*Nga Murad Sadygzade
Në vazhdën e zgjedhjeve komunale të 31 marsit, presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan bëri një njoftim domethënës, duke i shpallur ato si gara e tij e fundit politike brenda kufijve të legjislacionit aktual. Ai tha: “Për mua, kjo është përfundimtare. Këto zgjedhje janë zgjedhjet e mia të fundit brenda kompetencave që jep ligji. Pas kësaj, do ketë një kalim te vëllezërit e mi që do vijnë pas meje.”
Kjo shënoi një pikë kyçe, jo vetëm për karrierën e tij, por potencialisht edhe për peizazhin socio-politik të Turqisë.
Qëndrimi i Erdoganit si kryeministër dhe më vonë president, që filloi në vitin 2003, është karakterizuar nga një sërë politikash shndërruese që kanë ndikuar ndjeshëm në pozicionin e brendshëm dhe ndërkombëtar të Turqisë. Megjithatë, kufizimet e vendosura nga legjislacioni turk, që kërkojnë që Erdogan të tërhiqet, lënë të kuptohet për një ndryshim më të gjerë në zhvillim, ndoshta duke sinjalizuar mbylljen e epokës së Erdoganit.
Zgjedhjet presidenciale të vitit 2023 e theksuan këtë ndjenjë. Erdogan siguroi fitoren në një balotazh të kontestuar ngushtë, duke mbledhur 52.18% të votave kundër Kemal Kiliçdaroglu që mori 47.82%. Ky dallim i ngushtë, i paparë në mandatin e Erdoganit, sugjeron një valë politike në ndryshim, e cila u vërtetua më tej nga rezultatet e zgjedhjeve të fundit komunale.
Zgjedhjet komunale të 31 marsit zbuluan një shndërrim të ashpër në dinamikën e brendshme socio-politike të Turqisë. Partia Republikane Popullore (CHP) e opozitës fitoi në 36 nga 81 bashkitë, një hap i rëndësishëm nga vitet e mëparshme, duke treguar një valë ndryshimi në rritje. Me një pjesë kombëtare prej 37.7% të votave kundër 35.4% të partisë në pushtet dhe një pjesëmarrje prej 77.3%, këto zgjedhje përfaqësonin fitoren më thelbësore të opozitës që nga ardhja e Erdoganit në pushtet.
Një pikë qendrore e intrigave ishte Stambolli, vendlindja e Erdoganit, ku ai filloi karrierën e tij politike. Ekrem Imamoglu i CHP-së fitoi postin e kryetarit të bashkisë me një diferencë të konsiderueshme, duke forcuar kontrollin e opozitës në qytetin më të populluar të Turqisë. Në mënyrë të ngjashme, Ankaraja dëshmoi një fitore dërrmuese për Mansur Yavas të CHP-së, duke ilustruar më tej ndryshimin e peizazhit politik.
Këto zgjedhje theksuan gjithashtu ndryshime të rëndësishme rajonale në besnikërinë politike. Ndërsa partia e Erdogan ruante dominimin në Turqinë qendrore, ajo gjithashtu arriti fitime të dukshme në jug, rajone të shkatërruara së fundmi nga një tërmet katastrofik. Anasjelltas, Partia Demokratike e Popullit pro-kurde (HDP) mori kontrollin e 10 provincave në juglindjen me mbizotërim kurd, duke treguar një diversifikim në përfaqësimin politik dhe prioritetet.
Ndoshta më e habitshme ishte fitorja e Partisë së moderuar islamike të Mirëqenies së Re në provincën Sanliurfa, një largim nga baza aleate e Erdoganit, duke sinjalizuar një riorganizim në fraksionet politike të Turqisë në përgjigje të presioneve të brendshme dhe ndërkombëtare, përfshirë pasojat nga lufta në Gaza.
Këto zhvillime sugjerojnë një moment kritik në politikën turke. Njoftimi i Erdoganit për mandatin e tij të fundit brenda kornizës aktuale legjislative, së bashku me fitimet elektorale të opozitës, tregon për një transformim të mundshëm në peizazhin socio-politik të Turqisë.
Ndërsa epoka e Erdoganit ndoshta po i afrohet fundit, ngritja e forcave dhe rreshtimeve të reja politike nxit një periudhë introspeksioni dhe ridrejtimi të mundshëm për Turqinë, duke lundruar midis identiteteve të saj historike të rrënjosura thellë dhe presioneve të qeverisjes moderne.
Implikimet e këtij tranzicioni shtrihen përtej Turqisë, duke ndikuar potencialisht në rolin e saj në skenën globale, veçanërisht në lidhje me Perëndimin dhe Lindjen e Mesme. Ndërsa Turqia qëndron në këtë udhëkryq, narrativa politike e shpalosur do jetë kritike në formësimin jo vetëm të së ardhmes së saj, por edhe të trashëgimisë së saj nën udhëheqjen e Erdoganit.
Kriza ekonomike
Ndërsa Turqia po përballet me një krizë të thellë ekonomike, pasojat kanë bërë jehonë të madhe në arenën e saj politike, duke ndikuar veçanërisht në rezultatet e fundit zgjedhore. Ekonomia në vështirësi e vendit, e shënuar nga një normë inflacioni që kalon 65% dhe një monedhë kombëtare, lira, që ka humbur 80% të vlerës së saj gjatë pesë viteve të fundit, është një dëshmi e kohërave sfiduese me të cilat përballet popullsia. Kjo rënie ekonomike ka luajtur një rol kryesor në humbjen e partisë në pushtet, të udhëhequr nga Erdogan, në zgjedhjet komunale.
Kritikët shpesh akuzojnë qeverinë e Erdoganit se nuk ka arritur të kuptojë ashpërsinë e vështirësive me të cilat përballen njerëzit e thjeshtë mes kësaj trazire ekonomike. Gjatë gjithë periudhës parazgjedhore, opozita kapitalizoi shqetësimet në rritje për koston në rritje të jetesës, duke e inkuadruar atë si një çështje kyçe elektorale. Imamoglu, kryebashkiaku i sapozgjedhur i Stambollit dhe figura e opozitës, kryesisht bëri fushatë nën sloganin “Vendi ynë nuk e meriton varfërinë”.
Kritikat e tij ndaj politikave ekonomike të Erdoganit, për të cilat ai argumentoi se “përmbysën ligjet e ekonomisë”, rezonuan me elektoratin, duke çuar në fitoren e tij bindëse dhe në rizgjedhjen e tij për një mandat tjetër.
Premtimi i Erdoganit për të ringjallur ekonominë ishte një gur themeli i fushatës së tij për një mandat të tretë radhazi presidencial në vitin 2023. Pavarësisht këtyre garancive, peizazhi ekonomik mbeti i zymtë. Pas zgjedhjeve, Erdogan pranoi humbjen e partisë së tij në një fjalim para mbështetësve të tij nga ballkoni i pallatit presidencial.
Ai e interpretoi rezultatin zgjedhor si një manifestim të vullnetit të popullit dhe një “pikë kthese” dhe jo një fund, duke pohuar se demokracia dhe kombi do dalin fitimtarë. Erdogan u zotua të adresojë mangësitë e theksuara nga rezultatet e zgjedhjeve dhe të vazhdojë zbatimin e programit ekonomik të qeverisë, që synon të luftojë inflacionin.
Kriza e thellë ekonomike në Turqi dhe ndikimi i saj në ndryshimin politik nënvizojnë marrëdhënien e ndërlikuar midis shëndetit ekonomik dhe stabilitetit politik. Përgjigja e elektoratit, duke favorizuar opozitën në dritën e pakënaqësisë ekonomike, sinjalizon një kërkesë për ndryshim dhe llogaridhënie nga drejtuesit e tyre.
Ndërsa Turqia kalon nëpër këtë periudhë sfiduese, aftësia e qeverisë për të zbatuar reforma efektive ekonomike do vëzhgohet nga afër. Premtimi për trajtimin e inflacionit dhe rigjallërimin e ekonomisë jo vetëm që formon thelbin e agjendës së ardhshme politike të Erdoganit, por gjithashtu përfaqëson një provë kritike të aftësisë së administratës së tij për t’iu përgjigjur nevojave urgjente të qytetarëve të saj.
Ky rikalibrim politik në Turqi, mes vështirësive ekonomike, nxjerr në pah qëndrueshmërinë e proceseve demokratike dhe rëndësinë e qeverisjes ekonomike në formësimin e peizazheve politike. Zhvendosja e elektoratit drejt opozitës, e nxitur nga ankesat ekonomike, sugjeron një thirrje më të gjerë për transparencë, reforma dhe një shpërndarje më të barabartë të burimeve. Ndërsa Turqia përpiqet të kapërcejë sfidat ekonomike, bota shikon nga afër, duke njohur implikimet më të gjera për stabilitetin rajonal dhe rendin ekonomik global.
Lundrimi drejt një epoke të re
Pasojat e zgjedhjeve komunale të Turqisë kanë nënvizuar një kërkesë të qartë për transformim brenda vendit, duke paralajmëruar atë që shumë e shohin si agimin e një epoke të re. Fitorja e opozitës, veçanërisht e CHP-së, nuk është interpretuar vetëm si një mandat për ndryshim, por edhe si një moment i rëndësishëm në klimën politike të Turqisë.
Özgür Özel, një udhëheqës i CHP-së, theksoi këtë ndjenjë, duke deklaruar se vendimi i elektoratit “hap derën për një klimë të re politike në vendin tonë, duke ekuilibruar fuqinë disproporcionale të qeverisë në nivel komunal”.
Rezultatet zgjedhore shërbejnë si një qortim për Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të Erdoganit për keqmenaxhimin e saj ekonomik dhe sinjalizojnë ngurrimin e popullatës laike urbane për të mbështetur islamizimin e mëtejshëm.
Pavarësisht kritikave personale, Erdogan mbetet një figurë e respektuar dhe e dashur në politikën turke, duke sfiduar narrativat e autoritarizmit që kanë dalë nga Perëndimi. Në të vërtetë, natyra konkurruese e procesit zgjedhor në Turqi është riafirmuar, duke përforcuar statusin e Erdoganit në skenën ndërkombëtare dhe duke ofruar një mundësi për administratën e tij për të rifituar favorin publik.
Duke parashikuar rrugën përpara, Turqia ka të ngjarë të jetë dëshmitare e një faze liberalizimi në politikën e saj të brendshme. Udhëheqja e tanishme pritet të shtojë përpjekjet kundër korrupsionit, të rrisë mbështetjen sociale për popullsinë dhe të zbatojë potencialisht ndryshimet e personelit brenda AKP-së, veçanërisht në nivel rajonal. Ky rikalibrim mund të shtrihet edhe në rivlerësimin e aleancave dhe partneriteteve.
Në frontin ndërkombëtar, Ankaraja është e gatshme të vazhdojë afrimin e saj me Perëndimin, veçanërisht me Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian, duke përdorur këtë rreshtim për të kundërekuilibruar narrativat e opozitës, duke ruajtur me kujdes marrëdhëniet me partnerët joperëndimorë.
Ky akt i brishtë ekuilibrues në marrëdhëniet e jashtme pasqyron një përpjekje strategjike për të lundruar në kompleksitetin e gjeopolitikës globale, duke siguruar që interesat e Turqisë të mbrohen mes aleancave në ndryshim.
Zgjedhjet komunale kanë shënuar me të vërtetë një pikë kyçe për Turqinë, duke nxitur një vlerësim reflektues të politikave të saj të brendshme dhe të jashtme. Thirrja e elektoratit për ndryshim është e qartë dhe përgjigjet si nga partia në pushtet ashtu, edhe nga opozita do formësojnë trajektoren e vendit në vitet e ardhshme. Ndërsa Turqia ndodhet në këtë udhëkryq, veprimet e ndërmarra nga udhëheqësit e saj jo vetëm që do përcaktojnë peizazhin politik të vendit, po edhe rolin e tij në skenën botërore.
Rruga drejt liberalizimit, transparencës dhe proceseve të përmirësuara demokratike ofron një udhërrëfyes për adresimin e sfidave të menjëhershme duke hedhur bazat për rritje të qëndrueshme dhe stabilitet. Ndërsa Turqia lundron nëpër këto transformime, qëndrueshmëria e institucioneve të saj demokratike dhe vizioni strategjik i udhëheqjes së saj do jenë vendimtare në drejtimin e vendit drejt një të ardhmeje të begatë dhe gjithëpërfshirëse.
Përshtatja me ndryshimin e rendit global
Në sixhadenë në zhvillim të marrëdhënieve ndërkombëtare, rendi i vjetër botëror po riformohet, duke paralajmëruar rregulla të reja angazhimi në skenën globale. Ky shndërrim kërkon përshtatje strategjike nga të gjitha kombet, me Turqinë që po përballet me grupin e saj unik të sfidave dhe mundësive.
Rënia e botës unipolare, e dominuar nga SHBA-ja pas Luftës së Ftohtë, i ka lënë vendin një rendi më shumëpolar. Fuqitë në zhvillim po ushtrojnë ndikimin e tyre dhe aleancat tradicionale po rivlerësohen. Për Turqinë, një vend që shtrihet në dy kontinente dhe linja të shumta defektesh – gjeopolitike, kulturore dhe ekonomike – peizazhi në ndryshim ofron një kanavacë për të ripërcaktuar rolin e saj.
Rëndësia gjeopolitike e Turqisë ka qenë shpesh asi i saj në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ndërsa rendi global ndryshon, Turqia po ripozicionon aleancat. Lidhjet e saj historike me Perëndimin përmes NATO-s dhe dëshirat e saj për anëtarësim në BE po rivlerësohen në dritën e ambivalencës së BE-së dhe prioriteteve të zhvendosura të Amerikës.
Ndërkohë, marrëdhëniet e Turqisë me Rusinë dhe Kinën po bëhen gjithnjë e më të rëndësishme, si ekonomikisht ashtu edhe ushtarakisht. Ekuilibimi i këtyre marrëdhënieve duke ruajtur autonominë strategjike do jetë vendimtar.
Në një botë shumëpolare, ndërvarësia ekonomike mund të jetë një thikë me dy tehe. Ekonomia e Turqisë, e cila është përballur me sfida të rëndësishme, duhet të përshtatet në mënyrë që të lulëzojë mes ndryshimeve ekonomike globale. Diversifikimi i partnerëve tregtarë, tërheqja e investimeve të huaja dhe rritja e inovacionit teknologjik janë hapa drejt sigurimit të qëndrueshmërisë ekonomike.
Roli i Turqisë në stabilitetin rajonal, veçanërisht në Lindjen e Mesme dhe Mesdheun Lindor, është bërë më i theksuar. Veprimet e saj në Siri, Libi dhe konfliktin e Nagorno-Karabakut, ndër të tjera, pasqyrojnë aspiratat e saj më të gjera rajonale. Ekuilibrimi i këtyre ndërhyrjeve me nevojën për stabilitet rajonal do të jetë një përpjekje e brishtë.
Peizazhi i brendshëm politik do ndikojë gjithashtu në pozicionimin global të Turqisë. Sundimi i Presidentit Erdogan dhe AKP-së ka parë ndryshime të rëndësishme në qeverisje dhe politikëbërje. Rezultati i zgjedhjeve të fundit komunale dhe gjendja ekonomike sugjerojnë që votuesit të kërkojnë ndryshim. Se si kjo do përkthehet në politikën e jashtme të Turqisë, mbetet për t’u parë.
Si përfundim, ndërsa rendi global po kalon një periudhë tranzicioni, Turqia ndodhet në udhëkryq. Vendndodhja e saj strategjike dhe trashëgimia historike e pajisin atë me potencialin për të qenë një lojtar kryesor në rendin e ri botëror.
Megjithatë, kjo do kërkojë një ekuilibër të shkathët të diplomacisë, largpamësisë ekonomike, bashkëpunimit rajonal dhe stabilitetit të brendshëm.
Zgjedhjet e bëra nga udhëheqja dhe qytetarët e Turqisë në vitet e ardhshme jo vetëm që do formësojnë të ardhmen e kombit, por gjithashtu do ndikojnë në peizazhin global në zhvillim, ku ndërveprimi i pushtetit është më dinamik se kurrë.
*Nga Murad Sadygzade, President i Qendrës së Studimeve të Lindjes së Mesme, Lektor i jashtwm, Universiteti HSE (Moskë).
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e RT
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
