karp. Në Ukrainë, më thotë Karp, ai pa mundësinë për të përmbushur misionin e Palantirit për të “mbrojtur Perëndimin” dhe për të “tromaksur armiqtë tanë”.
Ukraina pa gjithashtu një mundësi. Fillimisht ajo u nxit nga dëshpërimi, thotë Fedorov. Me rusët që kërcënonin të rrëzonin qeverinë e zgjedhur të Zelenskyt dhe të pushtonin vendin, Kievit i duhej gjithë ndihma që mund të merrte.
Por shpejt, zyrtarët qeveritarë e kuptuan se kishin një mundësi për të zhvilluar sektorin e teknologjisë së vendit. Nga kryeqytetet evropiane në Silicon Valley, Fedorov dhe zëvendësit e tij filluan të reklamonin fushat e betejës së Ukrainës si laboratorë për teknologjitë më të fundit ushtarake.
“Misioni ynë i madh është ta bëjmë Ukrainën laboratorin botëror të teknologjisë së kërkimit dhe zhvillimit,” thotë Fedorov.
Përparimi ka qenë i mrekullueshëm. Në një vit e gjysmë që nga takimi fillestar i Karp me Zelenskyn, Palantir është përfshirë në punën e përditshme të një qeverie të huaj të kohës së luftës në një mënyrë të paparë.
Më shumë se gjysmë duzinë agjencish ukrainase, duke përfshirë Ministritë e saj të Mbrojtjes, Ekonomisë dhe Arsimit, po përdorin produktet e kompanisë. Softueri i Palantir, i cili përdor inteligjencën artificiale për të analizuar pamjet satelitore, të dhënat me burim të hapur, pamjet e dronëve dhe raportet nga toka për t’u paraqitur komandantëve mundësi ushtarake, është “përgjegjës për shumicën e synimeve në Ukrainë”, sipas Karp.
Zyrtarët ukrainas më thanë se po përdorin analizat e të dhënave të kompanisë për projekte që shkojnë përtej inteligjencës në fushën e betejës, duke përfshirë mbledhjen e provave të krimeve të luftës, pastrimin e minave tokësore, rivendosjen e refugjatëve të zhvendosur dhe çrrënjosjen e korrupsionit. Palantir ishte aq i etur për të shfaqur aftësitë e tij, saqë ia dha ato Ukrainës pa pagesë.
Megjithatë nuk është e vetmja kompani teknologjike që ndihmon përpjekjet e luftës në Ukrainë. Gjigantët si Microsoft, Amazon, Google dhe Starlink kanë punuar për të mbrojtur Ukrainën nga sulmet kibernetike ruse, për të lëvizur të dhënat kritike të qeverisë në databaza të mbrojtura dhe për ta mbajtur vendin të lidhur, duke dhuruar qindra miliona dollarë për mbrojtjen e kombit.
Kompania polemizuese amerikane e njohjes së fytyrës Clearvieë AI ka ofruar mjetet e saj për më shumë se 1,500 zyrtarë ukrainas, të cilët e kanë përdorur atë për të identifikuar më shumë se 230,000 rusë në tokën e tyre, si dhe bashkëpunëtorët ukrainas.
Kompanitë më të vogla amerikane dhe evropiane, shumë të përqendruara në dronët autonomë, kanë ngritur dyqane edhe në Kiev, duke i bërë të rinjtë ukrainas t’i quajnë disa nga hapësirat e mbushura me njerëz të qytetit “Lugina Mil-Tech”.
Lufta ka nxitur gjithmonë shpikjen, nga harku te interneti, dhe në epokën modern, industria private ka dhënë kontribute kyçe në përparime si bomba atomike. Por bashkëpunimi midis kompanive të huaja të teknologjisë dhe forcave të armatosura të Ukrainës, të cilat thonë se kanë një inxhinier softuerësh të vendosur me çdo batalion, po nxit një lloj të ri eksperimentimi në Inteligjencn Artificiale ushtarake.
Rezultati është një përshpejtim i “ndryshimit më të rëndësishëm themelor në karakterin e luftës, i regjistruar ndonjëherë në histori”, u tha gazetarëve në Uashington vitin e kaluar Gjenerali Mark Milley, ish-kryetar i Shefave të Përbashkët të Shtabit.
Mund të jetë e vështirë për ta parë atë nga larg. Nga të gjitha llogaritë, lufta në Ukrainë është futur në një ngërç, me të dyja palët që po luftojnë me armë të shekullit të 20-të si artileri dhe tanke.
Disa i shohin me skepticizëm pretendimet e përparimeve të teknologjisë së lartë, duke argumentuar se lufta e mprehtë ndikohet pak nga vendosja e mjeteve të Inteligjencës Artificiale.
Por Ukraina dhe aleatët e saj në sektorin privat thonë se po luajnë një lojë më largpamëse: krijimin e një laboratori lufte për të ardhmen. Ukraina “është terreni më i mirë i testimit për të gjithë teknologjinë më të re,” thotë Fedorov, “sepse këtu mund t’i testoni ato në kushte të jetës dhe luftës së vërtetë”.
“Ka gjëra që ne mund të bëjmë në fushën e betejës që nuk mund t’i bënim në një kontekst të brendshëm.” – tha Karp.
Nëse e ardhmja e luftës po provohet në terren në Ukrainë, rezultatet do kenë pasoja globale. Në luftërat e zhvilluara me softuerin dhe inteligjencën artificiale, ku më shumë vendime ushtarake ka të ngjarë t’u dorëzohen algoritmeve, kompanitë e teknologjisë do kenë fuqi të madhe si aktorë të pavarur.
Ata që janë të gatshëm të lëvizin shpejt dhe të shkelin normat ligjore, etike ose rregullatore mund të bëjnë përparimet më të mëdha. Zyrtarët dhe ekspertët e sigurisë kombëtare paralajmërojnë se këto mjete të reja rrezikojnë të bien në duart e kundërshtarëve.
“Perspektivat për përhapjen janë të frikshme,” thotë Rita Konaev nga Qendra e Georgetoën për Sigurinë dhe Teknologjinë në zhvillim.
“Shumica e kompanive që veprojnë në Ukrainë tani thonë se janë në përputhje me qëllimet e sigurisë kombëtare të SHBA-së. Po çfarë ndodh kur nuk e bëjnë këtë? Çfarë ndodh të nesërmen?”
Në muajt që nga takimi i parë sekret emisterioz i Karp me Zelenskyn, kreu i Palantir ka rënë në një rutinë të njohur në udhëtimet e shpeshta në Ukrainë.
“Në tetor, takova një punonjës të Palantir me bazë në Londër në aeroportin në Krakov, Poloni. Na morën në dy makina të blinduara, na dhanë komplete mjekësore urgjente “për çdo rast” dhe na dërguan në kufirin me Ukrainën. Një ekzekutiv më përshkroi vendin si “të jetuarit me kallashnikovin mes këmbëve”. Kaluam nëpër pikën e kontrollit kufitar, ku rekrutë të rinj ukrainas dremitnin nën shiun e lehtë.”
Pas dhjetëra udhëtimeve të tilla, punonjësit e Palantirit kanë ushqimet e tyre të parapëlqyera në pikën e karburantit në rrugën e gjatë për në Kiev; shoferët e tyre të parapëlqyer (një ish-ushtar trupmadh i forcave speciale polake, i cili kalon me kalë, na çoi atje me shpejtësi të frikshme); dhe kafenetë e tyre të parapëlqyera nëpër kryeqytet. Këto ditë, korridoret e hoteleve me pesë yje të Kievit janë plot me siguri shtesë.
Pjesa më e madhe e punës së Palantir-it atje kryhet në hapësira elegante të bashkëpunimit nga një ekip prej më pak se një duzinë punonjësish vendas që punojnë drejtpërdrejt me zyrtarët ukrainas. Kur vizitova një zyrë të tillë në tetor, tre burra me flokë të prera shkurt dhe pantallona të gjera u dalluan përballë turmës së modës të 20-vjeçarëve, përpara se të zhdukeshin për t’u takuar me punonjësit e Palantirit në një dhomë të rezervuar me emër të rremë.
“Shpesh ndihet si atmosferë e fillimit të teknologjisë: le të shohim se çfarë mund të bëjmë me dy kamera të vjetra dhe një dron që fluturon përreth,” thotë Vic, një inxhinier që la punën në një gjigant të teknologjisë amerikane për të punuar për Palantirin në Kiev pas pushtimit, dhe kërkoi që të identifikohej me pseudonimin e tij për arsye sigurie.
“Jemi në mes të një lufte.”
Me disa të prekura, një inxhinier ukrainas i Palantirit më tregoi se si mund të minonin një sërë të dhënash marramendëse të fushës së betejës që, deri vonë, do kërkonin qindra njerëz për t’i analizuar.
Softueri i Palantir përpunon inteligjencën e papërpunuar nga burime duke përfshirë dronët, satelitët dhe ukrainasit në tokë, si dhe radarët që mund të shohin përmes reve dhe pamjeve termike që mund të zbulojnë lëvizjet e trupave dhe zjarrin e artilerisë.
Modelet e aktivizuara me Inteligjencën Artificiale mund t’u paraqesin më pas zyrtarëve ushtarakë mundësitë më efektive për të synuar dhe pozicionet e armikut. Modelet mësojnë dhe përmirësohen me çdo goditje, sipas Palantir.
Kur kompania filloi të punojë për herë të parë me qeverinë ukrainase në verën e vitit 2022, “ishte vetëm një çështje mbijetese”, thotë Louis Mosley, nënkryetar ekzekutiv i Palantir për Mbretërinë e Bashkuar dhe Evropën. Palantir punësoi inxhinierë ukrainas të cilët mund të përshtatnin softuerin e tij për përpjekjet e luftës, duke shërbyer gjithashtu si bashkëbisedues midis kompanisë së teknologjisë dhe burokracisë sklerotike të Ukrainës.
Zyrtarët qeveritarë u stërvitën për të përdorur një mjet Palantir të quajtur MetaConstellation, i cili përdor të dhëna tregtare, duke përfshirë pamjet satelitore, për të dhënë një pamje pothuajse në kohë të saktë të një hapësire të caktuar beteje.
Softueri i Palantir e përfshin atë informacion me të dhënat tregtare dhe të klasifikuara të qeverisë, duke përfshirë ato nga aleatët, të cilat u mundësojnë zyrtarëve ushtarakë të komunikojnë pozicionet e armikut me komandantët në terren ose të vendosin të godasin një objektiv. Kjo është pjesë e asaj që Karp e quan një “zinxhir vrasjeje” dixhitale.
Megjithëse të dhënat e fundit të të ardhurave nga kompania tregojnë se vendet partnere kanë grumbulluar dhjetëra milionë për të kompensuar investimin e Palantir, Ukraina nuk e ka paguar Palantirin për mjetet dhe shërbimet e saj. Motivimet e kompanisë në Ukrainë kanë pak të bëjnë me fitimin afatshkurtër.
Vitet e fundit, Palantir ka kërkuar të heqë reputacionin e tij si një kontraktues i fshehtë i spiunazhit të të dhënave, ndërsa zgjeron listën e klientëve tregtarë. Mjetet e tij kanë luajtur një rol në zbulimin e mashtrimit financiar të kryer nga Bernie Madoff, duke çrrënjosur softuerin kinez të spiunazhit të instaluar në kompjuterin e Dalai Lamës dhe gjoja duke ndihmuar në gjuetinë e Osama bin Ladenit – një thashetheme i gjatë që kompania ka qenë e kujdesshme për të mos e hedhur poshtë.
Kohët e fundit ajo ka theksuar punën e saj me Programin Botëror të Ushqimit të OKB-së dhe përdorimin e softuerit të saj për të gjurmuar prodhimin dhe shpërndarjen e vaksinës COVID-19.
Karp prej kohësh ka hedhur poshtë kritikat e përhapura se mjetet e Palantirit mundësojnë mbikëqyrjen ndërhyrëse të qeverisë. Amnesty International e ka akuzuar kompaninë se kërkon të “zhvillojë dhe zvogëlojë përgjegjësinë e saj për mbrojtjen e të drejtave të njeriut” dhe tha se mjetet e Palantirit i kanë lejuar agjencitë qeveritare të gjurmojnë dhe identifikojnë emigrantët dhe azilkërkuesit për të kryer arrestime dhe bastisje në vendin e punës.
Kreu thotë se ai sheh një imperativ moral për të furnizuar qeveritë perëndimore me teknologjinë më të mirë në zhvillim, duke bërë thirrje për “bashkëpunim më të ngushtë mes shtetit dhe sektorit të teknologjisë” që ai beson se do t’i lejojë Perëndimit të ruajë përparësinë e tij ndaj kundërshtarëve globalë.
Në Ukrainë, Palantir kishte gjetur një mundësi për ta vënë në praktikë këtë mision, duke i dhënë vrull reputacionit të tij.
“Njerëzit shpesh kanë ide të paragjykuara për Palantir, por prodhimet tona funksionojnë,” thotë zëvendëspresidenti Josh Harris.
“Kur ka të bëjë me diçka ekzistenciale dhe kur duhet të funksionojë, ju i hiqni ato që iu verbojnë, ju hiqni të gjithë politikën.”
Dhe te drejtuesit e Ukrainës, kompania gjeti një grup zyrtarësh të rinj, të aftë për teknologjinë, të cilët mund t’i ndihmonin ata me më shumë sesa thjesht reklamimi.
Kur e vizitova vjeshtën e kaluar, rruga madhështore që të çon në ndërtesën e kabinetit të Ukrainës në qendër të Kievit ishte e veshur me barrikada të ndryshkura antitank dhe pika kontrolli të ruajtura nga ushtarë të armatosur.
Dritaret e ndërtesës mbresëlënëse të epokës sovjetike që strehon pjesën më të madhe të qeverisë së Zelenskyt ishin të mbuluara me thasë rëre. Punonjësit e qeverisë endeshin nëpër korridoret e errësuar, duke përdorur telefonat e tyre për të ndriçuar rrugën.
Zyra e Fedorov në katin e gjashtë u ndriçua nga llamba neoni. Një pistë vrapimi, doreza boksi dhe një biçikletë stërvitore përbënin një palestër të vogël në një cep. Në një tavolinë konferencash të rrethuar nga ekrane të mëdhenj, një skulpturë guri e një alieni mbante një kapele Biden-Harris 2020. Një tufë e rregullt revistash të hapura pranë derës kishte një mesazh për botën: “Ukraina: Hapur për biznes”.
Për 18 muajt e fundit, Fedorov dhe zëvendësit e tij ua kanë sjellë atë mesazh drejtorëve ekzekutivë të teknologjisë, konferencave të mbrojtjes dhe samiteve të biznesit. Ish-sipërmarrësi i marketingut dixhital, i cili është anëtari më i ri i kabinetit të Zelenskyt, i ka përshtatur fushat e betejës së Ukrainës dhe shoqërinë e saj moderne të kohës së luftës si terrenin më të mirë të mundshëm të provave për shpikjen e fundit.
“Sektori i teknologjisë do jetë motori kryesor i rritjes sonë të ardhshme,” më tha Fedorov. Në ditën kur folëm në zyrën e tij, Fedorov sapo kishte përfunduar një nga telefonatat e tij të rregullta me drejtuesit e Microsoft dhe do takohej me drejtuesit e Google që vizitonin Kievin.
Ai ka qenë në kopertinën e revistës Wired dhe foli për arritjet teknologjike të Ukrainës në kohë lufte në Forumin Ekonomik Botëror në Davos, Zvicër. Është një kthesë e habitshme që kur intervistova për herë të parë Fedorovin në mars 2022.
Në atë kohë, ai po fliste në Airpods nga një bunker i errët me një lidhje të çrregullt video dhe ekipi i tij po përdorte Twitter për të lobuar dhe për të bërë me turp kompanitë më të mëdha të teknologjisë në botë që nuk kishin bllokuar ende shërbimet e tyre në Rusi.
Në muajt e parë të luftës, zyrtarët ukrainas pranuan çdo ndihmë të ofruar. Ata morën shërbime kibernetike dhe cloud nga Microsoft, Amazon dhe Google; Terminalet Starlink nga Elon Musk; softuer për njohjen e fytyrës nga Clearview AI; dhe një mori drone eksperimentale, kamera dhe komplete bllokimi nga kompani të mëdha mbrojtëse dhe startup-e.
Fedorov mblodhi një “Ushtri IT” prej 400,000 hakerash vullnetarë për të ndihmuar në mbrojtjen e infrastrukturës kritike dhe kundër sulmeve kibernetike ruse.
“Në fillim nuk kishte asnjë proces. Kishte kaos,” thotë Alex Bornyakov, zëvendësi 41-vjeçar i Fedorov. Në atë verë, shton ai, “na duhej të qetësoheshim dhe të thonim, ‘Nuk mund të vijojmë në këtë mënyrë. Ne kemi nevojë për një strategji afatgjatë.”
Zgjidhja në të cilën ata arritën ishte ndërtimi i një sektori teknologjik që jo vetëm që mund të ndihmonte në fitimin e luftës, por edhe të shërbente si një shtyllë e ekonomisë së Ukrainës kur ajo të mbaronte. Izraeli, një vatër për startup-et e teknologjisë, ishte një model. 300,000 punëtorët e teknologjisë të Ukrainës, shumë prej tyre të punësuar nga kompanitë amerikane para luftës, ishin të etur për të kontribuar në luftë duke punuar për numrin e shumëfishuar të startup-eve ushtarake vendase.
“Ne vendosëm, le të dërgojmë një mesazh se nuk bëhet fjalë për donacione,” thotë Bornyakov.
“Mënyra më e mirë për të ndihmuar Ukrainën është të investosh në Ukrainë.”
Ata testuan fillimisht fushën e re në Konferencën e Rimëkëmbjes së Ukrainës në Lugano, Zvicër, atë korrik. Përgjigja ishte e shpejtë. Investitorët e Silicon Valley nisën fondin e trashëgimisë verdheblu (flamuri ukrainas) për të investuar në startup-et ukrainase.
“Nuk është një bamirësi,” tha partneri themelues John Frankel në atë kohë.
“Është mënyra jonë për të kontribuar, por edhe për të marrë atë që mendojmë se do të jetë një kthim i lartë në kapital.”
Fedorov dhe Bornyakov krijuan stimuj, duke zgjeruar lehtësime të veçanta tatimore për kompanitë e teknologjisë së mbrojtjes për t’i tërhequr ato të vijnë në Kiev. Ata nisën “misione tregtare” në konferenca në Londër, San Francisko, Toronto, Bruksel, Davos dhe Dubai. Në fillim të vitit 2023, strategjia pothuajse po shkonte shumë mirë.
“Ne ishim të bombarduar me kaq shumë gjëra të mbrojtjes ushtarake nga start up-et duke thënë: ‘Unë e kam këtë ide se si ta fitojmë luftën’, thotë Bornyakov. Ai dhe Fedorov nisën një platformë dixhitale të quajtur Brave1, përmes së cilës kompanitë e teknologjisë së mbrojtjes, startup-et dhe ukrainasit e zakonshëm mund të paraqesin prodhimet e tyre.
Ajo ka marrë më shumë se 1,145 paraqitje, qindra prej të cilave janë duke u provuar në fushën e betejës, sipas zyrës së Fedorov. Kjo përfshin dronët, softuerin e transkriptimit të Inteligjencës Artificiale që mund të deshifrojë zhargonin ushtarak rus, radiot që parandalojnë ndërhyrjen ruse, riparime për dobësitë kibernetike dhe pajisjet e çminimit.
Në takimet me më shumë se një duzinë zyrtarë ukrainas, më dhanë shfaqje se sa prej këtyre mjeteve funksionojnë dhe se si ato përdoren për detyra përtej fushëbetejës. Dmytro Zavgorodnii, një zyrtar dixhital në Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës, më tregoi panele me harta satelitore që gjurmonin shkollat e prekura nga alarmet e sulmeve ajrore ose ndërprerjet e energjisë, gjendjen e rrugëve dhe vlerësimet se sa kohë do t’u duhej studentëve për të hyrë në strehimoret me ëi-fi.
Ky softuer, i ofruar nga Palantir, do ndihmojë ministrinë të përcaktojë se si t’i mbajë shkollat të hapura, të sigurojë laptopë dhe lidhje në zonat e luftës dhe të kryejë testime kombëtare me ndërprerje minimale.
“Është si një superfuqi,” shpjegoi Zavgorodnii.
E kruspulluar rreth një laptopi, ministrja e Ekonomisë e Ukrainës, Yulia Svyrydenko më tregoi se si softueri i Palantir-it ka bërë të mundur grumbullimin e dhjetëra burimeve të të dhënave të mbledhura më parë për të ndihmuar zyrtarët të pastrojnë vendin nga minat tokësore. Ukraina është bërë vendi më i minuar në botë, me municione të pashpërthyera që rrezikojnë më shumë se 6 milionë civilë dhe duke bërë të papërdorshme sipërfaqe të gjera tokash bujqësore.
Ministria punon me Palantir për të zhvilluar modele për të përcaktuar se ku përpjekjet e çminimit mund të kenë ndikimin më të madh, duke ndihmuar Svyrydenkon të hartojë një plan për të risjellë 80% të tokës së minuar përsëri në përdorim ekonomik brenda 10 viteve.
Në një intervistë në një hotel në Kiev, Prokurori i Përgjithshëm i Ukrainës Andriy Kostin më tregoi se si agjencia e tij përdor softuerin e Palantir në përpjekjet e saj për të ndjekur penalisht krimet e supozuara të luftës ruse, duke përdorur analizën e saj të sasive të mëdha të të dhënave për të lidhur pretendimet për krime lufte me pjesë provash, duke përfshirë pamjet satelitore, lëvizjet e trupave dhe të dhënat me burim të hapur si foto dhe video të ngarkuara nga ukrainasit në mediat sociale.
Kompani të tjera teknologjike kanë furnizuar gjithashtu qeverinë e Ukrainës me produkte për të ndihmuar në fitimin e luftës. Një nga më të suksesshmit ka qenë Clearview, të cilin zëvendësministri i Punëve të Brendshme të Ukrainës Leonid Tymchenko ma përshkroi si “arma sekrete” e vendit kundër trupave pushtuese ruse.
Ajo po përdoret nga 1,500 zyrtarë në 18 agjenci ukrainase dhe ka ndihmuar në identifikimin e më shumë se 230,000 ushtarëve rusë që kanë marrë pjesë në pushtimin ushtarak, duke bërë të mundur lidhjen e tyre me provat e krimeve të supozuara të luftës, sipas zyrtarëve ukrainas. Clearview po korr gjithashtu përfitime. Inxhinierët ukrainas “e kanë bërë patjetër produktin tonë shumë më të mirë”, thotë kreu i saj Hoan Ton-That.
Shumë afër nga qendra e Kievit ndodhet një “park inovacioni” i zhurmshëm i teknologjisë së lartë i quajtur Unit City. Është një kampus i gjerë zyrash ultramoderne, i ndërtuar mbi bazën e një fabrike të vjetër sovjetike që prodhonte pjesë të motoçikletave gjermane. Unit City është epiqendra e përpjekjeve të Ukrainës për ta kthyer industrinë e saj të teknologjisë “në qendrën kryesore të inovacionit në Evropë”, thotë partneri Kirill Bondar.
Që nga fillimi i luftës, zyrtarë të qeverisë amerikane dhe evropiane kanë vizituar Unit City; po kështu edhe drejtuesit e teknologjisë dhe personazhet si Vitalik Buterin, një krijues i zinxhirit të kriptomonedhës Ethereum.
Ndër bizneset e bazuara këtu është një kompani ushtarake ukrainase e quajtur D3. Investitorët e huaj të profilit të lartë, përfshirë ish-kreun e Google, Eric Schmidt, kanë derdhur më shumë se 10 milionë dollarë në D3. Në udhëtimet në Ukrainë, thotë Schmidt, ai u bind se linjat e frontit të vendit do prodhonin përparime në përdorimin e Inteligjencës Artificiale dhe dronëve.
“Ka thjesht shumë volum, ka kaq shumë lojtarë, ka kaq shumë risi,” thotë Schmidt.
“Është vërtet mbresëlënëse.”
Schmidt është ndër një grup investitorësh të huaj të shquar të tërhequr nga premtimi i sapolindur i sektorit të teknologjisë së Ukrainës. Prodhuesi gjerman i dronëve Quantum Systems njoftoi së fundmi se do hapte një qendër kërkimi dhe zhvillimi në Kiev.
Gjiganti japonez i teknologjisë Rakuten njoftoi gjithashtu planin e tij për të hapur një zyrë në kryeqytet. Prodhuesi turk i dronëve Baykar ka investuar gati 100 milionë dollarë për të ndërtuar një qendër kërkimore dhe prodhimi në Ukrainë deri në vitin 2025.
Në një konferencë të fundit evropiane të mbrojtjes, “askush nuk shikonte asnjë produkt nëse nuk kishte në të vulën “Testuar në Ukrainë”,” tha Deborah Fairlamb , bashkëthemeluese e Green Flag Ventures, një fond i ri kushtuar investimit në startup-et ukrainase.
Ndërsa nxit investimin, qeveria ukrainase po kërkon gjithashtu të ruajë të dhëna të vlefshme të fushëbetejës për industrinë e saj të mbrojtjes në zhvillim. Zyrtarët më thanë se synojnë të eksportojnë risitë që dalin nga konflikti për të trajtuar një sërë krizash globale përtej luftës, nga ndërprerjet e ndërprerjeve të energjisë elektrike deri te fatkeqësitë natyrore. Me kalimin e kohës, Kievi është bërë shumë më selektiv se kë lejon të hyjnë në vijën e tijt të parë për të rafinuar produktet.
“Ka pasur një ndryshim në mesazh,” më tha një ekzekutiv i lartë i Palantirit teksa largohej nga një takim me zyrtarët në Kiev.
“Tani duket se ata po thonë, “E dini, ju jeni me fat që jeni këtu”.
Jashtë kufijve të saj, ka shenja se laboratori i luftës i Ukrainës ka ndihmuar në vendosjen e saj si një lojtar kryesor në skenën globale të teknologjisë.
Në Web Summit, konferencën më të madhe të teknologjisë në botë, e cila u zhvillua në Lisbonë në nëntor, pavioni i Ukrainës u shfaq mbi ekspozita të tjera.
Dy vjet më parë, prania e saj ishte kufizuar në një kabinë qoshe ndërsa kësaj here në ballë të vendit. Tani 25 startup-e ukrainas kishin ngritur kioska dhe dhjetëra punëtorë të rinj me këmisha të verdha të Ekipit të Ukrainës shpërndanë broshura promovuese.
“Koha më e mirë për të investuar në Ukrainë është TANI, jo pas luftës”, thuhet në materialet e saj të marketingut.
Disa nga mësimet e nxjerra në fushat e betejës së Ukrainës tashmë janë bërë globale. Duke përmendur Ukrainën si një plan, Tajvani ka rekrutuar prodhues të dronëve komercialë dhe firma të hapësirës ajrore për t’u integruar brenda ushtrisë për të ndërtuar programin e tij të dronëve mes tensioneve në rritje me Kinën.
Muajin e kaluar, Shtëpia e Bardhë priti Palantirin dhe një pjesë të vogël të kompanive të tjera të mbrojtjes për të diskutuar teknologjitë e fushëbetejës të përdorura kundër Rusisë në luftë. Vula e testuar nga beteja në Ukrainë duket se po funksionon.
Kështu është edhe fushata e Palantirit për të rehabilituar reputacionin e saj. Në fillim të janarit, mes luftës së vazhdueshme kundër Hamasit, Ministria e Mbrojtjes e Izraelit arriti një marrëveshje me kompaninë për të “shfrytëzuar teknologjinë e avancuar të Palantir në mbështetje të misioneve të lidhura me luftën”.
Për drejtuesit e Palantir-it, kërkesa për mjetet e tyre nga një prej ushtrive më të përparuara teknologjikisht në botë foli vetë. Por ata u befasuan kur izraelitët zakonisht diskretë lejuan që partneriteti të bëhej publik, “pothuajse sikur vetë marrëdhënia do vepronte si një pengesë ushtarake”, sipas një personi të njohur me diskutimet.
Brezi i ardhshëm i luftës së Inteligjencës Artificiale mbetet në fazat e saj të hershme. Disa zyrtarë amerikanë janë skeptikë se do kontribuojë në një fitore ushtarake për Ukrainën. Ndërsa lufta hyn në vitin e saj të tretë, kundërofensiva ukrainase ka ngecur.
“Vëllezërit e teknologjisë nuk po na ndihmojnë shumë,” tha Bill LaPlante, nënSekretari amerikan i Mbrojtjes për Blerjen dhe Qëndrueshmërinë, në një konferencë të mbrojtjes në nëntor.
“Ne nuk po luftojmë në Ukrainë me Silicon Valley tani, edhe pse ata do përpiqen të marrin merita për të.”
Përdorimi në Ukrainë i mjeteve të ofruara nga kompani si Palantir dhe Clearview ngre gjithashtu pyetje të ndërlikuara rreth asaj se kur dhe si duhet përdorur teknologjia pushtuese në kohë lufte, si dhe se sa duhet të shtrihen të drejtat e privatësisë.
Kreu i Clearview, Ton-That pretendon se, si shumë mjete të reja në këtë konflikt, softueri i tij për njohjen e fytyrës është “një teknologji që shkëlqen dhe vlerësohet vetëm në kohë krize”. Por grupet e alarmuara të të drejtave të njeriut dhe mbrojtësit e privatësisë paralajmërojnë se qasja e pakontrolluar në mjetin e tij, i cili është akuzuar për shkelje të ligjeve të privatësisë në Evropë, mund të çojë në mbikëqyrje masive ose abuzime të tjera.
Ky mund të jetë çmimi i eksperimentimit.
“Ukraina është një laborator i gjallë në të cilin disa nga këto sisteme të aktivizuara me Inteligjencë Artificiale mund të arrijnë pjekurinë përmes eksperimenteve të drejtpërdrejta dhe përsëritjes së vazhdueshme dhe të shpejtë”, thotë Jorritt Kaminga, drejtor i politikave globale në RAIN, një firmë kërkimore që specializohet në Inteligjencën Artificiale të mbrojtjes.
Megjithatë, pjesa më e madhe e pushtetit të ri do qëndrojë në duart e kompanive private, jo qeverive përgjegjëse ndaj njerëzve të tyre.
“Kjo është hera e parë ndonjëherë, në një luftë, që shumica e teknologjive kritike nuk vijnë nga laboratorë kërkimore të financuara nga fonde federale, por teknologji komerciale,” thotë Steve Blank, një veteran i teknologjisë dhe bashkëthemelues i Qendrës Gordian Knot për Inovacionin e Sigurisë Kombëtare në Universitetin Stanford.
“Dhe ka një treg për këto gjëra. Por, xhindi ka dalë nga shishja.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e TIME
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
