E vendosur në një pyll të dendur, baza ushtarake ukrainase duket e braktisur dhe e shkatërruar, qendra e saj komanduese një ashkël e djegur, viktimë e një breshërie raketash ruse në fillim të luftës.
Por kjo është ajo që duket mbi tokë.
Jo shumë larg, një vendkalim i fshehtë zbret në një bunker nëntokësor ku ekipet e ushtarëve ukrainas gjurmojnë satelitët spiunë rusë dhe përgjojnë bisedat midis komandantëve rusë. Në një ekran, një vijë e kuqe ndjek rrugën e një droni shpërthyes që kalonte përmes mbrojtjes ajrore ruse nga një pikë në Ukrainën qendrore në një objektiv në qytetin rus të Rostovit.
Bunkeri nëntokësor, i ndërtuar për të zëvendësuar qendrën komanduese të shkatërruar në muajt pas pushtimit të Rusisë, është një qendër sekrete e ushtrisë së Ukrainës.
Ekziston edhe një sekret tjetër: Baza është pothuajse plotësisht e financuar dhe pjesërisht e pajisur, nga C.I.A.
“Njëqind e dhjetë për qind,” tha gjenerali Serhii Dvoretskiy, një komandant i lartë i inteligjencës, në një intervistë në bazë.
Tashmë në vitin e tretë të një lufte që ka marrë qindra mijëra jetë, bashkëpunimi i inteligjencës midis Uashingtonit dhe Kievit është një pikë kyçe e aftësisë së Ukrainës për të mbrojtur veten. C.I.A. dhe agjenci të tjera të inteligjencës amerikane ofrojnë inteligjencë për sulmet me raketa, gjurmojnë lëvizjet e trupave ruse dhe ndihmojnë në mbështetjen e rrjeteve të spiunazhit.
Por partneriteti nuk është krijim i kohës së luftës, as Ukraina nuk është e vetmja përfituese.
Ai zuri rrënjë dhjetë vite më parë, filloi nën tre presidentë shumë të ndryshëm të SHBA-së, të shtyrë përpara nga individë kyç që shpesh merrnin rreziqe të guximshme. Ai e ka shndërruar Ukrainën, agjencitë e inteligjencës së së cilës shiheshin prej kohësh si tërësisht të komprometuara nga Rusia, në një nga partnerët më të rëndësishëm të inteligjencës së Uashingtonit kundër Kremlinit sot.
Një pjesë e fluturimit 17 të Malaysia Airlines, i cili u rrëzua mbi Ukrainë në vitin 2014, duke vrarë afro 300 njerëz.
Vendi i vrojtimit në pyllin ukrainas është pjesë e një rrjeti bazash spiunazhi të mbështetur nga C.I.A. të ndërtuara në tetë vitet e fundit që përfshin 12 vendndodhje sekrete përgjatë kufirit rus. Para luftës, ukrainasit u treguan amerikanëve duke mbledhur përgjime që ndihmuan të provonin përfshirjen e Rusisë në rrëzimin e një avioni tregtar në vitin 2014, Fluturimi 17 i ‘Malaysia Airlines’ .
Ukrainasit ndihmuan gjithashtu amerikanët të ndjekin operativët rusë në ndërhyrjen e supozuar në zgjedhjet presidenciale të 2016-ës në SHBA.
Rreth vitit 2016, C.I.A. filloi stërvitjen e një force elite komando ukrainase – e njohur si Njësia 2245 – e cila kapi dronët rusë dhe pajisjet e komunikimit në mënyrë që teknikët e CIA-s të mund t’i rindërtojnë ato dhe të thyejnë sistemet e kriptimit të Moskës. (Një oficer në njësi ishte Kyrylo Budanov, tani Gjenerali që drejton inteligjencën ushtarake të Ukrainës.)
CIA ndihmoi gjithashtu në stërvitjen e një brezi të ri të spiunëve ukrainas që vepronin brenda Rusisë, në të gjithë Evropën dhe në Kubë dhe vende të tjera ku rusët kanë një prani të madhe.
Marrëdhënia është aq e rrënjosur sa oficerët e CIA-s mbetën në një vend të largët në Ukrainën perëndimore kur administrata Biden evakuoi personelin amerikan në javët përpara se Rusia të pushtonte vendin në shkurt 2022. Gjatë pushtimit, oficerët transmetuan inteligjencë të rëndësishme, duke përfshirë vendin ku Rusia po planifikonte sulme dhe cilat sisteme armësh do përdornin.
“Pa ta, nuk do kishte asnjë mënyrë që ne t’i rezistonim rusëve, ose t’i mposhtim ata,” tha Ivan Bakanov, i cili në atë kohë ishte kreu i agjencisë së brendshme të inteligjencës të Ukrainës, SBU.
Hollësitë e kësaj marrëdhënieje të inteligjencës, shumë prej të cilave po zbulohen për herë të parë nga The New York Times, kanë qenë një sekret i ruajtur nga afër për rreth 10 vite.
Në më shumë se 200 intervista, zyrtarë të tanishëm dhe ish-zyrtarë në Ukrainë, Shtetet e Bashkuara dhe Evropë përshkruan një bashkëpunim që pothuajse u themelua nga mosbesimi i ndërsjellë përpara se të zgjerohej në mënyrë të qëndrueshme, duke e kthyer Ukrainën në një qendër të mbledhjes së inteligjencës që përgjonte më shumë komunikime ruse sesa staciioni i CIA-s në Kiev fillimisht mund të trajtojë. Shumë nga zyrtarët folën në kushte anonimiteti.
Tani këto rrjete të inteligjencës janë më të rëndësishme se kurrë, pasi Rusia është në sulm dhe Ukraina është më e varur nga sabotazhet dhe sulmet me raketa me rreze të gjatë që kërkojnë spiunë shumë prapa linjave të armikut. Dhe ata janë gjithnjë e më shumë në rrezik: nëse republikanët në Kongres i japin fund financimit ushtarak për Kievin, CIA mund të duhet të zvogëlohet.
Në përpjekje për të siguruar krerët ukrainas, Ëilliam J. Burns, C.I.A. drejtori, bëri një vizitë sekrete në Ukrainë të enjten e kaluar, vizita e tij e 10-të që nga pushtimi.
Që në fillim, një kundërshtar i përbashkët, Presidenti Putin i Rusisë, i bëri bashkë CIA-n dhe partnerët e saj ukrainas. I fiksuar pas “humbjes” së Ukrainës ndaj Perëndimit, Putin kishte ndërhyrë rregullisht në sistemin politik të Ukrainës, duke zgjedhur udhëheqës që ai besonte se do e mbanin Ukrainën brenda orbitës së Rusisë.
Putin ka fajësuar prej kohësh agjencitë e inteligjencës perëndimore për manipulimin e Kievit dhe mbjelljen e ndjenjave anti-ruse në Ukrainë.
Kah fundi i vitit 2021, sipas një zyrtari të lartë evropian, Putin po peshonte nëse do fillonte pushtimin e tij të plotë kur u takua me kreun e një prej shërbimeve kryesore të spiunazhit të Rusisë, i cili i tha atij se CIA, së bashku me MI6 të Britanisë, po kontrollonte Ukrainën dhe po e kthente atë në një bazë për operacionet kundër Moskës.
Por hetimi i Times zbuloi se Putin dhe këshilltarët e tij keqkuptuan një dinamikë kritike. CIA nuk e çelime forcë rrugën drejt Ukrainës. Zyrtarët amerikanë shpesh ngurronin të përfshiheshin plotësisht, nga frika se zyrtarëve ukrainas nuk mund t’u besohej dhe duke u shqetësuar për provokimin e Kremlinit.
Valeriy Kondratiuk, djathtas, një ish-komandant i agjencisë së inteligjencës ushtarake të Ukrainës
Megjithatë, një rreth i ngushtë i zyrtarëve të inteligjencës ukrainase iu drejtua me ngulm CIA-s dhe dalëngadalë u bënë jetike për amerikanët. Në vitin 2015, Gjenerali Valeriy Kondratiuk, në atë kohë kreu i inteligjencës ushtarake të Ukrainës, mbërriti në një takim me zëvendësshefin e stacionit të CIA-s dhe pa paralajmërim dorëzoi një tufë dosjesh top-sekret.
Kësti fillestar përmbante sekrete rreth Flotës Veriore të Marinës Ruse, duke përfshirë informacione të hollësishme rreth modeleve më të fundit të nëndetëseve bërthamore ruse. S’kaloi shumë, ekipet e oficerëve të CIA-s dilnin rregullisht nga zyra e tij me çanta shpine plot me dokumente.
“Ne e kuptuam se duhej të krijonim kushtet e besimit,” tha gjenerali Kondratiuk.
Ndërsa partneriteti u thellua pas vitit 2016, ukrainasit u bënë të padurueshëm me atë që ata e konsideruan kujdesin e panevojshëm të Uashingtonit dhe filluan të organizojnë atentate dhe operacione të tjera vdekjeprurëse, të cilat shkelnin kushtet që Shtëpia e Bardhë mendonte se kishin rënë dakord ukrainasit. Të zemëruar, zyrtarët në Uashington kërcënuan se do e ndërpresin mbështetjen, por ata nuk e bënë kurrë.
“Marrëdhëniet vetëm sa u forcuan sepse të dyja palët panë vlerë në të dhe Ambasada e SHBA-së në Kiev, stacioni ynë atje i operacionit jashtë Ukrainës, bë burimi më i mirë i informacionit, sinjaleve dhe gjithçkaje tjetër, për Rusinë”, tha një ish-zyrtar i lartë amerikan.
“Ne nuk mund të mjaftoheshim me të.”
Kjo është historia e patreguar se si ndodhi gjithçka.
Një fillim i kujdesshëm
Partneriteti i CIA-s në Ukrainë mund të gjurmohet në dy telefonata në natën e 24 shkurtit 2014, tetë vjet para pushtimit të plotë të Rusisë.
Miliona ukrainas sapo kishin rrëzuar qeverinë pro-Kremlinit të vendit dhe presidenti Viktor Janukoviç dhe shefat e tij të spiunazhit kishin ikur në Rusi. Në trazirë, një qeveri e brishtë pro-perëndimore mori shpejt pushtetin.
Shefi i ri i spiunazhit të qeverisë, Valentyn Nalyvaichenko, mbërriti në selinë e agjencisë vendase të inteligjencës dhe gjeti një grumbull dokumentesh që digjeshin në oborr. Brenda, shumë nga kompjuterët ishin fshirë ose ishin infektuar me virus rus.
“Ishte bosh. Nuk kishte drita. Asnjë udhëheqje. Askush nuk ishte aty”, tha Nalyvaichenko në një intervistë.
Ai shkoi në një zyrë dhe thirri shefin e stacionit të CIA-s dhe shefi lokal të MI6. Ishte afër mesnatës, por ai i thirri ata në ndërtesë, kërkoi ndihmë në rindërtimin e agjencisë nga themeli dhe propozoi një partneritet trepalësh.
“Kështu filloi gjithçka,” kujton Nalyvaichenko.
Sheshi i Pavarësisë në kryeqytetin e Ukrainës, Kiev, në shkurt 2014
Gjendja u bë shpejt më e rrezikshme. Putin pushtoi Krimenë. Agjentët e tij nxitën rebelime separatiste që do shndërroheshin në një luftë në lindje të vendit. Ukraina ishte e rrezikuar dhe Nalyvaichenko iu drejtua CIA-s për pamje nga lart dhe inteligjencë tjetër për të ndihmuar në mbrojtjen e territorit të saj.
Me përshkallëzimin e dhunës, një aeroplan i pashënuar i qeverisë amerikane u ul në një aeroport në Kiev me John O. Brennan, atëherë drejtori i CIA-s. Ai i tha Nalyvaichenkos se CIA ishte i interesuar të zhvillonte një marrëdhënie, por vetëm me ritmin me të cilin agjencia ishte e kënaqur, sipas zyrtarëve të SHBA-së dhe Ukrainës.
Për CIA-n. pyetja e panjohur ishte se sa kohë do rezistonin Nalyvaichenko dhe qeveria pro-perëndimore. CIA ishte djegur më parë në Ukrainë.
Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, Ukraina fitoi pavarësinë dhe më pas kaloi midis forcave politike konkurruese: atyre që donin të qëndronin pranë Moskës dhe atyre që donin të rreshtoheshin me Perëndimin. Gjatë një qëndrimi të mëparshëm si shef i spiunazhit, Nalyvaichenko filloi një bashkëpunim të ngjashëm me CIA-n, që u shpërbë kur vendi u kthye përsëri drejt Rusisë.
Brennan shpjegoi se për të zhbllokuar ndihmën e CIA-s, ukrainasit duhej të provonin se ata mund të siguronin inteligjencë me vlerë për amerikanët. Ata gjithashtu kishin nevojë të spastronin spiunët rusë; Agjencia vendase e spiunazhit, SBU, ishte e mbushur me ta.
Brennan u kthye në Uashington, ku këshilltarët e Presidentit Barack Obama ishin thellësisht të shqetësuar për provokimin e Moskës.
Shtëpia e Bardhë hartoi rregulla sekrete që tërbuan ukrainasit dhe që disa brenda CIA-s i menduan si pranga. Rregullat i ndalonin agjencitë e inteligjencës që të ofronin çdo mbështetje për Ukrainën që mund të “pritet në mënyrë të arsyeshme” të ketë pasoja vdekjeprurëse.
Ushtarë rusë të maskuar që ruanin një bazë ushtarake ukrainase në Perevalnoe, Krime, në vitin 2014.
Rezultati ishte një veprim i brishtë ekuilibrues. CIA supozohej të forconte agjencitë e inteligjencës së Ukrainës pa provokuar rusët. Vijat e kuqe nuk ishin kurrë saktësisht të qarta, gjë që krijoi një tension të vazhdueshëm në partneritet.
Në Kiev, Nalyvaichenko përzgjodhi një të njohur të vjetër, Gjeneralin Kondratiuk të shërbente si kreu i kundërinteligjencës dhe ata formuan një njësi të re paraushtarake që u hodh pas linjave të armikut për të kryer operacione dhe për të mbledhur inteligjencë që CIA apo MI6 nuk mundt;ua siguronte.
E njohur si Drejtoria e Pestë, kjo njësi do mbushej me oficerë të lindur pasi Ukraina fitoi pavarësinë.
“Ata nuk kishin asnjë lidhje me Rusinë,” tha gjenerali Kondratiuk.
“Ata as nuk e dinin se çfarë ishte Bashkimi Sovjetik.”
Atë verë, Fluturimi 17 i Malaysia Airlines, që fluturonte nga Amsterdami në Kuala Lumpur, shpërtheu në ajër dhe u rrëzua në Ukrainën lindore, duke vrarë afro 300 udhëtarë dhe anëtarë të ekuipazhit. Drejtoria e Pestë prodhoi përgjime telefonike dhe inteligjencë a brenda disa orësh nga përplasja, gjë që shpejt ia vuri përgjegjësinë separatistëve të mbështetur nga Rusia.
CIA mbeti i mahnitur dhe bëri përfshirjen e parë domethënës duke ofruar pajisje të sigurta komunikimi dhe stërvitje të specializuara për anëtarët e Drejtorisë së Pestë dhe dy njësive të tjera elitare.
“Ukrainasit donin ‘peshk’ dhe ne, për arsye politike, nuk mund ta dorëzonim atël”, tha një ish-zyrtar amerikan, duke iu referuar inteligjencës që mund t’i ndihmonte ata të luftonin rusët.
“Por ne ishim të lumtur t’u mësuam atyre se si të peshkonin dhe të dërgonim pajisje për peshkim me karremin e duhur.”
Një “Santa Claus” sekret
Në verën e vitit 2015, presidenti i Ukrainës, Petro Poroshenko, tronditi shërbimin e brendshëm dhe vendosi një aleat për të zëvendësuar Nalyvaichenkon, partneri i besuar i CIA-s. Por ndryshimi krijoi një mundësi diku tjetër.
Në riorganizim, gjenerali Kondratiuk u emërua si kreu i agjencisë së inteligjencës ushtarake të vendit, e njohur si HUR, ku vite më parë kishte nisur karrierën e tij. Do ishte një shembull i hershëm se si lidhjet personale, më shumë se ndryshimet e politikave, do thellonin përfshirjen e CIA-s në Ukrainë.
Ndryshe nga agjencia vendase, HUR kishte autoritetin për të mbledhur inteligjencë jashtë vendit, përfshirë Rusinë. Por amerikanët kishin parë pak vlerë në kultivimin e agjencisë, sepse ajo nuk po prodhonte ndonjë inteligjencë me vlerë mbi rusët dhe sepse shihej si një bastion i simpatizantëve rusë.
Në përpjekje për të krijuar besim, gjenerali Kondratiuk organizoi një takim me homologun e tij amerikan në Agjencinë e Inteligjencës së Mbrojtjes dhe i dorëzoi një tufë dokumentesh sekrete ruse. Por zyrtarët e lartë të DIA-s ishin dyshues dhe nuk synonin të ndërtonin lidhje më të ngushta.
Gjenerali duhej të gjente një partner më të gatshëm.
Muaj më parë, ndërsa ishte ende në agjencinë vendase, gjenerali Kondratiuk vizitoi selinë e CIA-s në Langley. Në ato takime, ai u takua me një officer të CIA-s me një sjellje të këndshme dhe një mjekër të madhe, i cili ishte përgatitur për t’u bërë shefi i stacionit të ardhshëm në Kiev.
Selia e CIA-s në Langley
Pas një dite të gjatë takimesh, CIA e çoi gjeneralin Kondratiuk në një ndeshje hokej të Ëashington Capitals, ku ai dhe shefi i stacionit qëpritej të emërohej nëKiev, u ulën në një llozhë luksoze dhe brohoritën me zë të lartë Alex Ovechkin, lojtarin yll të ekipit nga Rusia.
Shefi i stacionit nuk kishte ardhur ende kur gjenerali Kondratiuk ia dorëzoi CIA-s dokumentet sekrete për marinën ruse.
“Ka më shumë nga kjo,” premtoi ai dhe dokumentet u dërguan tek analistët në Langley.
Analistët arritën në përfundimin se dokumentet ishin autentike dhe pasi shefi i stacionit mbërriti në Kiev, CIA u bë partneri kryesor i gjeneralit Kondratiuk.
Gjenerali Kondratiuk e dinte se kishte nevojë për CIA-n për të forcuar agjenturën e tij. CIA mendoi se gjenerali mund të ishte në gjendje të ndihmonte edhe Langley-n. Ajo luftoi për të rekrutuar spiunë brenda Rusisë, sepse oficerët e saj të zakonshëm ishin nën mbikëqyrje të rëndë.
“Për një rus, të lejosh veten të rekrutohet nga një amerikan do të thotë të kryesh absolutisht, tradhti të lartë” tha gjenerali Kondratiuk.
“Por, që një rus të rekrutohet nga një ukrainas, është thjesht një birrë mes miqsh.”
Shefi i ri i stacionit filloi të vizitonte rregullisht gjeneralin Kondratiuk, zyra e të cilit ishte zbukuruar me një akuarium ku peshqit e verdhë dhe blu – ngjyrat kombëtare të Ukrainës – notonin rreth një modeli të një nëndetëseje ruse të fundosur. Dy burrat u afruan, gjë që çoi në marrëdhëniet midis dy agjencive dhe ukrainasit i dhanë shefit të ri të stacionit një pseudonim të dashur: Santa Claus.
Valentyn Nalyvaichenko, një ish-zëvendës ministër i Jashtëm dhe komandant për Shërbimin e Sigurisë së Ukrainës në Kiev, këtë muaj
Në janar 2016, gjenerali Kondratiuk fluturoi në Uashington për takime në Scattergood, një pronë e CIA-s në Virxhinia, ku agjencia shpesh pret personalitete që vizitojnë. Agjencia ra dakord të ndihmojë HUR-in në modernizimin e tij dhe të përmirësojë aftësinë e tij për të përgjuar komunikimet ushtarake ruse. Në këmbim, gjenerali Kondratiuk ra dakord të ndante të gjithë informacionin e papërpunuar me amerikanët.
Tani partneriteti ishte vërtetë.
Operacioni “Peshku i kuq”
Sot, rruga e ngushtë që të çon në bazën sekrete është e rrethuar nga fusha të minuara, të mbjella si një linjë mbrojtjeje në javët pas pushtimit të Rusisë. Raketat ruse që goditën bazën në dukje e kishin mbyllur atë, por vetëm disa javë më vonë ukrainasit u kthyen.
Me para dhe pajisje të siguruara nga CIA, ekipet nën komandën e gjeneralit Dvoretskiy filluan të ringrihen, po kësaj here nën tokë. Për të shmangur zbulimin, ata punonin vetëm natën dhe kur satelitët spiun rusë nuk ishin sipër. Punëtorët parkuan edhe makinat e tyre në një laagësi nga kantieri i ndërtimit.
Në bunker, gjenerali Dvoretskiy tregoi pajisjet e komunikimit dhe serverët e mëdhenj kompjuterikë, disa prej të cilëve financoheshin nga CIA. Ai tha se ekipet e tij po përdornin bazën për të hakeruar rrjetet e sigurta të komunikimit të ushtrisë ruse.
“Kjo është gjëja që depërton në satelitë dhe deshifron bisedat sekrete,” i tha gjenerali Dvoretskiy një gazetari të Times në një turne, duke shtuar se ata po hakeronin edhe satelitët spiunë nga Kina dhe Bjellorusia.
Një tjetër oficer vendosi dy harta të prodhuara së fundmi në një tryezë, si dëshmi se si Ukraina po ndjek veprimtarinë ruse në mbarë botën.
I pari tregonte rrugët ajrore të satelitëve spiunë rusë që udhëtonin mbi Ukrainën qendrore. E dyta tregoi se si satelitët rusë po kalonin mbi instalime strategjike ushtarake, duke përfshirë një objekt të armëve bërthamore, në Shtetet e Bashkuara lindore dhe qendrore.
Oficerët e policisë ukrainase kanë ngritur një pikë kontrolli në rajonin e Kharkiv të Ukrainës pranë kufirit rus në dhjetor
CIA filloi dërgimin e pajisjeve në vitin 2016, pas takimit kryesor në Scattergood, tha gjenerali Dvoretskiy, duke siguruar radio dhe pajisje të koduara për përgjimin e komunikimeve sekrete të armikut.
Përtej bazës, CIA gjithashtu mbikëqyri një program stërvitjeje, të kryer në dy qytete evropiane, për t’u mësuar oficerëve të inteligjencës ukrainase se si maskoheshin dhe të vjedhin sekrete në Rusi dhe vende të tjera, që janë të aftë për të zbuluar spiunët. Programi u quajt Operacioni Goldfish, i cili rrjedh nga një shaka për një peshk të artë që flet rusisht, i cili u ofron dy estonezëve dëshira në këmbim të lirisë së tij.
Pika e goditjes ishte se një nga estonezët goditi kokën e peshkut me një gur, duke shpjeguar se çdo gjë që fliste rusisht nuk mund t’i besohej.
Oficerët e Operacionit Peshku i Artë u vendosën shpejt në 12 baza operative të sapondërtuara, të ndërtuara përgjatë kufirit rus. Nga çdo bazë, tha gjenerali Kondratiuk, oficerët ukrainas drejtonin rrjete agjentësh që grumbullonin inteligjencë brenda Rusisë.
Oficerët e CIA-s instaluan pajisje në baza për të ndihmuar në mbledhjen e inteligjencës dhe gjithashtu identifikuan disa nga të diplomuarit më të aftë ukrainas të programit Operacioni Goldfish, duke punuar me ta për t’iu afruar burimeve të mundshme ruse. Këta të diplomuar më pas stërvitën agjentë “të fjetur” në territorin ukrainas për të nisur operacionet guerile në rast pushtimi.
Shpesh mund të duhen vite për C.I.A. për të zhvilluar mjaftueshëm besim në një agjenci të huaj për të filluar kryerjen e operacioneve të përbashkëta. Me ukrainasit u deshën më pak se gjashtë muaj. Partneriteti i ri filloi të prodhonte aq shumë inteligjencë të papërpunuar për Rusinë, saqë duhej të dërgohej në Langley për përpunim.
Por CIA kishte vija të kuqe. Kjo nuk do t’i ndihmonte ukrainasit të kryenin operacione sulmuese vdekjeprurëse.
“Ne bëmë një dallim midis operacioneve të mbledhjes së inteligjencës dhe gjërave që shpërthejnë,” tha një ish-zyrtar i lartë amerikan.
“Ky është vendi ynë”
Ishte një ndryshim që i rëndoi ukrainasit.
Së pari, gjenerali Kondratiuk u mërzit kur amerikanët kundërshtuan të siguronin pamje satelitore nga brenda Rusisë. Menjëherë pas kësaj, ai kërkoi nga CIA ndihmë në planifikimin e një misioni klandestin për të dërguar komandot HUR në Rusi për të vendosur mjete shpërthyese në depot e trenave të përdorura nga ushtria ruse. Nëse ushtria ruse do kërkonte të merrte më shumë territor ukrainas, ukrainasit mund të shpërthyenin eksplozivët për të ngadalësuar përparimin rus.
Kur shefi i stacionit informoi eprorët e tij, atyre “iu iku truri”, siç tha një ish-zyrtar.
Brennan, drejtori i CIA-s, thirri gjeneralin Kondratiuk për t’u siguruar që misioni ishte anuluar dhe se Ukraina respektonte linjat e kuqe që ndalonin operacionet vdekjeprurëse.
Gjenerali Kondratiuk e anuloi misionin, por mori edhe një mësim tjetër.
“Në vijim, ne kemi punuar që të mos kemi diskutime për këto gjëra me djemtë tuaj,” tha ai.
Në fund të asaj vere, spiunët ukrainas zbuluan se forcat ruse po vendosnin helikopterë sulmues në një fushë ajrore në Gadishullin e Krimesë të pushtuar nga Rusia, ndoshta për të organizuar një sulm të befasishëm.
Gjenerali Kondratiuk vendosi të dërgonte një ekip në Krime për të vendosur eksplozivë në aeroport, në mënyrë që ata të mund të shpërthenin nëse Rusia lëvizte për të sulmuar.
Këtë herë, ai nuk e pyeti CIA-n për leje. Ai iu drejtua Njësisë 2245, forca komando që mori stërvitje të specializuar ushtarake nga grupi elitar paraushtarak i CIA-s, i njohur si Departamenti Tokësor. Qëllimi i stërvitjes ishte të mësonte teknikat mbrojtëse, por oficerët e CIA-s kuptuan se pa dijeninë e tyre, ukrainasit mund të përdornin të njëjtat teknika në operacionet vdekjeprurëse sulmuese.
Petro Poroshenko, atëherë presidenti i Ukrainës dhe Joe Biden, asokohe zv.president i SHBA-së, gjatë një takimi në Kiev në 2015
Në atë kohë, kreu i ardhshëm i agjencisë së inteligjencës ushtarake të Ukrainës, gjenerali Budanov, ishte një yll në rritje në Njësinë 2245.
Ai ishte i njohur për operacionet e guximshme prapa linjave të armikut dhe kishte lidhje të thella me CIA-n. Agjencia e kishte stërvitur atë dhe gjithashtu kishte ndërmarrë hapin e jashtëzakonshëm për ta dërguar për rehabilitim në Qendrën Mjekësore Ushtarake Kombëtare ‘Ëalter Reed’ në Maryland pasi u qëllua në krahun e djathtë gjatë luftimeve në Donbas.
I maskuar me uniformë ruse, atëherë Lejtnant Kolonel Budanov udhëhoqi komandot përtej një gjiri të ngushtë me skafë të shpejtë, duke zbarkuar natën në Krime.
Por një njësi elitare komandosh ruse i priste. Ukrainasit luftuan, duke vrarë disa luftëtarë rusë, përfshirë djalin e një gjenerali, përpara se të tërhiqeshin në bregdet, duke u zhytur në det dhe duke notuar për orë të tëra drejt territorit të kontrolluar nga Ukraina.
Ishte një fatkeqësi. Në një fjalim publik, presidenti Putin akuzoi ukrainasit për komplotimin e një sulmi terrorist dhe premtoi se do hakmerrej për vdekjen e luftëtarëve rusë.
“Nuk ka dyshim se ne nuk do t’i lëmë këto gjëra të kalojnë,” tha ai.
Gjenerali Kyrylo Budanov, kreu i agjencisë së inteligjencës ushtarake të Ukrainës në Kiev, këtë muaj.
Në Uashington, Shtëpia e Bardhë e Obamës reagoi ashpër. Joe Biden, asokohe zv.president dhe një kampion i ndihmës për Ukrainën, thirri presidentin e Ukrainës për t’u ankuar me zemërim.
“Kjo shkakton një problem gjigant,” tha Biden gjatë telefonatës, një regjistrim i së cilës u zbulua dhe u publikua në internet.
“Gjithçka që po ju them si mik është se justifikimi i kësaj është shumë më i vështirë tani.”
Disa nga këshilltarët e Obamën donin të mbyllnin programin e CIA-s, por Brennan i bindi ata se duke bërë një gjë të tillë do ishte vetëshkatërruese, duke qenë se marrëdhënia kishte filluar të prodhonte inteligjencë mbi rusët ndërkohë që CIA po hetonte ndërhyrjen ruse në zgjedhjt presidenciale të vitit 2-16.
Brennan mori në telefon gjeneralin Kondratiuk për të theksuar sërish vijat e kuqe.
Gjenerali u mërzit.
“Ky është vendi ynë,” u përgjigj ai, sipas një kolegu.
“Është lufta jonë dhe ne duhet të luftojmë.”
Goditja nga Uashingtoni i kushtoi gjeneralit Kondratiuk punën e tij. Por Ukraina nuk u tërhoq.
Komandanti rebel pro-rus Arseny Pavlov, i njohur si “Motorola”, duke përshëndetur ndërsa merrte pjesë në një paradë ushtarake në Donetsk në Ukrainën lindore në vitin 2016
Një ditë pasi gjenerali Kondratiuk u hoq, një shpërthim misterioz në qytetin e pushtuar nga Rusia të Donetskut, në Ukrainën lindore, shpërtheu përmes një ashensori që mbante një komandant të lartë separatist rus të quajtur Arsen Pavlov, i njohur me emrin e tij të luftës, ‘Motorola’.
CIA shumë shpejt mësoi se atentatorët ishin anëtarë të Drejtorisë së Pestë, grupit të spiunazhit që bëri stërvitje me CIA-n. Agjencia e brendshme e inteligjencës e Ukrainës madje kishte shpërndarë medalje për ata që ishin përfshirë, secila prej tyre ishte e qepur me fjalën “Lift”, termi britanik për një ashensor.
Përsëri, disa nga këshilltarët e presidentit amerikan Obama ishin të zemëruar, por ata ishin të bllokuar, zgjedhjet presidenciale mes Donald J. Trump e Hillary Clinton ishin tre javë larg, dhe atentatet vijuan.
Një ekip agjentësh ukrainas drejtuan një raketëhedhës në një ndërtesë në territoret e pushtuara. Ishte drejtpërdrejt përballë zyrës së një komandanti rebel të quajtur Mikhail Tolstykh, i njohur më mirë si Givi. Duke përdorur një komandues në largësi, ata e qëlluan raketën sapo Givi hyri në zyrën e tij, duke e vrarë atë, sipas zyrtarëve amerikanë dhe ukrainas.
Një luftë në hije tani po zhvilloihej me ritëm të lartë. Rusët përdorën një makinë bombë për të vrarë kreun e Njësisë 2245, forca elitare komando ukrainase. Komandanti, Kolonel Maksim Shapoval, ishte rrugës për të takuar oficerët e CIA-s në Kiev kur makina e tij shpërtheu.
Pas atentatit ndaj kolonelit, ambasadorja e SHBA-së në Ukrainë, Marie Yovanovitch, qëndroi pranë shefit të stacionit të CIA-s në Kiev. Më vonë, oficerët e CIA-s dhe homologët e tyre ukrainas e kujtuan kolonelin Shapoval me një dolli me uiski.
“Për të gjithë ne,” tha gjenerali Kondratiuk, “ishte një goditje e rëndë.”
Ecja e kujdesshme e Trump-it
Zgjedhja e Donald Trump në nëntor 2016 i vuri ukrainasit dhe partnerët e tyre të CIA-s në zgrip.
Trump vlerësonte Putinin dhe hodhi poshtë rolin e Rusisë në ndërhyrjen në zgjedhje. Ai ishte dyshues për Ukrainën dhe më vonë u përpoq t’i bënte presion presidentit të saj, Volodymyr Zelensky, për të hetuar rivalin e tij demokrat, Biden, duke çuar në fajësimin e parë ndaj Trump-it.
Por çfarëdo që Trump tha dhe bëri, administrata e tij shpesh shkoi në drejtimin tjetër. Kjo për shkak se Trump kishte vendosur ‘skifterët’ e Rusisë në pozicione kyçe, duke përfshirë Mike Pompeon si drejtor të CIA-s dhe John Bolton si këshilltar për sigurinë kombëtare. Ata vizituan Kievin për të nënvizuar mbështetjen e tyre të plotë për bashkëpunimin sekret, i cili u zgjerua për të përfshirë programe stërvitore më të specializuara dhe ndërtimin e bazave sekrete shtesë.
Baza në pyll u zgjerua për të përfshirë një qendër të re komandimi dhe kazerma, dhe u rrit nga 80 në 800 oficerë të inteligjencës ukrainase. Parandalimi i ndërhyrjes së Rusisë në zgjedhjet e ardhshme në SHBA ishte një nga prioritetet e CIA-s gjatë kësaj periudhe dhe oficerët e inteligjencës ukrainas dhe amerikanë bashkuan forcat për të hetuar sistemet kompjuterike të agjencive të inteligjencës ruse për të identifikuar operativët që përpiqeshin të manipulonin votuesit.
Vladimir Putin, presidenti i Rusisë, duke biseduar me Donald Trump, atëherë presidenti i SHBA-së, duke folur në 2017
Në një operacion të përbashkët, një ekip HUR mashtroi një oficer nga shërbimi i inteligjencës ushtarake të Rusisë për të ofruar informacion që lejonte CIA-n të lidhte qeverinë e Rusisë me të ashtuquajturin grup hakerimi ‘Fancy Bear’, i cili kishte qenë i lidhur me përpjekjet për ndërhyrje në zgjedhje në një numër vendesh.
Gjenerali Budanov, të cilin Zelensky e caktoi për të udhëhequr HUR-in në vitin 2020, tha për partneritetin: “Ai vetëm u forcua. U rrit sistematikisht. Bashkëpunimi u zgjerua në sfera shtesë dhe u bë më i gjerë”.
Marrëdhënia ishte aq e suksesshme sa CIA ta përdorte modelin e saj me shërbime të tjera të inteligjencës evropiane që kishin fokusin e tyre kundër Rusisë.
Kreu i Kongresit për Rusinë, Departamenti i mbikëqyrjes së operacioneve kundër Rusisë i CIA-s, organizoi një takim sekret në Hagë. Atje, përfaqësues nga CIA., MI6 e Britanisë, HUR, shërbimi holandez dhe agjenci të tjera ranë dakord të fillonin të grumbullonin së bashku më shumë nga inteligjenca e tyre mbi Rusinë.
Rezultati ishte një koalicion sekret kundër Rusisë dhe ukrainasit ishin anëtarë jetikë të tij.
Mike Pompeo, atëherë Sekretari i Shtetit i SHBA-së, duke vendosur lule në një memorial për ushtarët ukrainas në Kiev në vitin 2020
Marshimi drejt luftës
Në mars 2021, ushtria ruse filloi të grumbullojë trupa përgjatë kufirit me Ukrainën. Me kalimin e muajve më shumë trupa rrethuan vendin, pyetja ishte nëse Putin po bënte një lëvizje mashtruese apo po përgatitej për luftë.
Atë nëntor dhe në javët që pasuan, CIA dhe MI6 u dhanë një mesazh të unifikuar partnerëve të tyre ukrainas: Rusia po përgatitej për një pushtim të plotë për të ‘prerë’ kokat e qeverisë dhe për të vendosur një udhëheqës kukull në Kiev që do plotësonte kërkesat e Kremlinit.
Sipas zyrtarëve amerikanë, agjencitë e inteligjencës amerikane dhe britanike kishin përgjime në të cilat agjencitë e inteligjencës ukrainase nuk kishin qasje. Inteligjenca e re listoi emrat e zyrtarëve ukrainas të cilët rusët po planifikonin t’i vrisnin ose kapnin, si dhe ukrainasit që Kremlini shpresonte t’i vendoste në pushtet.
Presidenti Volodymyr Zelensky i Ukrainës në një konferencë shtypi në Kiev në mars 2022
Presidenti Zelensky dhe disa nga këshilltarët e tij kryesorë nuk ishin të bindur, edhe pasi Burns, drejtori i CIA-s, nxitoi në Kiev në janar 2022 për t’i informuar ata.
Ndërsa pushtimi rus po afrohej, CIA dhe oficerët e MI6 bënë vizitat e fundit në Kiev me homologët e tyre ukrainas. Një nga oficerët e M16 u përlot para ukrainasve, nga shqetësimi se rusët do t’i vrisnin.
Me nxitjen e Burns, një grup i vogël i oficerëve të CIA-s u përjashtuan nga evakuimi më i gjerë i SHBA-së dhe u zhvendosën në një kompleks hotelesh në Ukrainën perëndimore. Ata nuk donin të braktisnin partnerët e tyre.
Lojë pa fund
Pasi Putin nisi pushtimin më 24 shkurt 2022, oficerët e CIA-s në hotel ishin prania e vetme e qeverisë amerikane në terren. Çdo ditë në hotel ata takoheshin me kontaktet e tyre ukrainase për të dhënë informacion. ‘Prangat’ ishin hequr dhe Shtëpia e Bardhë e Biden autorizoi agjencitë e spiunazhit për të ofruar mbështetje të inteligjencës për operacionet vdekjeprurëse kundër forcave ruse në tokën ukrainase.
Shpesh, të dhënat e CIA-s përmbanin hollësi tronditëse specifike.
Më 3 mars 2022 – dita e tetë e luftës – ekipi i CIA-s dha një pasqyrë të saktë të planeve ruse për dy javët e ardhshme. Rusët do hapnin një korridor humanitar nga qyteti i rrethuar i Mariupolit po atë ditë dhe më pas do hapnin zjarr ndaj ukrainasve që do e përdornin atë.
Rusët planifikonin të rrethonin qytetin strategjik port të Odesa-s, sipas CIA-s por një stuhi e vonoi sulmin dhe rusët nuk e morën kurrë qytetin. Më pas, më 10 mars, rusët synonin të bombardonin gjashtë qytete të Ukrainës dhe kishin futur tashmë koordinatat në raketa për ato sulme.
Rusët gjithashtu po përpiqeshin të vrisnin zyrtarë të lartë ukrainas, duke përfshirë presidentin Zelensky. Në të paktën një rast, CIA ndau inteligjencën me agjencinë e brendshme të Ukrainës që ndihmoi në prishjen e një komploti kundër presidentit, sipas një zyrtari të lartë ukrainas.
Kur sulmi rus në Kiev kishte ngecur, shefi i stacionit të CIA-s në Kiev u gëzua dhe u tha homologëve të tij ukrainas se ata “po i grushtonin rusët në fytyrë”, sipas një oficeri ukrainas që ishte në dhomë.
Ushtarë ukrainas duke përgatitur mbrojtje në një pozicion buzë detit në Odesa në 2022
Brenda disa javësh, CIA ishte kthyer në Kiev dhe agjencia dërgoi shumë oficerë të rinj për të ndihmuar ukrainasit. Një zyrtar i lartë amerikan tha për praninë e konsiderueshme të CIA-s: “A po e tërheqin këmbëzën? Jo. A po ndihmojnë ata me shënjestrimin? Absolutisht.”
Disa nga oficerët e CIA-s u vendosën në bazat ukrainase. Ata shqyrtuan listat e objektivave të mundshëm rusë që ukrainasit po përgatiteshin për të goditur, duke krahasuar informacionin që kishin ukrainasit me inteligjencën amerikane për t’u siguruar që ai ishte i saktë.
Para pushtimit, CIA dhe MI6 kishin stërvitur homologët e tyre ukrainas për rekrutimin e burimeve dhe ndërtimin e rrjeteve klandestine dhe partizane. Në rajonin jugor të Khersonit, i cili u pushtua nga Rusia në javët e para të luftës, ato rrjete partizane dolën në veprim, sipas gjeneralit Kondratiuk, duke vrarë bashkëpunëtorët lokalë dhe duke ndihmuar forcat ukrainase të synonin pozicionet ruse.
Në korrik 2022, spiunët ukrainas panë autokolona ruse që po përgatiteshin të kalonin një urë strategjike mbi lumin Dnipro dhe njoftuan MI6. Oficerët e inteligjencës britanike dhe amerikane më pas verifikuan shpejt inteligjencën ukrainase, duke përdorur pamje satelitore në kohë reale. MI6 transmetoi konfirmimin dhe ushtria ukrainase hapi zjarr me raketa, duke shkatërruar autokolonat.
Në bunkerin nëntokësor, gjenerali Dvoretskiy tha se një sistem kundërajror gjerman tani mbron bazën nga sulmet ruse. Një sistem i filtrimit të ajrit mbron nga armët kimike dhe një sistem i dedikuar energjetik është i disponueshëm nëse rrjeti elektrik del jashtë funksionit.
Pyetja që disa oficerë të inteligjencës ukrainase po u bëjnë tani homologëve të tyre amerikanë – ndërsa republikanët në Kongres peshojnë nëse duhet të ndërpresin miliarda dollarë ndihma – është nëse CIA do t’i braktisë ata.
“Kjo ka ndodhur në Afganistan më parë dhe tani do ndodhë në Ukrainë,” tha një oficer i lartë ukrainas.
Duke iu referuar vizitës së Burns në Kiev javën e kaluar, zyrtar i CIA-s tha. “Ne kemi treguar një përkushtim të qartë ndaj Ukrainës gjatë shumë viteve dhe kjo vizitë ishte një tjetër sinjal i fortë se angazhimi i SHBA-së do vijojë”.
CIA dhe HUR kanë ndërtuar dy baza të tjera sekrete për të përgjuar komunikimet ruse, dhe të kombinuara me 12 bazat e operimit përpara, për të cilat gjenerali Kondratiuk thotë se janë ende funksionale, HUR tani mbledh dhe prodhon më shumë inteligjencë se në çdo kohë të luftës – shumë prej të cilave ajo e ndan me CIA-n.
“Nuk mund të merrni informacion të tillë askund, përveçse këtu dhe tani,” tha gjenerali Dvoretskiy.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e NY Times
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
