Në një mbrëmje të ngrohtë vere në Ankara, katër qen u futën në një nga rrugët e përgjumura, duke lehur nga vetësiguria e kafshëve që shijonin politikat e drejtuesve të kryeqytetit të Turqisë.
Tufa e zhurmshme e qenve – disa me etiketa me ngjyra të ndezura të vëna nga shteti në veshët e tyre – janë ndër 4 milionë “qentë e rrugës” të vlerësuara që së bashku me macet e egra janë gjithmonë të pranishëm në qytetet e Turqisë dhe në fshatrat e përhapura. Popullata e qenve endacak është në të njëjtin nivel me numrin e përgjithshëm të njerëzve që jetojnë në Izmir, provincën e tretë më të madhe të Turqisë.
Partia qeverisëse e Presidentit Recep Tayyip Erdogan ka sinjalizuar se së shpejti do zbulojë një qasje të re, të pamëshirshme për menaxhimin e kësaj popullate të madhe – të paktën kur bëhet fjalë për qentë. Pushtetit vendor do t’i kërkohet të grumbullojnë endacakët, t’i sterilizojë dhe t’i vendosë për adoptim. Ata që nuk arrijnë të gjejnë një shtëpi pas 30 ditësh do vriten me injeksion, sipas një projektligji të qarkulluar në mediat e lidhura me shtetin.
“Ne kemi një problem të qenve endacak që nuk ekziston në asnjë vend të zhvilluar,” tha Erdogan në fund të majit, pa përmendur planet e raportuara për vrasje.
Një program sistematik për eliminimin e endacakëve do shënonte një largim rrënjësor nga dy dekada të politikave që janë përqendruar në kapjen e qenve, sterilizimin e tyre dhe kthimin atje ku u gjetën. Këto politika janë zbatuar në mënyrë jo të qëndrueshme, sipas veterinerëve dhe politikanëve.
Aktivistët në Stamboll protestojnë kundër planeve për të hequr qentë endacakë nga rruga
Pyetja se çfarë – nëse diçka mund të bëhet – duhet bërë për të larguar endacakët nga rrugët e vendit ka ekspozuar çarje të thella në shoqërinë turke, e cila përfshin disa myslimanë të devotshëm që i shohin qentë si të papastër.
Erdogan ka thënë së fundmi se problemi i qenve endacak ka arritur një “pikë të padurueshme”, duke përmendur rreziqet e shëndetit dhe sigurisë publike. Presidenti dhe zyrtarë të tjerë të lartë në partinë e tij për Drejtësi dhe Zhvillim kanë thënë gjithashtu se kafshët po pengojnë zhvillimin e Turqisë, pasi shumica e vendeve të pasura janë në gjendje t’i largojnë kafshët endacake nga rrugët.
Megjithatë, shumë adhurues të kafshëve i shohin qentë e rrugës si një pjesë integrale të jetës turke. Shtëpitë e qenve janë një pamje e rregullt në parqe, ndërsa banorët shpesh lënë ushqim dhe madje edhe mbetje mishi për t’u marrë e për t’ua dhënë qenve. Stambolli ishte shtëpia e një qeni stani me ra ëtë përzier i njohur si Boji, që u bë objekt i tramvajeve dhe trageteve të qytetit përpara se një polemikë të nxiste adoptimin e tij nga një anëtar i një prej dinastive më të pasura të biznesit të Turqisë.
Por të tjerë i shohin turmat e qenve të rrugës si një kërcënim të rrezikshëm. Nuk ka statistika gjithëpërfshirëse për incidentet e lidhura me qentë endacakë, por qeveria ka thënë se ata kanë qenë përgjegjës për mijëra aksidente rrugore në vitet e fundit, disa prej tyre fatale.
Raportet sporadike të sulmeve të qenve endacakë, veçanërisht kundër fëmijëve dhe të moshuarve, magjepsin mediat turke dhe nxisin debat të fuqishëm në internet.
“Vajza ime Mahra u godit nga një kamion teksa po ndiqej nga dy qen endacakë dhe vdiq pasi luftoi për jetën e saj për 23 ditë”, tha Murat Pinar, i cili themeloi Shoqatën e Rrugëve të Sigurta të Turqisë pas vdekjes në vitin 2022 të vajzës së tij nëntëvjeçare.
Ai shtoi: “Shteti duhet të diskutojë nëse do t’i sterilizojë, heqë apo kujdeset sa më shpejt të jetë e mundur. Është shumë urgjente të mblidhen të gjitha.”
Erdi Küçük, një veteriner me bazë në Ankara, ra dakord se qentë e rrugës janë një “kërcënim” si për njerëzit ashtu edhe për kafshët e tjera. Ai tha se kafshët endacake janë një rrezik për shëndetin publik. pasi ato mund të përhapin sëmundje përmes kafshimeve ose jashtëqitjeve. Qendrat Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve paralajmërojnë udhëtarët se “qentë të infektuar me tërbim gjenden zakonisht në Turqi”.
Një strehë e financuar nga privati që strehon qindra qen në periferi të Ankarasë
Megjithatë, Küçük tha se shumë veterinerë, duke përfshirë edhe veten e tij, nuk do ishin të gatshëm të vrisnin kafshë të shëndetshme. Ai mbron një qasje ku qentë mblidhen dhe ose adoptohen ose marrin kujdes në tokat publike të dedikuara.
Pikëpamja e Küçük duket se përputhet me pjesën më të madhe të popullsisë më të gjerë turke: pothuajse 80 për qind e të anketuarve nga Metropoll me bazë në Ankara vitin e kaluar thanë se qentë duhet të hiqen nga rrugët, por më pak se 3 për qind thanë se duhet të vriteshin.
Cihangir Gündoğdu, një profesor në Universitetin Bilgi të Stambollit që studion historinë e kafshëve endacake, tha se debati nuk ishte i ri. Ai vuri në dukje se ajo kishte “galvanizuar shoqërinë” që në shekullin e 19-të, një kohë kur Perandoria Osmane kishte kërkuar të modernizonte shoqërinë civile.
Përpjekja për të hequr qentë endacakë nga rrugët e Kostandinopojës, Stambolli i ditëve të sotme, arriti kulmin e saj rreth vitit 1910, kur autoritetet dëbuan rreth 80,000 qen në një ishull djerrë në Detin Marmara, tha Gündoğdu. Ulërimat e qenve, të braktisur pa ushqim apo qasje te uji, thuhet se dëgjoheshin nga bregu i Stambollit.
Ndërsa Erdogan duket i gatshëm për të ecur përpara me një vrasje moderne, disa politikanë të opozitës kanë filluar të anojnë me qentë e rrugës. Nimet Özdemir, një deputet që ka luajtur një rol kyç në çështjet e të drejtave të kafshëve për partinë opozitare Iyi, shqetësohet se çdo fushatë do t’i bënte jehonë “egërsisë” të së kaluarës, pasi do ishte e vështirë të vriteshin në mënyrë njerëzore kaq shumë kafshë.
“Unë besoj se vrasja e kafshëve do ndodhë me dhimbje dhe brutalitet,” tha ajo.
Özdemir pretendoi se qeveria e Erdoganit, që ka qeverisur Turqinë për dy dekada, e kishte “zmadhuar këtë problem të vogël” duke dështuar në zbatimin e duhur të programit të sterilizimit dhe tani po “dënonte më të pafajshmit dhe të parrezikshmit” për mangësitë e tij.
Gülüzar Çıtak thotë se është thelbësore të frenohet industria e mbarështimit të kafshëve shtëpiake
Gülüzar Çıtak, e cila themeloi një strehë të financuar nga privati që strehon qindra qen në periferi të Ankarasë, tha se ishte thelbësore të frenohej industria e mbarështimit të kafshëve shtëpiake, pasi kaq shumë qen janë të braktisur në Turqi.
Duke pasur parasysh numrin e kafshëve shtëpiake të braktisura, “mbarështimi duhet të ndalohet plotësisht”, tha Çitak teksa shëtiste nëpër pronën në natyrë që strehon qen të të gjitha formave dhe madhësive, nga ata të stanit që janë të zakonshëm në rrugët turke, te huskyt e turpshëm dhe zagarët lozonjare.
Çitak tregoi histori sesi gjeti një nënë dhe këlyshë të braktisur në anë të rrugës, ndërsa të tjerët mbetën në skaj të fshatrave dhe shumë prej tyre u plagosën në aksidente rrugore. Adoptimet janë të rralla, me vetëm rreth pesë kafshë që merren nga streha çdo muaj.
“Disa erdhën si këlyshë…disa u hodhën në rrugë sepse ishin të moshuar,” tha ajo, duke shtuar se “jemi ngopur. Do të doja të kishim një hapësirë më të madhe.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Financial Times
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
