Polonia ka dalë zyrtarisht nga neni 7, mekanizmi i jashtëzakonshëm i Bashkimit Evropian për të frenuar vendet që sfidojnë hapur vlerat themelore të bllokut.
“Ne konsiderojmë se nuk ekziston më një rrezik i qartë i një shkeljeje serioze të sundimit të ligjit në Poloni,” tha komisionerja evropiane Věra Jourová.
Vendimi, i parashikuar në fillim të këtij muaji dhe i zyrtarizuar të mërkurën në mëngjes, i jep fund një sage të gjatë që daton në dhjetor 2017 kur Komisioni Evropian nxori nenin 7 – i njohur si “opsioni bërthamor” sepse mund të çojë në pezullimin e të drejtave të votës. – mbi erozionin sistematik të pavarësisë së gjyqësorit nga Polonia.
Përplasja erdhi nga reformat gjithëpërfshirëse të paraqitura nga partia e së djathtës Ligj dhe Drejtësi (PiS), e cila riorganizoi strukturën e gjykatave, shkurtoi mandatin e gjyqtarëve në detyrë dhe promovoi të emëruar miqësorë me partitë në poste të larta.
Komisioni luftoi fort kundër rishikimit, duke argumentuar se ai poshtëron ndarjen e pushteteve, pengoi zbatimin e drejtë të ligjit të BE-së, la investitorët të pambrojtur dhe rrezikoi bashkëpunimin me shtetet e tjera anëtare.
“Reformat gjyqësore në Poloni nënkuptojnë se gjyqësori i vendit është tani nën kontrollin politik të shumicës në pushtet,” tha ekzekutivi në 2017.
E pashqetësuar, qeveria e udhëhequr nga PiS shtyu planet e saj dhe miratoi një reformë tjetër të diskutueshme që fuqizoi dhomën disiplinore të Gjykatës së Lartë për të ndëshkuar magjistratët sipas përmbajtjes së vendimeve të tyre.
Në vitin 2021, Gjykata Kushtetuese e vendit, legjitimiteti i së cilës ishte minuar nga ndryshimet, nxori një vendim shpërthyes që sfidoi përparësinë e ligjit të BE-së dhe vlefshmërinë e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED).
Lëvizjet e përkeqësuan më tej grindjen midis Varshavës dhe Brukselit dhe ngritën frikëra serioze se Polonia do të shkëputej nga sistemi ligjor i bllokut.
Por zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2023 sollën një epokë të re me zgjedhjen e Donald Tusk, një ish-president i Këshillit Evropian, si kryeministër. Tusk eci me shpejtësi për të riparuar lidhjet diplomatike dhe për të kthyer faqen në mosmarrëveshje.
Puna nuk ka mbaruar
Qeveria e Tusk më pas paraqiti një “plan veprimi” prej nëntë ligjesh për të rivendosur pavarësinë e gjyqësorit, miratoi një urdhër ministror për të pushuar procedurat e pajustifikuara kundër magjistratëve dhe mori angazhime për të respektuar GJED-në dhe përparësinë e ligjit të BE-së.
Uvertura u shpërblye shpejt: nga fundi i shkurtit, Komisioni zhbllokoi 137 miliardë euro në fondet e rimëkëmbjes dhe kohezionit ku Varshavës i ishte mohuar qasja. Deri në prill, ajo mori pagesën e parë prej 6.3 miliardë euro në grante dhe kredi.
Zyrtarët në Bruksel, megjithatë, pranojnë se puna nuk ka përfunduar ende: projekt-ligjet sipas “planit të veprimit” janë shumë larg të bëhen ligj dhe mund të vihen ende në veton nga Presidenti Andrzej Duda, i cili ka dallime të shumta ideologjike me Tusk.
“Ne mund të shohim në praktikë se situata po evoluon në mënyrë të favorshme në Poloni,” tha një zyrtar i lartë i Komisionit në fillim të këtij muaji. “Kërcënimi ndaj sundimit të ligjit është ulur ndjeshëm. Ne duhet të vazhdojmë të punojmë me Poloninë me mjete të tjera në dispozicion.”
Edhe nëse “plani i veprimit” pengohet ose lihet i paplotë, “nuk do të thotë domosdoshmërisht se ne jemi kthyer në territorin e Nenit 7,” shtoi zyrtari.
Hungaria, e cila ende i nënshtrohet nenit 7 dhe e paaftë për të hyrë në fondet e rimëkëmbjes, ka bërë përjashtim nga ritmi i shpejtë i Komisionit, duke vënë në pikëpyetje pse vendimi u bazua në angazhime politike në vend që të priste rezultatin përfundimtar të “planit të veprimit”.
“Vlerësimi i Komisionit duket të jetë një produkt thjesht politik që konfirmon standarde të dyfishta dhe shkon hapur kundër pozicionit të tij të mëparshëm në çështjet e lidhura me sundimin e ligjit,” tha Bóka János, ministri i Hungarisë për çështjet e BE-së.
“Ai përforcon pikëpamjen se neni 7 nuk është gjë tjetër veçse një mjet për shantazhe politike”.
