Nën diellin përvëlues të Adriatikut, jeta pothuajse u ndal në kryeqytetin e Malit të Zi, Podgoricë në fillim të kësaj vere. Makinat dhe autobusët ngecën në trafik ndërsa semaforët u fikën, interneti ra dhe alarmet e sigurisë u ndezën si reagim ndaj një humbjeje të papritur të furnizimit me energji elektrike.
“Pas një ore pa energji elektrike, ne ishim në prag të panikut sepse po bëhej e padurueshme. Kam frikë se mund të zgjasë më gjatë nëse përsëritet” tha Drago Martinovic, një oficer policie në pension 61-vjeçar.
Lajmi i keq për Martinovicin dhe qindra miliona njerëz në mbarë botën është se rreziku i ndërprerjeve po përkeqësohet. Vera më e nxehtë nënkupton rritje të kërkesës për ftohje, pasi temperaturat e larta bëjnë që telat të ulen dhe rrezikojnë të shkaktojnë zjarre në pyje. Përmirësimet në infrastrukturën e energjisë elektrike nuk kanë ecur me ritmin e duhur, edhe pse përpjekjet për të reduktuar përdorimin e lëndëve djegëse fosile e bëjnë shpërndarjen e energjisë elektrike më vendimtare.
E shkaktuar nga një rritje e konsumit dhe lidhjet e paqëndrueshme të furnizimit, ndërprerja e energjisë elektrike në Mal të Zi në fund të qershorit shkatërroi rrjetet në vendet fqinje dhe probleme në familje, spitale dhe bare në plazh. Incidenti në Ballkan është përsëritur në mbarë botën.
Miliona familje në Hjuston pësuan ndërprerje të energjisë si pasojë e uraganit Beryl javën e kaluar, duke humbur ajrin e kondicionuar pasi stuhia pasoi me temperatura të larta. Duke goditur ekonomitë në zhvillim dhe të zhvilluara, ndërprerjet nga Ekuadori në Indi në javët e fundit ofrojnë një shije paraprake të ndërprerjeve të ardhshme.
Kriza klimatike i ekspozon rrjetet e energjisë elektrike ndaj flukseve të shpejta që shkatërrojnë kullat e transmetimit, thatësirave që thajnë rezervuarët e HEC-eve dhe rritjet e kërkesës për ftohje gjatë ditëve të nxehta.
“I gjithë sistemi i energjisë është ndërtuar dhe projektuar në një epokë klimatike tjetër dhe tani po kërkohet të punojë në një epokë të ndryshme klimatike. Kjo thjesht do të thotë që më shumë gjëra mund të shkojnë keq,” tha Michael Ëebber, një profesor i energjisë në Universitetin e Teksasit në Austin.
Rrjetet e paqëndrueshme krijojnë paqëndrueshmëri për bizneset, turfullojnë politikën dhe kërcënojnë jetët. Zgjerimi i rrjetit do të kushtojë rreth 24.1 trilion dollarë për të përmbushur objektivat e çlirimit t♪zero të gazrave të dëmshë, deri në vitin 2050, duke tejkaluar investimet e nevojshme në kapacitetin e energjisë së rinovueshme, sipas BloombergNEF. Për shkak të zonave të tyre të gjera dhe përdorimit të lartë të energjisë, SHBA dhe Kina përballen me faturat më të mëdha, por asnjë vend nuk kursehet.
Shumica e ndërprerjeve ndodhin kur pjesë të mëdha të ofertës ose kërkesës vijnë ose fiken papritur. Dëmet nga stuhitë, një shpërthim i gjenerimit të burimeve të rinovueshme ose rritja e përdorimit mund të shkaktojnë ndërprerje të tëra aty ku rrjeti nuk është i duhuri.
Ndryshimet klimatike zgjerojnë dobësitë përtej ekonomive në zhvillim. Çështjet kanë goditur kohët e fundit më shumë vende të nivelit të mesëm, duke përfshirë Meksikën dhe Kuvajtin e pasur me energji, si dhe importuesit si Shqipëria.
“Me rritjen e temperaturave dhe përdorimin e ajërit të kondicionuar, kjo do ta sforcojë më shumë rrjetin. Ne kemi parë tashmë një rritje të kërkesës së pikut të verës në disa vende evropiane, si në Greqi apo edhe në Lindjen e Mesme” tha Felicia Aminoff, një analiste në BNEF.
Një temë e zakonshme pas çështjeve të rrjetit është planifikimi i dobët. Në Kuvajt, banorëve të një prej vendeve më të pasura në botë iu desh të duronin ndërprerjet në qershor. Operatorët e rrjetit mbyllën qëllimisht pjesë të rrjetit për të parandaluar një ndërprerje totale pasi termocentralet përpiqeshin të plotësonin një rritje të kërkesës kur temperaturat i kalonin 50 gradë Celsius (122 F). Incidenti bëri që departamentet e zjarrfikësve të përballen me telefonata të shumta për të shpëtuar njerëzit e ngecur në ashensorë.
Vendi anëtari i OPEC-ut ka paralajmëruar se mund të detyrohet të planifikojë ndërprerje të mëtejshme për të parandaluar një avari në sistem. “Askush nuk e kuptoi rëndësinë e marrjes së masave parandaluese. Duhet të planifikosh vite përpara ” tha Fuad Al-Oën, një ish-zyrtar në ministrinë e energjisë elektrike dhe ujit të Kuvajtit.
Ndërsa Kuvajti përfiton të ardhura masive nga nafta për të mbështetur investimet në rrjet, vendet e tjera nuk janë aq me fat.
Në Ekuador, pasagjerëve të metrosë iu desh të braktisnin trenat e bllokuar dhe të ecnin në stacione përmes tuneleve nëntokësore të pandriçuara pas ndërprerjes më të keqe në dy dekada të ndodhur në qershor.
Megjithëse Ekuadori ka rezerva më të mëdha nafte se Meksika, ekonomia është në birxh dhe mbështetet në Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe huadhënës të tjerë shumëpalësh për financim. Disa nga problemet e saj lidhen me projekte të paplanifikuara si objekti i Coca-Codo Sinclair prej 3 miliardë dollarësh.
Hidrocentrali 1500 megavat normalisht furnizon rreth një të katërtën e energjisë elektrike të vendit, por është bërë burim pasigurie më pak se një dekadë pasi u fut në rrjet. Ai pësoi dhjetëra ndërprerje në gjysmën e parë të 2024 dhe mbi 7000 çarje janë zbuluar në hinkat që çojnë në turbina.
Kur Coca-Codo Sinclair doli jashtë linje muajin e kaluar për shkak të shiut të dendur, furnizimi nga termocentralet diku tjetër u mbështet në një linjë të vetme të tensionit të lartë që u ul, duke marrë me vete të gjithë energjinë elektrike të vendit. Ekuadori ishte paralajmëruar për këtë rrezik nga një ndërprerje në vitin 2004, por kurrë nuk ndërtoi tepricat e rekomanduara.
Ndryshimet klimatike ndikojnë në shpërndarjen e energjisë në shumë mënyra. Nxehtësia ekstreme rrit kërkesën për ftohje, ndërkohë që zvogëlon efikasitetin e paneleve diellore, duke zvogëluar furnizimin. Temperaturat e larta mund të shkaktojnë uljen e linjave dhe mbinxehjen e transformatorëve, duke çuar në dështimin e pajisjeve dhe rritjen e rrezikut të zjarreve.
Ndërsa temperaturat rriten, rrjetet do të duhet të jenë më elastike, duke përfshirë ruajtjen për të përballuar rritjet e kërkesës dhe ndërprerjet e furnizimit. John Pettigreë, kreu i Rrjetit Kombëtar të Mbretërisë së Bashkuar, ka bërë thirrje gjithashtu për një “super-superr-rrjet” – një rrjet me tension edhe më të lartë që lidh vendet.
Në Meksikë, ndërprerjet e energjisë janë bërë më të zakonshme pasi periudha e verës bëhet më e nxehta dhe më e thata, dhe një ekonomi në lulëzim i përdor rrjetet e energjisë në limite. Problemet i nxisin bizneset në zgjidhje të shtrenjta për të siguruar operacione, kryesisht nëpërmjet përdorimit të gjeneratorëve me naftë – një praktikë e zakonshme në shumë vende me sisteme elektrike të paqëndrueshme.
Ndërprerjet në qytetin verior të Chihuahua në qershor lanë pa energji elektrike pompat e ujit, duke ndërprerë furnizimin për mbi 70,000 njerëz gjatë dy javëve. Frekuenca në rritje e ndërprerjeve do të thotë që fermerët e qumështit dhe prodhuesit e djathit në rajon duhet të shpenzojnë deri në 50,000 pesos (rreth 2,700 dollarë) në ditë për karburant për gjeneratorët për të fuqizuar pajisjet e mjeljes dhe ftohjes, sipas raporteve të lajmeve lokale.
Ndërprerjet në Meksikë vijnë pasi presidenti në largim Andres Manuel Lopez Obrador zgjodhi të favorizojë industrinë vendase të naftës kur bëhet fjalë për investimet në energji, duke ndërprerë kryesisht sektorin e energjisë elektrike. Mungesa e shpenzimeve tani po dëmton perspektivat e investimeve të Meksikës pasi mungesa e fuqisë së besueshme bëhet pengesë.
Një valë e të nxehtit në maj shkaktoi ndërprerje në 21 shtete në Meksikë, duke ndërprerë prodhimin në një fabrikë prodhuese të Volksëagen AG në Puebla për katër orë. E njëjta fabrikë pësoi një tjetër ndërprerje në qershor.
Për të adresuar krizën, presidentja e zgjedhur Claudia Sheinbaum, një shkencëtare klimatike me doktoraturë në inxhinierinë e energjisë, ka premtuar 13.6 miliardë dollarë për të ndërtuar kapacitete të energjisë së rinovueshme, impiante me gaz dhe linja të reja transmetimi. Por kjo është më pak se gjysma e 38 miliardë dollarëve që nevojiten për të vazhduar me kërkesën në rritje gjatë pesë viteve të ardhshme, sipas vlerësimeve të analistëve.
Tendosja e rrjetit ka qenë gjithashtu një shqetësim në veri të kufirit. Operatorët e rrjetit amerikan kanë luftuar për të mbajtur dritat ndezur pasi moti ekstrem ka ekspozuar dobësitë në një sistem të vjetër të furnizimit të energjisë.
Kalifornia pësoi ndërprerje të shkurtra në 2020 dhe 2022 gjatë valëve ekstreme të të nxehtit të verës. Dhe rrjeti i Teksasit ra në shkurt 2021, kur një stuhi e fortë dimri shkaktoi një dështim të gjerë të gjeneratorëve të energjisë elektrike, duke shkaktuar 246 vdekje dhe më shumë se 195 miliardë dollarë dëme pronësore.
Në vendet që tashmë kishin sisteme të dobëta, ndryshimet klimatike i përkeqësojnë çështjet. Një lidhje nënujore prej 1.3 miliardë dollarësh u hap midis Italisë dhe Malit të Zi në vitin 2019, por kapaciteti i saj tashmë shihet si i pamjaftueshëm dhe një e dytë është në shqyrtim.
Rrjeti ekzistues nuk ishte në gjendje të parandalonte një ndërprerje të madhe në katër vende të Ballkanit, përfshirë Bosnje-Hercegovinën dhe pjesën më të madhe të bregdetit kroat në qershor, duke prekur 4 milionë njerëz. Konsumi u rrit ndërsa temperaturat lëviznin afër 40 gradë Celsius, duke shkaktuar dështimin e një sistemi njëri pas tjetrit.
Një zjarr pyjor në rajonin e Ballkanit ka të ngjarë të ketë kontribuar në mosfunksionim, duke rrëzuar ndërlidhësit ndërkufitar, duke prekur shumë vende, duke përfshirë Shqipërinë, varësia e së cilës në energjinë hidrike e bën atë të prekshme ndaj motit gjithnjë e më të nxehtë dhe të thatë.
“Ne vazhdojmë të jemi në një zonë me rrezik të lartë”, tha Belinda Balluku, ministrja e Energjisë e Shqipërisë, duke shtuar se autoritetet në rajon po koordinojnë operacionet dhe po bëjnë gjithçka që munden për të “mbajtur rrjetin të sigurt”.
VINI RE: Artikulli është pronë intelektuale e Bloomberg, përshtati në shqip Hashtag.al
