Me 373 milionë votues me të drejtë vote, zgjedhjet e BE-së janë një ndërmarrje e e madhe. Në 27 vende, votuesit do t’i drejtohen kutive të votimit midis 6 dhe 9 qershorit për të zgjedhur Parlamentin e ardhshëm Evropian.
720 ligjvënësit fitues do kenë një rol të rëndësishëm në drejtimin e BE-së, duke punuar në ligje që shkojnë nga objektivat e ndotjeve te rregullat bankare e lufta në Ukrainë.
Puna e parë vendimtare e Parlamentit të sapozgjedhur do jetë miratimi ose hedhja poshtë e 27 personave që do drejtojnë BE-në për pesë vitet e ardhshme. Kjo do të thotë t’i japësh dritën jeshile (ose jo) presidentes së Komisionit Evropian – aktualisht gjermania Ursula von der Leyen, e cila dëshiron një mandat të dytë – dhe ekipit të saj të komisionerëve.
Zgjedhjet e këtij viti do jenë gjithashtu të rëndësishme pasi ka të ngjarë të ketë një zhvendosje të mprehtë politike në të djathtë. Kjo do të thotë se pesë vitet e ardhshme mund të shohin një lëvizje larg nga prioritetet mjedisore të BE-së drejt më shumë mbështetjes për prodhimin, sigurinë dhe bujqësinë, dhe një qëndrim më të ashpër ndaj emigracionit.
Von der Leyen nga Partia Popullore Evropiane e qendrës së djathtë – duke parë se ajo mund ta ketë të vështirë për të siguruar një shumicë të qartë me parlamentarët e qendrës së majtë dhe liberalë – po e lë të hapur derën për të punuar me grupin e ekstremit të djathtë të Konservatorëve dhe Reformistëve Evropianë (ECR) por kjo do varet shumë se si është përbërja e Parlamentit.
Ky anim drejt së djathtës është i qartë nga sondazhet. Në Francë, Tubimi Kombëtar i Marine Le Pen është në rrugën e duhur për një fitore të rehatshme dhe Alternativa për Gjermaninë po ecën kokë e kokë me socialdemokratët e kancelarit Olaf Scholz në vendin e dytë.
Gjithçka mund të jetë mjaft e ngatërruar, por më poshtë është një udhëzues për gjërat thelbësore.
Për çfarë votohet?
Është një zgjedhje e vetme sepse votuesit në gjithë kontinentin do zgjedhin bashkarishtn 720 ligjvënës të Parlamentit Evropian (PE).
Por në të vërtetë, këto janë votime të veçanta kombëtare që zhvillohen në 27 vende, dhe ka rregulla paksa të ndryshme që rregullojnë votat.
Sa më i madh të jetë vendi, aq më shumë vende ka në dhomën e gjysmëciklit. Eurodeputetët gjermanë marrin 96 vende dhe francezët 81, ndërsa Malta, Qiproja dhe Luksemburgu marrin vetëm nga 6 secili.
Evropianët do votojnë për një parti që më pas është në një grupim ndërkombëtar me të njëjtën ngjyrim politik. Nëse votohet për partinë e Rilindjes së Presidentit Emmanuel Macron në Francë, ata eurodeputetë do ulen në grupin Renew Europe me liberalë të tjerë nga vende të tilla si Danimarka dhe Republika Çeke.
Për t’i bërë gjërat edhe më të ndërlikuara, vetë Parlamenti Evropian është i vendosur si në Bruksel ashtu edhe në Strasburg, me deputetët që kryejnë pjesën më të madhe të punës së komisionit në Belgjikë dhe shumicën e seancave mujore ku ata votojnë ligjet në Francë.
Është shumë joefikase dhe udhëtimi i vijueshëm nuk është miqësor me mjedisin, por Parlamenti me dy dhoma është i mbrojtur në traktate dhe kjo gjë është e e mirë për hotelierët francezë.
Si lidhen zgjedhjet me zgjedhjen e krerëve të ardhshëm të BE-së?
Më e rëndësishmja, shefi i ardhshëm i Komisionit Evropian – organi ekzekutiv që propozon ligje të reja të BE-së – supozohet të vijë nga grupimi politik që fiton më shumë vende në zgjedhjet e muajit të ardhshëm, edhe nëse kandidati kryesor nuk është domosdoshmërisht një parlamentar.
Pas zgjedhjeve, Parlamenti i ri Evropian duhet miratojë ose hedhë poshtë të nominuarit për president të Komisionit dhe 26 komisionerë të tjerë kombëtarë, të cilët do udhëheqin BE-në për pesë vitet e ardhshme.
Von der Leyen e Gjermanisë dëshiron një mandat tjetër si shefe e Komisionit Evropian dhe EPP e saj e qendrës së djathtë është në rrugën drejt fitores, por ajo ende ka nevojë zyrtarisht për mbështetjen e krerëve evropianë si presidenti francez Emmanuel Macron dhe më pas duhet të përballet me një garë të vështirë ër të siguruar 361 votat që kërkohen për ta zgjedhur atë në Parlament.
Komisionerët (një nga secili vend) mbikëqyrin fushat kryesore të politikave të BE-së: marrëveshjet e tregtisë globale, subvencionet e fermave, gjobat antitrust kundër gjigantëve të teknologjisë amerikane si Google dhe Apple dhe zgjerimin e mundshëm të bllokut për të përfshirë Ukrainën.
Parlamentit i pëlqen gjithmonë të hedhë poshtë disa kandidatë për të treguar muskujt. Pas zgjedhjeve të fundit në 2019, zgjedhjet e para të komisionerëve francezë, hungarezë dhe rumunë u përballën me një fund të hidhur.
Çfarë bëjnë eurodeputetët, cili është qëllimi i Parlamentit Evropian?
Parlamenti është një nga tre institucionet kryesore të BE-së dhe i vetmi që zgjidhet drejtpërdrejt. Dy institucionet e tjera janë Këshilli, ku mblidhen ministrat dhe krerët e qeverive, dhe Komisioni Evropian, krahu ekzekutiv i bllokut.
Ajo që është unike për Parlamentin Evropian, kur krahasohet me parlamentet kombëtare, është se eurodeputetët në fakt nuk mund të propozojnë vetë ligje të reja. Është Komisioni që ka të drejtën e nismës dhe shkruan draftin e parë të të gjitha ligjeve të reja, i cili i jep shumë pushtet.
Deputetët e PE ushtrojnë ndikimin e tyre duke amenduar legjislacionin, dhe ata gjithashtu kanë një votë përfundimtare për ligjet në tërësi, për të cilat “bëjnë pazare” me përfaqësuesit e Këshillit dhe Komisionit Evropian.
Parlamenti zakonisht shihet si më i dobëti nga të tre institucionet, shpeshherë duke e gjetur rrugën e tij në negociatat trepalëshe të “trilogut” ndërmjet institucioneve.
Çfarë ndodh kur një deputet fiton?
Kur eurodeputetët hyjnë në Parlament, ata gjejnë politikanë të të njëjtit mendim nga vende të tjera dhe formojnë grupe politike.
Aktualisht ka shtatë grupime: E Majta, Të Gjelbërit, Socialistët dhe Demokratët, Rinovimi i Evropës, Partia Popullore Evropiane, Konservatorët e Reformistët Evropianë dhe grupi Identiteti e Demokracia.
Fituesi i zgjedhjeve është grupi që ka më shumë vende pas votimit dhe kjo është e rëndësishme sepse krerët e BE-së – Scholz-i i Gjermanisë ose Macron i Francës – janë të detyruar, sipas traktateve të BE-së, të marrin parasysh rezultatet e zgjedhjeve kur ata vendosin për një emër lidhur me atë që konsiderohet gjerësisht si roli më i fuqishëm i Evropës: Presidenti i Komisionit Evropian.
Nëse Parlamenti hedh poshtë zgjedhjen e parë, Këshilli ka një muaj për të dalë me një emër tjetër – megjithëse kjo nuk ka ndodhur kurrë dhe do shkaktonte një krizë politike të paparë për BE-në.
Në mënyrë të qartë, kundërshtarët e von der Leyen do thonë se gjuha e traktatit të BE-së për “marrjen parasysh” të rezultatit të zgjedhjeve është shumë e paqartë, gjë që është. Por çdo kandidat në fund do t’i duhet të sigurojë miratimin e Parlamentit – 361 vota ose më shumë – kështu që krerët kombëtarë nuk mund të heqin asnjë emër të vjetër.
Me pak fjalë: Nëse një grupim politik fiton zgjedhjet dhe ka grupin e vetëm më të madh pan-evropian të deputetëve, jo vetëm që ju jep më shumë ndikim se të tjerët për të ndikuar në legjislacionin që kalon në Parlament, por në javët e para të ethshme paszgjedhore ka një një argument të fortë për të kërkuar postin e lartë në Evropë për një nga politikanët gjithashtu.
Kush jane personazhet kryesore?
Numri një për t’u parë është von der Leyen, e cila ka qenë presidente e Komisionit Evropian që nga viti 2019, kur u nxorr nga errësira relative nga presidenti francez Emmanuel Macron dhe kancelarja e atëhershme gjermane Angela Merkel. Ish-ministrja gjermane e Mbrojtjes po kërkon një mandat të dytë në platformën e EPP-së për rritjen e konkurrencës industriale dhe forcimin e kapaciteteve mbrojtëse të BE-së në fushatën e saj në të gjithë BE-në.
Gjithashtu ia vlen të vëzhgohet rivalin e saj kryesor Nicolas Schmit, i cili ka udhëtuar nëpër Evropë për t’u lidhur me votuesit socialistë dhe të qendrës së majtë, duke argumentuar për strehim më të mirë, të drejta të punëtorëve dhe mostërheqjes nga Marrëveshja e Gjelbër. Schmit, i cili është komisioneri evropian në largim i Luksemburgut, shpesh është përmbajtur nga sulmi ndaj von der Leyen, e cila është shefja e tij.
Por ai ka nisur disa goditje kundër saj për hapjen e derës së bashkëpunimit me kryeministren italiane të ekstremit të djathtë Giorgia Meloni në kampin ECR dhe arritjen e marrëveshjeve të diskutueshme të frenimit të emigracionit me autokratët e Afrikës së Veriut.
Presidentja e Parlamentit Evropian Roberta Metsola – një kristiandemokrate e qendrës së djathtë nga Malta – ka qenë në turne në BE për të dalë në votim, duke bërë një përpjekje të veçantë për të tërhequr të rinjtë që të votojnë. Ajo përballet me një fushatë rraskapitëse në Maltë, e cila aktualisht është e përfshirë në një skandal korrupsioni që rrethon Partinë Laburiste në pushtet. Ajo do shpresojë për një rikthim në kryesinë e PE-së, nëse jo një rol edhe më të fuqishëm.
Çfarë po i bën njerëzit të dalin për të votuar?
Ndërsa çdo vend ka fiksimet e veta kombëtare, ka disa tema të përgjithshme që burojnë nga Brukseli, qendra nervore politike:
Lufta e Rusisë në Ukrainë dhe si të rriten kapacitetet mbrojtëse të BE-së;
Ekonomia e ngadaltë e BE-së;
Si të bëhen planet ambicioze të BE-së për klimën dhe mjedisin në përputhje me interesat e punëtorëve si fermerët dhe prodhuesit tradicionalë industrialë;
Si të bëhet BE-ja më konkurruese në skenën botërore;
Pakti i fundit i BE-së për emigracionin dhe azilin;
Ngritja e ekstremit të djathtë.
Megjithatë, në mënyrë tipike, këto zgjedhje nuk arrijnë të tërheqin turmat dhe pjesëmarrja është gjithmonë më e ulët se sa për zgjedhjet kombëtare evropiane – duke sjellë me vete një problem të vërtetë legjitimiteti për BE-në.
Zgjedhjet e BE-së zakonisht shohin pjesëmarrje më të ulët në Evropën Qendrore dhe Lindore sesa në vendet më të pasura veriore dhe perëndimore. Herën e fundit, institucionet e BE-së brohoritën një rritje të pjesëmarrjes, edhe pse kjo do të thoshte ende vetëm pak më shumë se gjysma e njerëzve me të drejtë vote në gjithë bllokun.
Çfarë do ndodhë?
Është e vështirë të anketosh një kontinent të tërë, por shenjat e deritanishme sugjerojnë se Parlamenti Evropian është në një ndryshim të rëndësishëm djathtas – por në fund të fundit koalicioni aktual i partive të qendrës duhet të marrë shumicën.
Jo vetëm që ka të ngjarë të shihet një rezultat të fortë për Partinë Popullore Evropiane të qendrës së djathtë – e cila përfshin Bashkimin Kristian Demokrat të Gjermanisë, Partido Popular të Spanjës ose Fine Gael të Irlandës – por edhe për grupimet në të djathtë të tyre, ku ka dy grupime nga e djathta e deri tek e djathta ekstreme.
Kjo do të thotë se qendra e gravitetit në Parlamentin e ri nuk do jetë tek liberalët, siç ka ndodhur që nga viti 2019, por tek PPE. Duhet të theksohet, nëse sondazhet janë të sakta.
Liberalët – të cilët janë një koalicion i lirshëm nën flamurin e “Rinovo Europën” – duken sikur do humbasin vendet, ashtu si edhe të Gjelbrit, me valën e këtyre tëfundit që pas pesë vjetësh po zbehet.
Në fund të fundit, dy fraksionet politike që kanë dominuar prej kohësh Evropën – EPP e qendrës së djathtë dhe socialistët – do jenë ende dy forcat më të mëdha në Parlament, megjithatë mund të shihet vijimi i trendit historik i gërryerjes së pushtetit të tyre.
Kundërshtimi i të Gjelbërve ndaj ligjeve kryesore të BE-së – nga skema gjigante e subvencionimit të fermerëve deri te marrëveshja e re e emigracionit – shpjegon pjesërisht pse von der Leyen mendon se mund të bashkëpunojë me deputetët e Melonit.
Edhe fitimi i miratimit zbulon problemet e numrave – pasi von der Leyen kërkon 361 vota. Sipas sondazheve të tanishme, blloku centrist i PPE-së, socialistët dhe liberalët mund t’i sigurojë asaj 402 vota nëse ajo u premton atyre disa lëshime. Megjithatë, kjo nuk është një diferencë aq e rehatshme, pasi ajo është në telashe nëse vetëm 10 përqind e atyre eurodeputetëve rebelohen kundër linjës partiake.
Ka të ngjarë të jetë një gjë që do vendoset nga hollësitë. Në fund mund të thuhet se zgjedhjet e BE-së janë një thriller.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Politico.eu
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
