Oresti i ndjekur nga Furitë, të cilat personifikojnë zemërimin e të vdekurveNga John Authers
*John Authers është një redaktor me peshë për tregjet dhe editorialist i Bloomberg Opinion. Ish-komentator kryesor i tregjeve në Financial Times, ai është autor i librit “Ngritja e frikshme e tregjeve”.
Furitë e Lindjes së Mesme
Grekët e lashtë janë një udhërrëfyes i madh gjeopolitik. Me sa duket, të gjithë tani analizojnë konkurrencën midis Kinës dhe SHBA-së në lidhje me “Kurthin e Tukididit” – historiani argumentoi se lufta midis Athinës në rritje dhe Spartës që ishte një fuqi e njohur u bë e pashmangshme, sepse ai që është në pushtet dhe e ka atë do përpiqet gjithmonë të mbrojë pozicionin.
Për të kuptuar gjendjen e tmerrshme në Lindjen e Mesme, ndoshta duhet t’i kthehemi tragjedisë greke dhe të pyesim nëse bota mund t’i shpëtojë “Kurthit të Eskilit”.
Eskili ishte i pari nga tragjedianët e mëdhenj grekë, veprat e të cilit kanë mbijetuar, dhe është më i famshëm për trilogjinë e tij Orestia. Ai përqendrohet në nocionin e marrjes së gjakut; sa herë që dikush arrin hakmarrjen, dikush tjetër duhet të hakmerret dhe kështu cikli tragjik nuk ndalet.
Në shfaqjen e parë të Orestias, Klitemnestra vret bashkëshortin e saj Agamemnon për t’u hakmarrë për vajzën e tyre, Ifegjeninë, të cilën ai e kishte sakrifikuar në përpjekje për të siguruar fitoren në Luftën e Trojës.
Në të dytën, djali i tyre Oresti vret Klitemnestrën për t’u hakmarrë për Agamemnonin.
Në të tretën, të titulluar Furitë ose Eumenidët, Oresti ndiqet nga Furitë të cilët përpiqen ta çojnë atë në çmenduri dhe vetëvrasje me faj. Një “marrje gjaku” i detyron të gjithë personazhet në përshkallëzim dhe dhunë të pafundme. Asnjë vdekje nuk mund të kalojë pa hakmarrje dhe dhuna vetëm mund të përshkallëzohet.
Rëndësia me dinamikën e Lindjes së Mesme është mjaft e qartë. Sulmet me raketa iraniane ndaj Izraelit gjatë fundjavës ishin ato që analistja Tina Fordham e “Fordham Global Foresight” e përshkruan si “rritja më e madhe në rrezikun gjeopolitik të Lindjes së Mesme për 30 vjet”. Investitorët e Wall Street kanë nxituar të vlerësojnë ndikimin. Më poshtë janë disa pika të spikatura:
- Ishte sulmi i parë i drejtpërdrejtë që Irani ka bërë ndonjëherë ndaj Izraelit (në krahasim me veprimin përmes surrogatëve).
- Irani kapi gjithashtu një anije kontejnerësh të lidhur me Izraelin në Ngushticën e Hormuzit.
- Askush nuk u vra dhe 99% e raketave u rrëzuan përpara se të arrinin objektivat e tyre.
- Irani thotë se çështja mund të konsiderohet e përfunduar dhe duket se nuk ka synuar qendrat e mëdha civile.
- Ekspertët theksojnë gjithashtu se ai bëri gjithçka për të mos sulmuar SHBA-në.
- Aleatët perëndimorë që ndihmuan mbrojtjen izraelite tashmë po bëjnë thirrje me forcë që Izraeli ta shpallë këtë çështje të mbyllur.
Me një kundërsulm izraelit që është një mundësi në përgjigje të një sulmi të tillë të paparë që dështoi, Fordham argumenton se kjo është “pika më e afërt që i jemi afruar për sa i përket një lufte rajonale në shkallë të plotë në Lindjen e Mesme për dekada”.
Do të ketë efekte anësore. Fordham sugjeron se suksesi i mbrojtjes do nënkuptojë “rritjen e presionit ndaj SHBA-së dhe Evropës për të furnizuar Ukrainën me mbrojtje ajrore në të njëjtin nivel me atë të Izraelit”, ndërsa aleatët në Azi duan të shohin që SHBA-ja i mban premtimet e saj.
Shpërthime në qiell mbi Tel Aviv
Sidoqoftë, perspektiva e menjëhershme duket sfiduese. Irani paralajmëroi fqinjët e tij dhe SHBA-në shumë përpara, gjë që e bëri më të lehtë kufizimin e dëmit. Nuk pati vdekje në njerëz, për të cilat Izraelit i duhej të hakmerrej.
Vendi madje ka një “ushqim” të konsiderueshëm për opinionin publik të pamjeve të sistemit të tij të mbrojtjes raketore që rrëzon predha që shkuan drejt xhamisë Al-Aksa. Kabineti i luftës i Izraelit thotë se nuk ka vendosur për një përgjigje, madje as nuk i ka kërkuar ushtrisë për mundësi të tilla.
Sipas Adam Tooze nga Universiteti i Kolumbias:
“Leximi i favorizuar aktualisht nga shumica e komentuesve ekonomikë dhe njerëzit që duhet të shpërndajnë triliona dollarë të hënën në mëngjes është se megjithëse ky përshkallëzim është shqetësues, ai është një shembull i lojtarëve kryesorë që sinjalizojnë me sukses se ata “duhet të veprojnë”, por që kërkojnë të shmangni përshkallëzimin e përgjithshëm. Nëse është e vërtetë, ky do ishte një lajm i mirë. Por përshkallëzimi i tensionit në Lindjen e Mesme, i kombinuar me ankthin në rritje për Ukrainën, tregon edhe një herë se sa domethënëse është “dobësia negative gjeopolitike”.
Kur njerëzit japin sinjale diplomatike duke gjuajtur raketa në drejtim të njëri-tjetrit, rreziku i një incidenti rritet shumë më tepër. Gjithashtu, kjo është në terma afatshkurtër. Në terma afatgjatë, çështja e ambicieve bërthamore të Iranit nuk është larguar dhe nuk mund të largohet.
Në këtë kontekst, Benny Gantz, një anëtar i kabinetit të luftës të Izraelit, një politikan që nuk para pajtohet me linjën e kryeministrit Benjamin Netanyahu, u zotua të kërkonte pagimin e një çmimi nga Irani “në mënyrën dhe kohën që i përshtatet” Izraelit.
Kjo duket se nënkupton një sulm të drejtpërdrejtë dhe të qëllimshëm izraelit më vonë këtë vit për të hequr objektet bërthamore iraniane, një rezultat i parashikuar nga Andrew Bishop i “Signum Global Advisors”. Kjo do krijonte një gjendje shumë intensive gjeopolitike, veçanërisht nëse do ishte afër zgjedhjeve presidenciale në SHBA. Por nëse Izraeli dëshiron të vazhdojë të përgatitet për këtë mundësi, do kishte kuptim të qëndronte i përmbajtur për momentin.
Çfarë na thotë Eskili se si t’i japim fund një shtegu hakmarrjeje?
Në Furitë, perënditë greke ndërhyjnë dhe i detyrojnë ata të pranojnë rezultatin e një gjyqi që do mbahet nga njerëzit, me një votim në fund. Votimi në fund del i barabartë, dhe Athena ka votën vendimtare. Ajo i bind athinasit se ky duhet të jetë fundi i çështjes dhe Orestit i kursehet jeta.
Furitë mposhten dhe ndëshkohen dhe i gjithë cikli tragjik përfundon me debatin e tyre pasionant me Athenën pasi Oresti është arratisur. Deri në fund, Furitë janë bërë Eumenidë – të bekuarit.
Rruga për të kapërcyer një mëri gjaku, është krijimi i institucioneve dhe ligjeve, të pajisura me njerëz që mund të përdorin gjykimin e tyre më të mirë. I gjithë cikli primitiv i hakmarrjes përfundon me një lavdërim për shtetin e së drejtës dhe për institucionet athinase.
Eskili e përmblodhi dhimbjen e zgjedhjes së paqes në një frazë të cituar në mënyrë të paharrueshme nga Robert Kennedy në Indianapolis, ndërsa erdhi lajmi për vrasjen e Martin Luther King Jr. në 1968:
“Në gjumin tonë, dhimbja që nuk mund të harrohet bie pikë-pikë në zemër derisa, në dëshpërimin tonë, kundër vullnetit tonë, vjen mençuria nëpërmjet hirit të jashtëzakonshëm të Perëndisë.”
Është e vështirë të imagjinohet një perëndeshë Athena moderne, ose një Robert F. Kennedy të shfaqet për të ndaluar atë që mund të ndodhë. Institucionet globale të krijuara për të ruajtur paqen duken më të dobëta se dikur.
Megjithatë, ekziston të paktën një precedent shumë pozitiv që inateve të gjakut mund t’u rezistohet. Në vitin 1991, ndërsa SHBA-ja dhe aleatët e saj filluan bombardimin e Irakut për shkak të pushtimit të Kuvajtit, Saddam Husseini u përgjigj duke sulmuar Izraelin me raketa.
Ky incident i ngjan më së shumti asaj që Irani ka bërë në dekadat e fundit dhe ishte krijuar për të provokuar Izraelin në një përgjigje që do bashkonte botën arabe kundër aleancës së udhëhequr nga SHBA-ja. Sulmet nuk ishin aq të gjera sa ato të kësaj fundjave, por shkaktuan shumë më tepër dhimbje, duke vrarë dy njerëz drejtpërdrejt dhe duke çuar në dhjetëra vdekje të tjera dhe duke dëmtuar 1,400 ndërtesa.
Megjithatë, kryeministri shumë konservator i Izraelit, Yitzhak Shamir, dhe kolegët e tij u bindën të mos përgjigjen, duke lehtësuar shumë detyrën e aleatëve në dëbimin e shpejtë të Irakut nga fqinji i tij i vogël.
Netanyahu dhe Shamir në konferencën e paqes në Madrid në 1991
Kjo ishte mënyra si mund të shmangej rënia në Kurthin e Eskilit. Në vitet pas vitit 1991, ishte diçka popullore të kritikohej administrata e George H.W. Bush për mos shtyrjen e Bagdadit dhe rrëzimin e Sadamit. Në dy dekadat e fundit, ajo pjesë e vetëpërmbajtjes është bërë gjithnjë e më e mirë.
Në këtë pikë, Netanyahu mund të zgjidhte të ishte një Shamir. Irani thotë se çështja është mbyllur. Asnjë izraelit nuk është vrarë. Fitorja mund të pretendohet nga Izraeli. Duke shkuar më tej, pozita e vendit me pjesën tjetër të botës është shumë më e dobët tani se 33 vjet më parë, ndërsa vetë pozicioni i Netanyahut në vend është i pasigurt.
Institucionet e krijuara për ta kontrolluar atë, në gjendjen siç janë, duken sikur mund të rezistojnë. Në ekuilibrin e mundësive, gjasat janë që kjo gjendje të mos përshkallëzohet më tej.
A është kjo e sigurt? Absolutisht jo. Kërkohet kujdes i madh. Dhe analiza që kam paraqitur tashmë duket se është e ngjashme me llogaritjet e strategëve, kështu që një përgjigje e madhe ushtarake nga Izraeli do ishte shumë befasuese dhe negative. Por në ekuilibër, kjo nuk ka gjasa të ndodhë.
Çfarë do bëjnë tregjet?
Në kohën e shkrimit, tregjet kryesore të përfshira kanë hapur tregtimin e tyre aziatik në modalitetin e lehtësimit. Çmimet e naftës nuk kanë përparuar, ndërsa ari dhe bonot e thesarit nuk tregojnë asnjë shenjë të një rritjeje drejt sigurisë:
Aksionet në SHBA kishin treguar disa shenja të rëndësishme ankthi, por ato tashmë janë në nivele shumë të ngritura ku shumë besojnë se një tërheqje do ishte një ide e mirë.
Diferencat e ngushta të kredisë japin shumë hapësirë për shitje. Paqëndrueshmëria në versionin e Nasdaq 100 të indeksit VIX është rritur mbi 20 për herë të parë që nga tetori – por ishte më shumë se dyfishi në muajt e parë të luftës në Ukrainë:
Paqëndrueshmëria: në rritje, por ende jo e lartë
Paqëndrueshmëria e Nasdaq 100 është mbi 20 për herë të parë në gjashtë muaj
Duke përjashtuar një përshkallëzim që dërgon çmimin e naftës në stratosferë, stoqet do nxiten më shumë gjatë javëve të ardhshme nga lajmet mbi fitimet e korporatave të tremujorit të parë sesa nga titujt e lajmeve nga Lindja e Mesme.
Sa i përket mediumit kritik sipas të cilit lufta në Lindjen e Mesme krijon dëme financiare gjetkë, çmimet e naftës së papërpunuar janë rritur për pjesën më të madhe të këtij viti, me Brent-in që tani ka kaluar 90 dollarë për fuçi. Kjo nuk mund të anashkalohet.
Megjithatë, çmimi ishte mbi 120 dollarë për pjesën më të madhe të vitit 2022. Një kthim në ato nivele do ndryshonte thellësisht ekonominë globale, por nuk ka ende asnjë arsye të veçantë për të parashikuar se kjo do të ndodhë:
Çmimet e naftës: në rritje, por ende jo në ekstrem
Brent është mbi 90 dollarë për fuçi për herë të parë që nga tetori
Tregtarët e naftës do përcaktojnë drejtimin për tregjet e tjera në afatin e afërt. Megjithatë, janë në lojë tensione të tjera të rëndësishme përveç Lindjes së Mesme. Kthimi i kërkesës në SHBA dhe Kinë ka rëndësi.
Po kështu edhe dëshira e eksportuesve kryesorë në OPEC+ për të mos destabilizuar botën. Ata tashmë po kufizojnë prodhimin, kështu që mund të rrisin lehtësisht furnizimin përsëri në rast të një rritjeje. Siç thekson Javier Blas, nuk është e lehtë për ta që të mbajnë një çmim që i shpërblen mirë pa dëmtuar ekonominë, por ata me siguri mund ta provojnë.
Vlen gjithashtu t’i kushtohet vëmendje çmimeve të gazit natyror në Evropë, gjë që shkaktoi një krizë në shkallë të gjerë dy vjet më parë. Sulmet e fundit ruse në infrastrukturën ukrainase kanë rritur çmimet standarde.
Nëse kjo shkon shumë më tej, ajo me të vërtetë mund të mjegullojë pamjen për bankat qendrore të rajonit. Siç është tani, kontratat e së ardhmes së gazit janë ende rreth 90% nën kulmin e tyre në 2022:
Sa i përket çështjes qendrore të politikës monetare dhe normave, pasiguria gjeopolitike në përgjithësi – dhe veçanërisht pikëpyetjet mbi çmimin e naftës – e bëjnë më të vështirë lehtësimin e saj.
Sipas Neil Shearing, kryeekonomist i “Capital Economics”, një rritje e çmimeve të naftës “do ndërlikonte përpjekjet për të rikthyer inflacionin në objektiv në ekonomitë e zhvilluara, por do kishte një ndikim material në vendimet e bankës qendrore vetëm nëse çmimet më të larta të energjisë rrjedhin në inflacionin bazë”.
Ashtu si rritja e naftës pas pushtimit të Ukrainës i detyroi bankat qendrore të ndërmarrin veprime më të hershme dhe më drastike, ekziston rreziku që kjo gjendje të shkurtojë shpresat për të ulur normat – por kjo nuk ka ndodhur ende.
Kjo mund të mbivlerësohet. Rregulli i përgjithshëm i Shearing është se një rritje prej 10% e naftës i shton 0.1% deri në 0.2% inflacionit total në perëndim. Kjo do të thotë se rritja e deritanishme do t’i shtojë rreth 0.1% inflacionit total në këto ekonomi, gjë që nuk do mjaftonte për të ndryshuar drejtimin e politikës.
Ai tha:
“Ndjesia jonë është se ngjarjet në Lindjen e Mesme do t’i shtojnë arsyet që Rezerva Federale e SHBA-së të përshtatë një qasje më të kujdesshme ndaj uljes së normave, por ato nuk do ta pengojnë atë të ulet krejtësisht. Ne presim lëvizjen e parë në shtator. Dhe, duke supozuar se çmimet e energjisë nuk do rriten gjatë muajit të ardhshëm, ne mendojmë se si Banka Qendrore Evropiane edhe Banka e Anglisë do ulin në qershor.”
Deri tani, tregjet janë të justifikuara për të vlerësuar këtë rezultat relativisht të mirë. Por fuqia e Kurthit të Eskilit duhet të nxisë akoma tregjet e rrezikut të ecin me më shumë kujdes.
Këshilla mbijetese
Është koha për një dozë cilësimesh të lutjes “Dona Nobis Pacem” (Na jep paqe). Është vënë nga, ndër të tjera, Mozart, Ralph Vaughan Williams, Josquin Desprez, Arvo Part (teknikisht ky është Da Pacem Domine, por shpirti është i njëjtë), Haydn dhe Max Richter.
Mund t’ju pëlqejë ky version, i kënduar nga këngëtarë të rinj gjermanë për Ukrainën dhe më e madhja nga të gjitha, vënia në skenë në Meshën B Minor nga Bach. Dyshoj se kjo muzikë do sjellë paqe në botë pa më shumë ndihmë materiale. Por duhet të sjellë pak qetësi për ata që e dëgjojnë.
VINI RE: Ky material është pronësi inteletuale e Bloomberg
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
