Milingonat Matabele sahariane njihen si gjuetarë të saktë, por është ana e tyre e butë që tërhoqi vëmendjen e shkencëtarëve kohët e fundit.
Milingonat, të quajtura zyrtarisht Megaponera, shpesh lëndohen duke gjuajtur termitet – burimi i tyre i vetëm i ushqimit – sepse termitet luftojnë ashpër, shpesh duke shkaktuar dëme serioze te gjahtarët e tyre.
Por milingonat kanë një aftësi të veçantë për të shëruar shokët e tyre të plagosur: ata mund të zbulojnë kur një dëmtim është i infektuar dhe ta trajtojnë atë me antimikrobikë që bëjnë vetë.
“Ato kanë një sistem shumë të sofistikuar për të përballuar infeksionet e rrezikshme dhe ndonjëherë vdekjeprurëse me efikasitet të jashtëzakonshëm,” thotë Erik Frank, një shkencëtar në Departamentin e Ekologjisë së Kafshëve dhe Biologjisë Tropikale të Universitetit të Würzburg-ut, duke përmendur një shkallë shërimi prej gati 90 për qind midis milingonave.
“Ne mund të mësojmë shumë nga këto krijesa të vogla.”
Përdorimet për njerëzit
Frank dhe kolegët e tij studiuan se si milingonat prodhojnë lëndë antimikrobike dhe i vendosin ato në plagët e milingonave të tjera, dhe së fundmi ata raportuan gjetjet e tyre në revistën Nature Communications.
Hulumtimi i tyre u përqendrua te milingonat e infektuara me Pseudomonas aeruginosa, një bakter virulent dhe shpesh rezistent ndaj ilaçeve, i zakonshëm në lëndimet e milingonave. Është i njëjti mikrob që infektoi sytë e njerëzve në Shtetet e Bashkuara vitin e kaluar, duke shkaktuar raste të verbërisë dhe vdekjes.
Vështrimet mbi sjelljen e milingonave mund të kenë përdorime për njerëzit, thonë shkencëtarët, veçanërisht kur bëhet fjalë për bakteret rezistente ndaj ilaçeve, një kërcënim në rritje që e ka bërë të vështirë trajtimin e disa infeksioneve.
“Këtu ka potencial të madh për analiza nga kompanitë farmaceutike ose shkencëtarë të tjerë në këto fusha për ta shqyrtuar më tej,” thotë Frank.
“Ne kemi një skenar që është tepër i ngjashëm me tonin: një kafshë me një plagë të infektuar dhe një kafshë tjetër që e trajton atë. Duke u përballur me të njëjtin problem, zgjidhjet me të cilat dolën këto milingona duhet të jenë të përkthyeshme në një farë mase në sistemin tonë.”
Terapeutika e natyrës
Historia është e pasur me shembuj të shkencës që i drejtohet natyrës si burim i terapisë njerëzore.
“Disa nga antibiotikët ose agjentët tanë më të dobishëm dhe më të qëndrueshëm u zbuluan fillimisht nga burimet natyrore,” thotë Peter Hotez, dekan i Shkollës Kombëtare të Mjekësisë Tropikale në Teksas për ‘Zhvillimi i vaksinës’, që nuk ishte i përfshirë në studim.
Midis tyre janë antibiotiku streptomicina dhe ivermektina antiparazitare, të dyja të marra nga toka; bakteriofagët, viruset që gjenden në ujërat e zeza, tokë, ujërat e zeza dhe zorrët e kafshëve që janë të padëmshme për njerëzit, por vrasin bakteret; dhe magainin peptide antimikrobike, të marra nga lëkura e bretkosës afrikane.
“Rasti magainin bazohej pjesërisht në vëzhgimin e shërimit të shpejtë në lëkurën e bretkosës, jo shumë i ndryshëm nga zbulimi i milingonave”, thotë Hotez.
“Del se vëzhgimi i substancave antimikrobike nga prodhimet natyrale është një rrugë premtuese për zbulimin e ri anti-infektiv.”
Milingonat prodhojnë një lëndë të përbërë nga 100 lëndë kimike dhe 41 proteina kur trajtojnë plagët e infektuara, gjë që “u lejon atyre të kenë një qasje të shumëanshme, si një antibiotik me spektër të gjerë”, thotë Frank.
“Unë besoj se disa nga këto përbërës me siguri mund të kenë disa përdorime edhe në sistemin tonë mjekësor.”
Një proteinë e paparë kurrë në sekrecione “ishte deri tani më e bollshme”, thotë ai, duke shtuar: “Vë bast se ka diçka të veçantë në këtë proteinë në trajtimin e plagëve të infektuara.”
Gjuetarë të saktë
Milingonat, të emërtuara sipas fisit Matabele të Afrikës Jugore, gjuajnë me saktësi ushtarake. Së pari, një zbulues gjen termitet, pastaj kthehet në fole dhe rekruton deri në 800 ushtarë milingona.
Ata ndjekin zbuluesin në formimin e kolonave, pastaj mblidhen së bashku për të sulmuar. Vetëm rreth 5 deri në 10 milingona plagosen, gjë që “mund të mos tingëllojnë si shumë”, thotë Frank, por numri mund të rritet shpejt “pasi këto milingona mund të shkojnë në gjueti deri në pesë herë në ditë”. Kjo mund të nënkuptojë 1000 në një muaj, një numër jo i parëndësishëm sepse kolonitë përbëhen nga jo më shumë se 2000 milingona, thotë ai.
“Milingonat kanë një profil të veçantë kimik në kutikulën e tyre që përdorin për të njohur njëra-tjetrën,” shpjegon Frank, duke e krahasuar atë me një uniformë, me “medalje” që identifikojnë mbretëreshën, foragjerët, infermieret dhe ata me punë të tjera, dhe kjo sinjalizon gjendjen e një dëmtimi. Kjo u mundëson atyre të dallojnë kur një milingonë është lënduar dhe nëse sistemi i saj imunitar po lufton një infeksion, sipas Frank.
Milingonat nxjerrin materialet antibiotike nga gjëndra metapleurale, e vendosur në anën e kraharorit të tyre.
“Përfytyroni gjëndrën metapleurale si një lloj xhepi, afërsisht në të njëjtën lartësi me xhepat e një pale pantallonash, e cila përmban sekrecione ngjitëse antimikrobike”, thotë Frank.
“Për t’i vendosur ato në një plagë, milingona futet në këtë xhep me këmbët e saj të përparme, mbledh sekrecionin në “duart” e saj dhe më pas i lëpin nga duart për ta grumbulluar në gojë. Sapo të kenë mjaft nga sekrecionet e tyre në gojë, fillojnë të lëpijnë plagën e milingonës së lënduar.”
Robert T. Schooley, një specialist i sëmundjeve infektive dhe ekspert në Universitetin e Kalifornisë në San Diego, thotë se studimi “flet shumë fuqishëm për fuqinë e zhvillimit si në nivel shoqëror ashtu edhe në atë individual. Shoqëritë kanë sukses kur mbrojnë më të pambrojturit e tyre.”
Schooley nuk ishte i përfshirë në hulumtim.
“Puna shtesë mund të sigurojë njohuri që çojnë në antimikrobikë të dobishëm në mjekësinë njerëzore dhe veterinare,” thotë Schooley, megjithëse “përbërjet aplikohen në mënyrë topike dhe nuk është e qartë se çfarë toksiciteti mund të shfaqen nëse përdoren në mëyrë ë përhershme.”
Studiuesit duan të mbledhin më shumë mostra për analiza të mëtejshme, megjithëse kjo mund të jetë sfiduese sepse vendi i punës fillestare në terren – në Bregun verior të Fildishtë – tani është nën një kërcënim terrorizmi, thotë Frank.
“Po përpiqem të gjej një zgjidhje me disa vendas që më ndihmojnë të mbledhin milingonat për mua dhe t’i dërgojnë ato në Gjermani,” thotë ai.
Triazh i pagabueshëm
Sjellja sociale e milingonave së pari tërhoqi vëmendjen e tij pasi ai aksidentalisht kaloi me makinë mbi një tufë milingonash.
“Unë dola menjëherë nga makina për të kontrolluar se si ishin milingonat,” kujton ai.
“Ishte një rrëmujë e madhe, milingonat rendnin furishëm. Por ata po kërkonin gjithashtu individë të plagosur, duke marrë dhe mbartur ata që ende ia vlente të shpëtoheshin. Për habinë time, ata lanë pas milingonat që u plagosën shumë rëndë. Ata po kryenin një lloj triazhi.”
Ekipi i tij po studion gjithashtu milingonat në Kosta Rika dhe disa lloje të milingonave evropiane – duke gjetur qasje të ngjashme për kujdesin e plagëve dhe shpreson të përfshijë insekte të tjera sociale, si bletët. Ai po shikon gjithashtu se si shimpanzetë përdorin insektet për të trajtuar plagët e tyre.
“Në përgjithësi, mendoj se tema e kujdesit të plagëve në mbretërinë e kafshëve është e paeksploruar në mënyrë zhgënjyese dhe ka ende shumë për të zbuluar,” thotë ai.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Washington Post
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
