Për 25 vjet, një kryqëzim i ngarkuar në qendër të kryeqytetit serb të Beogradit ka qenë i mbizotëruar nga guaska e nxirë e Ministrisë së Mbrojtjes së ish-Jugosllavisë. Është lënë qëllimisht ashtu siç ishte pasi bombat e NATO-s e shkatërruan atë në vitin 1999 gjatë luftës në Kosovë.
Megjithatë, tani kjo faltore e nacionalizmit serb do shembet dhe do rizhvillohet në një kompleks hotelesh dhe apartamentesh me shkëlqim. Investitorët janë nga të gjitha vendet, Amerika, kundërshtari i vjetër i Beogradit, i cili dy herë në vitet 1990 udhëhoqi ndërhyrjet ushtarake të NATO-s për të penguar agresionin serb në rajon.
Dhe ata nuk janë ndonjë nga financierët e vjetër amerikan. Jared Kushner, dhëndri dhe ish-këshilltari i lartë i Donald Trump, kryeson “Affinity Partners”, fondin e investimeve të mbështetur nga Arabia Saudite pas marrëveshjes dhe Richard Grenell, një ndihmës i shquar i ish-administratës Trump, i cili mban lidhje të ngushta me ish-presidentin dhe ndihmoi për ta ndërmjetësuar atë.
Marrëveshja është një rast studimor se si një shtet i vogël i paangazhuar mund të përgatitet për kthimin e mundshëm të Trump në Shtëpinë e Bardhë, thonë analistët. Ai pasqyron gjithashtu një fokus të shtuar perëndimor ndaj Serbisë, në një kohë kur largimi i saj nga miku i saj historik, Rusia, është bërë prioritet.
Aleksandar Vuçiç, presidenti i Serbisë që nga viti 2017, këmbëngul se marrëveshja është një sipërmarrje tërësisht biznesi dhe e hedh poshtë idenë e një çmimi “pro quo”.
“Jam shumë krenar për këtë”, thotë ai për Financial Times.
“Kjo do sjellë më shumë investitorë dhe më shumë njerëz në Beograd. Pastaj do kemi një hotel Trump, një hotel Ritz-Carlton. Do kemi gjithçka shumë shpejt. Ata njerëz që negocionin në emër të amerikanëve ishin shumë profesionistë. Kërkesat e tyre nuk ishin të lehta.”
Por marrëveshja duket gjithashtu qartësisht politike; pala tjetër është shteti serb. Kjo mund të çojë që Vuçiç të ketë një lidhje të ngushtë me Shtëpinë e Bardhë në rast të fitores së një tjetër populisti nacionalist si ai, Trump, në zgjedhjet e nëntorit në SHBA.
Grenell, një aleat i hapur për të mos thënë një luftar i Trump, i cili është konsideruar si Sekretar i mundshëm i Shtetit nëse ish-presidenti fiton një mandat të dytë, së pari hodhi idenë e një investimi të tillë në Beograd kur ai ishte i dërguari i Trump për Ballkanin.
Ajo ishte e lidhur me një vizion më të gjerë të nxitjes së investimeve amerikane në Serbi për të kërkuar ta lidhte atë në sferën e influencës së perëndimit dhe të dobësonte marrëdhëniet e saj të vjetra me Rusinë, sipas njerëzve të përfshirë në marrëveshje. Grenell pëlqen ta paraqesë atë si një mënyrë për të ndihmuar marrëdhëniet SHBA-Serbi të lëvizin nga e kaluara, në një jehonë të investimeve amerikane në kryeqytetin japonez Tokio pas vitit 1945.
Richard Grenell, majtas, një i dërguar i SHBA gjatë presidencës së Trump, takohet me presidentin serb, Vuçiç, në shtator 2020
“Unë besoj se kemi ndërmarrë hapa të rëndësishëm në tërheqjen e Serbisë nga ndikimi i Rusisë dhe Kinës dhe me afrimin me SHBA-në,” tha ai për FT.
“E pranoj gjithashtu se duhet bërë më shumë dhe jam i përkushtuar ta bëj pikërisht këtë.”
Për të parandaluar kritikat ndaj marrëveshjes nga lobi i fuqishëm nacionalist serb i krahut të djathtë, i cili është fuqimisht pro Moskës, investitorët janë zotuar të ndërtojnë në vend një memorial për viktimat e bombardimeve të NATO-s, në këshillim me arkitektët serbë.
Njëkohësisht, Kushner po planifikon të investojë në një projekt turistik luksoz në Shqipërinë e afërt, gjë që është vlerësuar nga kryeministri Rama.
“Ne kemi nevojë për super luks ashtu si shkretëtira ka nevojë për ujë,” thotë Rama, duke shtuar se Kushner dhe Grenell bënë uverturën në Shqipëri përpara se të ktheheshin për të investuar në Serbi. I vetmi ndryshim, shton ai, është se në Shqipëri ishte Kushner, jo Grenell, ai që bëri qasjen fillestare.
“Në Serbi sigurisht që Grenell ishte prezantuesi, por këtu jo”, thotë Rama.
Peshkatarët buzë detit në Shqipëri, ku dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner, ka plane për një projekt turistik luksoz
Në Uashington, njoftimi i marrëveshjeve ngriti pikëpyetje mbi një konflikt të mundshëm interesi nëse Trump kthehet në detyrë. Grenell dhe Kushner e kanë hedhur poshtë këtë, duke argumentuar se ata po veprojnë si qytetarë privatë. Kushner ka thënë se në rast të një mandati të dytë të Trumpit ai nuk do të kishte një rol në administratë.
Në Evropë, marrëveshja e Beogradit shihet si një manovër klasike e mbrojtjes së bastit nga 54-vjeçari Vuçiç, i cili ka mbizotëruar politikën e brendshme dhe rajonale për një dekadë – për tre vjet si kryeministër i Serbisë dhe më pas shtatë si president – dhe pëlqen të manovrojë Amerikën dhe BE-në kundër Rusisë dhe Kinës.
“Ai është një lojtar i mprehtë shahu,” thotë Milan Antonijeviç, një avokat serb dhe ekspert i të drejtave të njeriut, i cili e portretizon Vuçiçin se po përpiqet të ndjekë një kurs të mesëm që i përshtatet më së miri interesave afatgjata të Serbisë në një botë gjithnjë e më shumëpolare.
“Dhe ai e di që ne nuk kemi aq shumë lojtarë në tabelën globale të shahut.”
Vuçiç ka një tabelë shahu të vërtetë me një kohëmatës në bibliotekën e tij. Nëse ai do përshkruhej si një figurë shahu, ai me siguri do të ishte një kalorës që bën oficer në gjithë tabelën. Në intervistën e FT-së, ai paraqet epokën e tanishme të fluksit global si një kohë të pasur me potencial – edhe pse edhe rrezik – për Serbinë.
Një autobus kalon ndërtesën e rrënuar që dikur strehonte Ministrinë e Mbrojtjes së Jugosllavisë, e cila do të rindërtohet në një hotel dhe apartamente luksoze
Edhe ndërsa punonte me aleatët e Trump – dhe gjithnjë e më shumë ngushtë me administratën e Bidenit – Vuçiç ka ushqyer një marrëdhënie me rivalin e fuqisë së madhe të Amerikës, Kinën, për investime. Ai gjithashtu ka ruajtur lidhjen sentimentale të Serbisë me Moskën, megjithëse kryesisht nëpërmjet prokurave dhe duke mbajtur në largësi presidentin e Rusisë, Vladimir Putin. Nacionalistët serbë, një forcë e fuqishme në politikën e brendshme, e shohin Rusinë si një shpirt binjak sllav.
Serbët kanë një dashuri “me llogari” për Kinën, thotë Srdan Bogosavljeviç, që drejton kompaninë kryesore të sondazheve të Serbisë, dhe një dashuri “irracionale” për Rusinë. Serbia është një nga dy vendet evropiane – tjetra është Bjellorusia – që nuk mbështet sanksionet kundër Rusisë.
Sa i përket Pekinit, Serbia dhe Hungaria ishin dy vendet e vetme evropiane që Presidenti i Kinës Xi Jinping vizitoi në maj pas vizitës së tij shtetërore në Francë. Kina ka investuar shumë dhe shpesh kryeson sondazhet e opinionit serb si fuqia e huaj më popullore.
E megjithatë në të njëjtën kohë, Vuçiç ka nxitur lidhjet me presidentin e Francës Emmanuel Macron dhe po shtyn të punojë me BE-në për të ndihmuar në zhvillimin e minierës më të madhe të litiumit në Evropë në Serbinë perëndimore, një projekt shumë miliardë eurosh.
Ish-këshilltari i Trump, Grenell dhe Kushner në Shtëpinë e Bardhë në vitin 2020. Dyshja ndihmuan në ndërmjetësimin e marrëveshjes serbe të pronës
Vuçiç këmbëngul se qëllimi i tij është anëtarësimi në BE, partneri kryesor tregtar i Serbisë. Ajo ka qenë kandidate për 12 vjet, por ka bërë pak përparim në tejkalimin e shqetësimeve të BE-së për përkushtimin e saj ndaj sundimit të ligjit dhe mbi statusin e pazgjidhur të ish-krahinës së Kosovës.
“Vuçiç ka një politikë të plotë,” thotë Ivan Vejvoda, një bashkëpunëtor në Institutin për Shkenca Humane në Vjenë.
“Një moment vjen Xi për vizitë. Pastaj ditë më vonë, vijnë Zelenska (Zonja e Parë e Ukrainës) dhe Dmytro Kuleba, (ministri i Jashtëm i Ukrainës). Pastaj shkon në qendrën kulturore ruse dhe mban një fjalim revizionist. Dhe më pas, dy ditë më vonë, ai është me BE-në, duke folur për planet e rritjes.”
I pyetur nëse beson në BE, Vuçiç e anashkalon pyetjen.
“Unë nuk jam dikush që e mbroj apo sulmoj atë,” thotë ai.
“Kur shihni se njerëzit janë shumë të zjarrtë në sulmin ndaj BE-së, unë nuk shkoj atje sepse ata njerëz nuk janë racionalë. Por kur shoh histerinë për të ashtuquajturat vlera të BE-së, bëj të njëjtën gjë.”
Ka shumë mendime grupore të BE-së, thotë ai.
“Nëse shkoni në takimet e BE-së, do jetë një tubim i madh pro-ukrainas. Nëse dikush nuk thotë atë që të gjithë presin, është sikur të jetë një njeri i bezdisshëm”.
“Askush nuk dëshiron të dëgjojë mendime të ndryshme.”
Presidenti i Serbisë qëndron me Xi Jinping gjatë vizitës së liderit kinez në Beograd në maj. Publiku serb e sheh Kinën në mënyrë të favorshme, e ndihmuar pjesërisht nga investimet nga Pekini
Ai, megjithatë, tregon gjithashtu se si kur kreu i shtetit të një anëtari të ri të BRICS – grupi i fuqive në zhvillim të udhëhequr nga Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut – sugjeroi që ai të bashkohej, me arsyetimin se perëndimi po zbehej, ai e hodhi poshtë ofertën.
“I thashë se jemi në rrugën tonë drejt BE-së.”
Për fuqitë perëndimore, pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia e bëri një prioritet takimin me Vuçiçin, mes shqetësimeve të vijueshme se Moska mund të përpiqet të nxisë armiqësi në Bosnje-Hercegovinën dhe Kosovën fqinje, të cilat kanë pakica serbe të trazuara.
Diplomatët perëndimorë dhe analistët rajonalë besojnë se ai po anon nga perëndimi. Në intervistën e tij në FT ai e paraqet qëndrimin e tij kundër sanksioneve si rrjedhojë nga një neveri ndaj sanksioneve pas vendosjes së tyre kundër Serbisë gjatë luftërave ballkanike të viteve 1990. Ai gjithashtu konfirmon se ka ndihmuar në mënyrë sekrete Kievin duke u shitur municione palëve të treta, të cilat përfundojnë te forcat e armatosura të Ukrainës.
“Vuçiç nuk është as një përfaqësues rus dhe as një Putin i vogël, siç portretizohet ndonjëherë”, thotë Vejvoda.
“A e duan shumica e serbëve Putinin? Po. A e duan Rusinë? Po. Por kur pyeten se ku doni të udhëtoni, ata të gjithë duan të shkojnë në Evropën Perëndimore.”
Projekti i Beogradit Waterfront u mbështet nga Mohamed Alabbar, një zhvillues nga Emiratet i cili ka gjithashtu disa projekte të tjera në Ballkan
Vuçiç mund të përshkruhet më së miri si një kameleon. Ai filloi në politikë si një nacionalist ekstrem dhe ndërkohë që ka hyrë në qendër, ai ende luan rregullisht kartën nacionaliste për të marrë mbështetjen e së djathtës, më së fundi duke pritur një takim pan-serb në Beograd.
Për kritikët e tij, ai është pak i ndryshëm nga Viktor Orbán, kryeministri joliberal hungarez, një tifoz i Trump që kundërshton qëndrimin e BE-së dhe NATO-s ndaj Ukrainës.
“Vuçiç ka korruptuar shtetin,” thotë Dragan Đilas, themelues dhe udhëheqës i Partisë për Liri dhe Drejtësi, partia më e madhe opozitare e Serbisë.
“Prokurorët, për shembull, janë një fatkeqësi, totalisht të politizuar. Vuçiç nuk është i popullarizuar në Beograd, por ai e kupton se nacionalizmi është mënyra numër një për të qëndruar në pushtet.”
Megjithatë, në të njëjtën kohë ai ka krijuar një miqësi me Alex Soros, investitorin dhe filantropin që drejton bordin e Fondacioneve të Shoqërisë së Hapur të themeluar nga babai i tij George – i neveritur prej kohësh nga mbështetësit e Orbanit dhe Trump si një agjent i liberalizmit shkatërrues.
Tregtia e Serbisë me Kinën, Rusinë dhe BE-në
Vuçiç është një Orbáni llojit me të zbehtë, sugjerojnë analistët. Ndërsa Vuçiç i bën jehonë Orbanit, “nuk është një rutinë kopjuese”, thotë avokati Antonijeviç, i cili thotë se mediat në Serbi për shembull janë më pak të kontrolluara se në Hungari.
Administrata Biden ka investuar kohë dhe para për ta sjellë Vuçiçin në kampin e perëndimit dhe ka mbështetur një projekt ambicioz të energjisë diellore në Serbi. Megjithatë, nuk ka dyshim se Trump do të ishte një partner më i natyrshëm se Biden.
“Ai beson se nëse Trump fiton do jetë mirë për të”, thotë një diplomat evropian.
“Grenell ka qenë shumë aktiv në rajon në katër vitet e fundit, në anën e Beogradit.”
Kur u pyet se si një mandat i dytë i Trump mund të ndikojë në Serbi, Vuçiç i mbron bastet e tij.
“Unë nuk jam një lider aq i madh sa shumë të tjerë në Evropë që po mbajnë anë,” thotë ai.
“Miku im Viktor Orbán, ai është 100 për qind në anën e Trump. Miqtë e mi nga Brukseli, ata janë 100 për qind në anën e Bidenit. Une nuk jam. Unë jam në anën serbe në pritje të rezultateve.”
Por ai vijon të kujtojë një vizitë në Shtëpinë e Bardhë që drejtohej nga Trump – dhe ta krahasojë atë me takimet e përkohshme me Biden.
“Kur vizitova Shtëpinë e Bardhë ishte në një kohë mosmarrëveshjesh të mëdha me Richard Grenell, por ai ishte një person shumë i zellshëm, shumë i përkushtuar. Ne patëm gati tre orë diskutim në një dhomë të ngjashme me një nëndetëse. Nuk mund të them se tani kam të njëjtin trajtim. Por mund të them se pata një bisedë të mirë me Trump. Kam pasur biseda të mira me Biden para se të bëhej president. Pas kësaj e takova një herë, dy herë në pritje për dy minuta, por jo biseda thelbësore. Nëse pyetni shumicën e serbëve, 90 për qind do jenë në anën e Trumpit.”
Pyetja e madhe për rajonin tani është se si mund të ndikojë rizgjedhja e Trump në ndarjet e mprehta dhe të vijueshme midis fqinjëve më të afërt të Serbisë.
Në rrugën nga aeroporti që çon në Beograd, shkronja të mëdha të zeza shtrihen mbi një mbikalim: “Kosova është Serbi”. Ana tjetër e mbikalimit, e dukshme për ata që largohen nga qyteti, lexon: “Mos harroni – Kosova është Serbi”.
Statusi i Kosovës, vendlindja e fabuluar e kombit serb, ka qenë një plagë politike në rajon që nga viti 1999, kur fushata bombarduese e NATO-s i hapi rrugën ish-krahinës për të shpallur pavarësinë nga Serbia në vitin 2008.
Negociatorët e BE-së ndërmjetësuan vitin e kaluar një përpjekje për një marrëveshje, të mbështetur nga administrata Biden, sipas së cilës Beogradi do lejonte joformalisht Kosovën të integrohej në organizatat ndërkombëtare, ndërsa Prishtina do t’u jepte autonomi më të madhe rajoneve me shumicë serbe. Por marrëveshja nuk është zbatuar kurrë.
Intensiteti i negociatave mund të rritet në mënyrë dramatike nëse Trump rizgjedhet. Grenell ka sinjalizuar në diskutime private se nëse ai emërohet në një rol të lartë në një mandat të dytë të mundshëm të Trump, Ballkani do ishte një prioritet për të dhe se ai e sheh Serbinë dhe rajonin si një aleat natyror të Amerikës.
Kur Grenell ishte i dërguari i Ballkanit, ai shtyu fort për një marrëveshje për Kosovën, sipas diplomatëve në rajon. Ai ndërpreu strategjitë e BE-së duke argumentuar për një zgjidhje të shpejtë, duke zemëruar shumë zyrtarë evropianë dhe disa diplomatë të Departamentit të Shtetit me tonin e tij konfrontues.
Ai gjithashtu bëri të qartë se kishte pak kohë për qëndrimin e Albin Kurtit, kryeministrit të Kosovës. Vitin e kaluar, zyrtarët e BE-së dhe administrata e Bidenit gjithashtu janë zemëruar me Kurtin, duke e akuzuar atë si të pakompromis dhe se po minon shpresën për një zgjidhje.
Vuçiç, i cili ka dominuar politikën e brendshme dhe rajonale për një dekadë, në Beograd muajin e kaluar. Ai argumenton se turbulencat e fundit globale kanë qenë një kohë mundësish dhe rreziku për Serbinë
Zyrtarët e Kosovës dhe kundërshtarët vendas shqetësohen se një administratë e dytë Trump do ishte e butë ndaj Vuçiçit. Aleatët e Grenellit përgjigjen duke treguar se si ai, në të kaluarën, i ka ushtruar presion Vuçiçit për t’u larguar nga Moska dhe e ka shtyrë atë të diversifikojë furnizimin e tij me energji nga Rusia, e cila siguron pjesën më të madhe të gazit të Serbisë.
Për Vuçiçin, një shtytje e përshpejtuar për një marrëveshje do përbënte një dilemë. Pranimi i pavarësisë së Kosovës është një kusht formal për integrimin e Serbisë në BE. Megjithatë, të dorëzohesh ndaj presionit të perëndimit dhe të pajtohesh me të mund të jetë vetëvrasje politike.
“Askush nuk ka qenë aq popullor sa Vuçiç në 30 vitet e fundit,” thotë Bogosavljević, anketuesi.
“Por edhe me këtë popullaritet, edhe sikur të donte të thërriste një referendum për pavarësinë e Kosovës, nuk do mund ta kalonte atë”.
Duke u kthyer nga Kosova, Vuçiç së fundmi ka nxitur një rritje të ndjenjave nacionaliste mbi Bosnjën. Megjithatë, diplomatët perëndimorë thonë se e besojnë atë kur ai thotë se prioriteti i tij është zhvillimi ekonomik. Projekti i tij kryesor, i cili do përkojë me përfundimin e planifikuar të presidencës së tij në vitin 2027, është Expo, panairi botëror që ai shpreson se do e vendosë Serbinë në një rrugë të re ekonomike.
“Kur flas për Expo, flas për ndryshime thelbësore të këtij vendi,” thotë ai.
Në këtë kontekst, Vuçiç sheh mundësi për investime kushdo që fiton zgjedhjet në SHBA – duke treguar për projektet e pasurive të paluajtshme në linjat e marrëveshjes Kushner/Grenell si dhe Ujoren e Beogradit, një zhvillim në bregun e lumit Sava. Kjo u mbështet nga i njëjti zhvillues i Emirateve, Mohamed Alabbar, i cili ishte pas projektit të Marinës në Durrës, Shqipëri.
Për kundërshtarët e tij të dëshpëruar, një bisedë e tillë është e pavlerë. Ata e shohin Vuçiçin si një figurë të pabesueshme me dy fytyra. Vuçiç i hedh poshtë kritika dhe thotë se të gjithë duhet të dinë të ndryshojnë.
“Duhet të mësosh çdo ditë”, thotë ai.
“Vetëm gomerët nuk ndryshojnë mendje.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Financial Times
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
