Shtrëngimet kanë ndezur bumin e kredive të Turqisë që nga maji i kaluar. Kostot e huasë konsumatore janë dyfishuar në 72% dhe interesi për kartat e kreditit – nga të cilat turqit janë shumë të varur – janë rritur gjithashtu.
Nuk kërkon shumë kohë që një bisedë mes profesionistëve në Stamboll apo Ankara të drejtohet drejt restoranteve dhe dyqaneve ushqimore. Megjithatë këto ditë, njerëzit nuk thonë shumë për ushqimin në ofertë, vetëm për çmimet.
Turqia ka duruar një nga inflacionet më të larta në botë në vitet e fundit pasi presidenti Erdogan braktisi ortodoksinë ekonomike duke ndjekur rritjen me çdo kusht. Pak më shumë se një vit që kur ai forcoi kontrollin e tij në pushtet me një tjetër fitore zgjedhore, një kthesë e politikës tani po ndihmon në tërheqjen e disa prej investitorëve të huaj që ikën ndërsa monedha vendase lira, ra në mënyrë drastike.
Megjithatë, çdo histori e madhe e kthesës në tregjet në zhvillim ka në mënyrë të pashmangshme një anë tjetër. Megjithë premtimet e zyrtarëve se më e keqja ka mbaruar, shumë familje turke mendojnë se inflacioni do përshpejtohet më tej, ndërkohë që ata janë të ngarkuar me kosto më të larta huamarrjeje.
Erdogan dhe qeveritë e tij të njëpasnjëshme kanë nxjerrë miliona turq nga varfëria dhe në klasën e mesme gjatë më shumë se dy dekadave. Rreziku tani është që qytetarët që përfituan nga një bum krediti përfundojnë duke u shtrydhur aq shumë sa që ekonomia prej 1 trilion dollarësh të goditet në një çast kritik.
Inflacioni u përshpejtua në pothuajse 76% në maj krahasuar me një vit më parë. Banka Qendrore parashikon se ritmi i rritjes së çmimeve do jetë sa gjysma e atij deri në fund të vitit, por turqit nuk e ndajnë të njëjtin optimizëm. Çmimet e ushqimeve janë rritur me më shumë se 50% nga viti në vit që nga fillimi i vitit 2022.
Turqit po luftojnë me çmimet në rritje
Elif Bulut është një nga miliona turqit që lejohen të dalin në pension të parakohshëm si një dhuratë parazgjedhore për të rritur popullaritetin e Erdoganit. 54-vjeçarja, e cila plotëson të ardhurat e saj si sekretare në një firmë dekorimi, tani e quan veten “dëm kolateral”. Ajo punon 10 orë në ditë për të fituar pak më shumë se pagën minimale dhe përpiqet të përballet me rritjen e çmimeve.
“Ne jemi ata që detyrohemi të gëlltisim pilulën e hidhur,” tha Bulut, i cili jeton në Ankara, kryeqytet. “Unë nuk po blej gënjeshtrat për të ashtuquajturën kthesë në ekonomi. Nuk e ndjej në asnjë mënyrë. Ndoshta investitorët e huaj po.”
Politikat më të shtrënguara monetare dhe fiskale janë kritike për të mbështetur rilindjen në aksionet dhe obligacionet turke. Indeksi standard i aksioneve u kthye me më shumë se 40% në terma dollarë që kur Erdogan fitoi rizgjedhjen majin e kaluar, ndër paraqitjet më të mira në botë. Obligacionet me lira thithën një rekord prej 6.5 miliardë dollarësh të hyrjeve të huaja muajin e kaluar.
Huamarrja në dollarë dhe investimi në monedhën turke është bërë gjithashtu një lëvizje e favorshme për investitorët e huaj. Kjo ishte tregtia më fitimprurëse e ashtuquajtura transport në tregjet në zhvillim muajin e kaluar.
Bloomberg Economics vlerëson se që nga fundi i marsit, pothuajse 20 miliardë dollarë në tregti – ku investitorët marrin hua aty ku normat janë të ulëta dhe investojnë në vendet ku ato janë të larta – janë derdhur në vend.
“Investitorët janë më të bindur se qytetari mesatar i vendit, pasi ata përballen me barrën e inflacionit, gjë që është normale,” tha David Austerweil, zëvendës menaxher i portofolit për tregjet në zhvillim në Van Eck Associates Corp.
“Duhet shumë më shumë kohë për popullin të rifitojë besimin. Inflacioni duket më shumë si një çështje politike tani.”
FMN tha vitin e kaluar se pothuajse 30% e popullsisë u nxorr nga varfëria që nga fillimi i viteve 2000.
Për të mbajtur ekonominë në përparim, Erdogan, 70 vjeç, hoqi dorë nga mençuria konvencionale me një shtytje pesëvjeçare për politikë monetare ultra të lirshme që mbrojti rritjen duke nxitur para të lira.
Inflacioni u rrit dhe monedha u zhyt në nivele rekord, por klasa e mesme turke u përball me kosto të ulëta huamarrjeje për të blerë prona dhe makina ose për të grumbulluar valutë të fortë. Shumë prej tyre ende nuk i kanë shlyer ato kredi, të cilat tani janë shumë më të shtrenjta.
Mes paralajmërimeve se kombi ishte në prag të një krize të bilancit të pagesave, presidenti emëroi një ekip zyrtarësh më miqësor ndaj tregut pas fitores së zgjedhjeve të vitit të kaluar. Ai emëroi ish-ekonomistin e “Merrill Lynch” dhe të besuarin për një kohë të gjatë Mehmet Simsek si ministër të Financave për të ideuar një rregullim ekonomik.
Simsek në Forumin Global Outlook të IIF në Uashington në prill
Shtrëngimet u kthyen në bumin e kredive me një shtrëngim të rregullave të kreditimit. Banka qendrore ngriti normën e saj kryesore të interesit në 50% nga 8.5%. Që nga maji i kaluar, kostot e kredisë konsumatore janë dyfishuar në 72%. Interesi për kartat e kreditit – tek të cilat turqit janë shumë të varur – janë rritur gjithashtu. Si rezultat, kreditë me probleme kanë filluar të rriten.
Murat Kose, një asistent zyre në një universitet shtetëror në Ankara, tha se ai përpiqet të mos mbingarkojë kartën e tij të kreditit duke pasur parasysh rritjen e kostove të huamarrjes, ndërkohë që shërben edhe një hipotekë që mori gjatë epokës së parave të lira. Ndryshimi më i madh ishte të largonte vajzën e tij nga universiteti, sepse ai nuk mund të përballonte më tarifat.
“Nëse nuk do ta kishim blerë shtëpinë, ndoshta do kishim dalë në rrugë deri tani,” tha Kose, 46 vjeç. “Çmimet e ushqimeve janë më të këqijat. Ne nuk mund të hamë mish të kuq siç duhet, ndoshta një ose dy herë në muaj.”
Turqit nuk janë të vetmit që ndjejnë efektet e rënies së të ardhurave të disponueshme. Zakonet e shpenzimeve nga homologët e tregjeve në zhvillim si Egjipti në vendet më të zhvilluara në Evropë po ndryshojnë gjithashtu për shkak të inflacionit dhe normave më të larta të interesit, me pasoja politike.
Pa zgjedhje të rëndësishme të planifikuara për katër vitet e ardhshme, investitorët e huaj po përfitojnë nga zhvendosja drejt ekonomisë më ortodokse së bashku me një nga normat nominale më të larta të interesit në botë.
Ministria e Financave ka njoftuar një sërë shkurtimesh shpenzimesh dhe tani po shqyrton masa të reja tatimore për të ndihmuar në përpjekjet për dezinflacion. Guvernatori i Bankës Qendrore Fatih Karahan ka thënë se stabiliteti i çmimeve do ndihmojë përfundimisht në rivendosjen e mirëqenies sociale.
Megjithatë, ekziston rreziku që Erdoganit t’i mbarojë durimi për ndikimin social të ndryshimit në politikat ekonomike, tha Wolfango Piccoli, bashkëpresident i firmës këshilluese “Teneo”.
Kjo mund ta shtyjë Bankën Qendrore të ulë normat para kohe për të shmangur një reagim politik, tha ai.
Erdogan tregoi se perspektiva do përmirësohet më vonë gjatë vitit, pasi vendi bën “hapa” mbi normat e interesit.
“Ne do presim për tremujorin e katërt për të parë lehtësim të plotë nga inflacioni i lartë”, citoi gazeta Sabah të thoshte Erdogan fundjavën e kaluar.
Një tjetër karakteristikë është ajo që bën qeveria për të ndihmuar në zbutjen e kostos në rritje të jetesës pas një rritjeje prej 49% të pagës minimale në fillim të vitit. Më shumë se gjysma e fuqisë punëtore të Turqisë fiton pagën minimale ose pak më shumë se ajo. Sytë janë nëse ministrat do kenë një rritje tjetër në korrik, në përputhje me vitet e mëparshme.
Klientët hyjnë në një kafene në Stamboll, por inflacioni ka goditur të ardhurat e disponueshme
Të mos bësh asgjë do ishte një tjetër shënues për investitorët, një vendosmëri për të frenuar inflacionin, thonë ata. Në prill, ministri i Punës Vedat Isikhan përjashtoi mundësinë e rritjes së pagës, megjithëse bankat, përfshirë “Goldman Sachs Group” ende e shohin atë si një rrezik.
“Nëse qeveria rrit pagën minimale, atëherë njerëzit mund të shpenzojnë pak më shumë dhe të rrisin aktivitetin në ekonomi,” tha Mehmet Tutarli, 28 vjeç, i cili ndihmon në drejtimin e fabrikës së sallamit dhe proshutës pikante të familjes së tij.
“Por kjo do zgjaste vetëm disa muaj.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Bloomberg
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
