Çdo kërcitje armësh e bën 15-vjeçarin të dridhet. Duke luajtur futboll në fillim të këtij viti, ai u kap nga milicët, më pas u burgos së bashku me rreth tre duzina djem adoleshentë. Në fillim, detyra e tyre ishte të lanin rrobat e luftëtarëve dhe të lustronin çizmet e tyre. Pastaj shumë u përdhunuan.
Një ditë një kallashnikov iu dha me forcë të miturve dhe iu tha: “Nëse nuk e merr armën të luftosh me ne kundër ushtrisë, do të vrasim familjet tuaja”, u paralajmëruan ai dhe të tjerët. Pasi iu dhanë stimulus kundër dëshirës së tyre, ata u lidhën me zinxhir në një kamionçinë dhe u dërguan në fushën e betejës në jug të Khartoum.
Por një sulm i befasishëm me dron e lejoi djalin të arratisej dhe më vonë ai u arrestua nga Forcat e Armatosura Sudaneze (SAF). Ai tani është në një shtëpi të sigurt në Omdurman, një qytet ngjitur me kryeqytetin e Sudanit.
“Do doja që kjo luftë të mos kishte ndodhur kurrë,” thotë ai.
Që nga 15 prilli 2023, Sudani është përfshirë nga një konflikt i egër mes forcave rivale. SAF, i udhëhequr nga presidenti de fakto, gjenerali Abdel Fattah al-Burhan, kundërshtohet nga Forcat paraushtarake të Mbështetjes së Shpejtë (RSF), komandanti i të cilave është i frikshmi Mohamed Hamdan Dagalo, një ish-tregtar devesh i njohur si Hemeti, forcat e të cilit akuzohen se kanë kryer spastrim etnik.
Shefi i ushtrisë sudane Abdel Fattah al-Burhan, në qendër, merr pjesë në një ceremoni diplomimi pranë Port Sudanit në korrik
Të dy burrat ishin bashkë gjatë një kryengritjeje popullore kundër presidentit dhe njeriut me dorë të hekurt të vendit, Omar al-Bashir, që çoi në dëbimin e tij në vitin 2019. Tania ta po kacafyten për plaçkën. Zyrtarët amerikanë vlerësojnë se luftimet kanë vrarë 150,000 njerëz.
Të dyja palët janë akuzuar për krime lufte. OKB-ja ka paralajmëruar se Sudani përballet me një krizë zhvendosjeje të paparë më herët, pasi më shumë se 10 milionë njerëz, një e pesta e popullsisë së vendit, kanë ikur nga shtëpitë e tyre. Mbi gjysma e kësaj popullsie prej 49 milionë banorësh vuajnë nga pasiguria ushqimore akute kërcënuese për jetën, disa nga kushtet më të këqija që janë regjistruar në vend.
Kjo është ndër luftërat më shkatërruese në botë dhe nuk ka asnjë shenjë të një fituesi vendimtar, aq më pak një marrëveshje paqeje të prekshme. Përveç luftëtarët nga vendet fqinje, ajo ka thithur një varg aktorësh globalë dhe rajonalë, secili duke u përplasur për të konkurruar për ndikim dhe pushtet në një vend që është një nga prodhuesit kryesorë të arit në Afrikë.
“Ne jemi tani në muajin e 16-të të luftës dhe nuk shohim një fund në horizont,” thotë Clementine Nkweta-Salami, shefja humanitare e OKB-së në Sudan.
“Ajo që ne shohim është lufta, uria dhe sëmundjet që po afrohen.”
Por, si shumë luftëra në Afrikë, duke përfshirë atë në Republikën Demokratike të Kongos, ngjarjet në Sudan kanë kaluar nën radarin e vëmendjes së botës. Konfliktet në Ukrainë dhe Gaza, të konsideruara si konflikte strategjike me degëzime të dukshme gjeopolitike, kanë provokuar ndjenja solidariteti dhe protesta masive. Por ka pasur pak mbulim dhe reagim për Sudanin.
Një djalë 15-vjeçar, i cili është rekrutuar me forcë si një fëmijë ushtar, qëndron përballë një mbishkrimi që lexon “Fitorja për ne”
Megjithatë, shumë është në lojë dhe rrezik. Vendndodhja e Sudanit në Detin e Kuq është afër Kanalit të Suezit, një kanal kryesor i tregtisë botërore, tashmë i kërcënuar nga sulmet e rebelëve Houthi të Jemenit. Vendet duke përfshirë Rusinë dhe fuqitë e Lindjes së Mesme akuzohen për derdhje parash dhe armësh.
“15 Prilli 2023 ndryshoi gjithçka në Sudan”, thotë Ahmed Osman Hamza, guvernator i shtetit Khartoum, ndërsa shpërthimet gjëmojnë në sfond.
“Kjo është një luftë kundër popullit.”
Nga bastioni i tyre në Darfur, vendlindja e Hemetit, në perëndim dhe jugperëndim të vendit, RSF dhe milicitë e saj aleate tani kontrollojnë zona të gjera territori; ata vlerësohet se kanë marrë pjesën më të madhe të rajonit rreth kryeqytetit Khartoum vitin e kaluar. Ndërkohë, me kryeqytetin nën rrethim, Burhan dhe SAF janë tërhequr në Port Sudan, 670 kilometra në veri-lindje në bregun e Detit të Kuq. Ai ka tentuar një kundërsulm prej andej. 14 nga 18 rajonet e Sudanit tani janë zhytur në luftime.
Konteksti gjeopolitik është shpesh i ndërlikuar. Ndërsa pilotët në pension ukrainas pinë lëng mangoje dhe ushqehen me karavidhe në Port Sudan së bashku me komandantët e SAF, snajperët rusë po stërvitin gjithashtu ushtrinë e Burhanit, sipas oficerëve të inteligjencës sudaneze. Ndërkohë, gjeneralët sudanezë pohojnë se RSF-ja ka marrë “mercenarë” nga Republika e Afrikës Qendrore, Çadi dhe Sudani i Jugut.
Billbordet me imazhet e gjeneralit Abdel Fattah al-Burhan janë suvatuar në të gjithë Omdurman, një qytet nën kontrollin e Forcave të tij të Armatosura Sudaneze
Raportet e fundit nga Amnesty International dhe Human Rights Ëatch zbuluan se armët e prodhuara nga vende të ndryshme si Kina, Irani, Turqia, Rusia dhe Emiratet e Bashkuara Arabe po përhapeshin, mes thirrjeve në rritje për zgjerimin e embargos së armëve.
SAF po financohet pjesërisht nga eksportet e arit, konfirmojnë zyrtarët në Port Sudan, si dhe nga ajo që ka mbetur nga konglomerati dikur i madh i biznesit të ushtrisë, i mbështetur nga furnizimet e naftës ruse; që nga fillimi i konfliktit, Rusia ka dërguar tetë ngarkesa me produkte nafte, kryesisht naftë, në Sudan, sipas të dhënave të LSEG.
Në të kundërt, ekspertët e OKB-së besojnë se RSF-ja po mbështetet nga biznesi i arit të Hemetit dhe nga Emiratet e Bashkuara Arabe. Një panel i OKB-së ka paraqitur atë që ata e përshkruajnë si prova “të besueshme” se Abu Dhabi i ka furnizuar me armë.
Emiratet e Bashkuara Arabe këmbëngulin me forcë se po ruajnë “asnjanësinë e plotë”, duke kritikuar “përpjekjet e pabaza për të larguar vëmendjen nga çështjet urgjente në fjalë”. Por vëzhguesit thonë se mbështetja e saj për RSF-në nxitet nga dyshimet se Burhan është shumë i afërt me islamistët, të cilët ishin të shquar në epokën e Bashirit.
“Emiratet e Bashkuara Arabe e shohin Vëllazërinë Myslimane duke zier në Sudan”, thotë një diplomat i lartë i huaj.
“Kjo është ajo që i shtyn ata.”
Burimet e veta të Sudanit janë gjithashtu në rrezik. Konflikti ka rrëzuar një program reformash të mbështetur nga FMN dhe ka rrezikuar më tej aftësinë e Khartoum-it për të shlyer kreditorët, përfshirë Kinën, në një kohë kur vendi po negocionte lehtësimin e borxhit. Ekonomia u tkurr me 40 për qind vitin e kaluar, vlerëson Jibril Ibrahim, ministër i Financave i institucioneve të kontrolluara nga Burhan.
Ahmed Osman Hamza, guvernatori i Khartoum-it thotë: “Kjo është një luftë kundër popullit”
Lufta në Sudan dhe pasojat e saj
Por përveçse është një nga prodhuesit kryesorë të arit në Afrikë, vendi ka burime që dëshirohen nga vendet e tjera, përfshirë sipërfaqe toke pjellore të punueshme përgjatë Nilit. Më e rëndësishmja, ajo ka 750 kilometra vijë bregdetare të Detit të Kuq në rrugën drejt Kanalit të Suezit, ku Irani, Rusia dhe Emiratet e Bashkuara Arabe po përpiqen të kenë qasje.
Pas përmbysjes së Bashirit në vitin 2019 – i cili u përplas mes Teheranit dhe Riadin për vite me radhë – Burhan forcoi lidhjet me Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabinë Saudite dhe Egjiptin. Ai madje filloi të afrohet me Izraelin.
Por më pas erdhi konflikti. Në kërkim të aleatëve, Burhan dhe gjeneralët e tij rihapën lidhjet diplomatike me Iranin; analistët dhe diplomatët thonë se vendi e ka furnizuar me drone pas rivendosjes së lidhjeve. “Kjo tani është një luftë e Lindjes së Mesme që po luhet në Afrikë,” thotë një diplomat i lartë perëndimor.
Ndërsa grupi mercenar rus i njohur më parë si Wagner dikur stërviti RSF-në, këto ditë Moska duket gjithnjë e më shumë në linjë me Burhanin. Udhëheqësit ushtarakë sudanezë dhe zyrtarët rusë flasin për ringjalljen e planeve për të lejuar një bazë detare ruse në Detin e Kuq.
“Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabia Saudite, Irani, Rusia, të gjithë ata po kërkojnë një pikëmbështetje në Sudan”, thotë Suliman Baldo, kreu i grupit të ekspertëve për Transparencën dhe Politikën e Sudanit. “Rusia gjithashtu dëshiron arin e Sudanit.”
Duke folur për “vendet dhe forcat negative, që hedhin benzinë mbi zjarrin e Sudanit”, i dërguari special i SHBA, Tom Perriello, u bëri thirrje “të gjithë aktorëve të jashtëm të ndalojnë nxitjen e kësaj lufte, të ndalojnë armatosjen e pjesëmarrësve”.
Lufta ka shkaktuar mizori masive, gjë që ka nxitur një hetim nga prokurori i Gjykatës Penale Ndërkombëtare. Këshilltarja speciale e OKB-së Alice Wairimu Nderitu ka folur për “tregues gjenocidi” dhe “sulme të motivuara etnikisht” kundër komuniteteve joarabe në Darfur, duke përfshirë edhe RSF-në.
RSF, një pasardhës i milicisë Janjaweed të akuzuar për gjenocid në Darfur 20 vjet më pare, pretendon se ka rreth 300,000 luftëtarë, shumë prej tyre të parregullt, të cilët janë akuzuar nga ushtria sudaneze, qeveritë e huaja dhe organizatat ndërkombëtare për akte të tmerrshme.
Një vajzë 16-vjeçare kujton se u tërhoq zvarrë në Omdurman në fillim të këtij viti.
“Dy milicë të RSF-së më lidhën, më rrahën dhe më përdhunuan disa herë,” thotë ajo. Në dhomën tjetër, ata “rrahën keqazi ” vëllain e saj, duke dyshuar se ishte pjesë e ushtrisë; ishte hera e fundit që ajo e pa atë.
“RSF-të nuk kanë mëshirë, nuk ka pikë njerëzie në to”, thotë ajo.
Komandanti i RSF-së Mohamed Hamdan Dagalo ‘Hemeti’. Forcat e tij janë të paditur për kryerjen e spastrimit etnik
Megjithatë, të dyja palët janë implikuar, sipas një raporti të Këshillit të të Drejtave të Njeriut të OKB-së të botuar javën e kaluar, i cili flet për “shkelje të tmerrshme të të drejtave të njeriut dhe krime ndërkombëtare”.
RSF dhe SAF akuzohen për sulme “në shkallë të gjerë” kundër civilëve, shkollave, spitaleve dhe infrastrukturës si dhe për përdhunim dhe forma të tjera të dhunës seksuale. Autorët argumentojnë se “është e domosdoshme që një forcë e pavarur dhe e paanshme me një mandat për të mbrojtur civilët të dislokohet pa vonesë”.
Në fund të muajit të kaluar, Human Rights Watch tha se të dyja palët “kanë ekzekutuar, torturuar dhe keqtrajtuar njerëz në paraburgim dhe kanë gjymtuar trupa të pajetë”, duke përmendur raste kur ushtarët e SAF kanë tundur kokat e prera.
Prokurori i Përgjithshëm i Sudanit, Al-Fathi Mohammed Issa Tayfour, i lidhur me SAF-in, këmbëngul se RSF është përgjegjëse për shumicën “dërrmuese” të mizorive. Ezzedine al-Safi, përfaqësuesi politik i RSF – dhe një kushëri i Hemetit – pranon se “ka ushtarë të RSF që kanë kryer krime”, por pretendon se forcat e tij kanë krijuar një komitet për të hetuar abuzimet dhe 400 burra janë dënuar tashmë.
“Ajo që po ndodh në Sudan nuk ka ndodhur që nga Mesjeta, askund,” thotë një biznesmen sudanez për luftëtarët e RSF.
“Ka pasur shumë luftëra dhe luftëra civile në të gjithë botën, por askush nuk ka bërë atë që kanë bërë këta djem – ata e kanë shkatërruar sistematikisht Sudanin.”
Një vajzë 16-vjeçare thotë se milicët e RSF-së “më lidhën, më rrahën dhe më përdhunuan disa herë”
Në vazhdën e dhunës, kolera dhe uria kanë përndjekur vendin. Muajin e kaluar, një komitet ndërkombëtar përcaktoi se tani ka zi buke në kampin e zhvendosur Zamzam pranë qytetit të rrethuar të El-Fasher në Darfur. Të dhënat e mbështetura nga OKB-ja sugjerojnë se 755,000 njerëz në 10 shtete përballen me urinë “katastrofike”. Në përgjithësi, jetët e rreth 25 milionë njerëzve janë në rrezik për shkak të kequshqyerjes.
Dërgesat e ndihmave në zonat e pushtuara nga RSF janë vonuar nga zyrtarët e kontrolluar nga SAF në Port Sudan, por organizatat joqeveritare thonë se ka pasur edhe ndalime, grabitje dhe plaçkitje nga luftëtarët e RSF. I dërguari i posaçëm i SHBA-së Perriello e quan këtë një “uri të krijuar nga njeriu, e fuqizuar nga shkeljet sistematike të ligjit ndërkombëtar humanitar”.
Ajo “po përhapet shpejt”, shton ai.
Por ministri i Bujqësisë i Sudanit Abubakr al-Bushra hedh dyshime mbi shifrat e OKB-së, duke kundërshtuar se “nuk ka fare zi buke” dhe hedh poshtë sugjerimet se ushtria po pengonte ndihmën.
“Si mund të bllokojmë ndihmën për popullin tonë?” pyet ai.
Halima Ahmed me vajzën e saj një vjeç e gjysmë. Fëmija peshon vetëm 5 kg dhe ka mbetur i verbër pas disa muajsh kequshqyerje
Megjithëse ka shpresa se gjendja mund të lehtësohet – muajin e kaluar SAF ra dakord për rihapjen e rrugëve humanitare, megjithatë për shumë njerëz dëmi është bërë tashmë. Në një spital në Omdurman, Halima Ahmed mban në krahë vajzën e saj dy vjeçare e gjysmë; ajo peshon vetëm 5 kg dhe ka mbetur e verbër pas disa muajsh kequshqyerjeje. Muajin e kaluar, pas luftimeve intensive, ata u larguan nga Gezira, një shtet në jug të Khartoum-it që dikur njihej si shporta e bukës së Sudanit.
Ndërsa zyrtarët e OKB-së paralajmëruan se Sudani është në një “pikë thyerjeje katastrofike, kataklizmike”, muajin e kaluar filluan në Gjenevë bisedimet e reja të udhëhequra nga SHBA që synonin t’i jepnin fund luftës. Arabia Saudite, Zvicra, Egjipti, Bashkimi Afrikan dhe Emiratet e Bashkuara Arabe janë të gjitha të përfshira.
Megjithatë, arritja e paqes nuk do të jetë aspak e lehtë. Kur Perriello u përpoq të bënte palët kundërshtare të uleshinnë tryezë, ushtria u largua.
“Operacionet ushtarake nuk do pushojnë derisa milicia e fundit të tërhiqet nga qytetet dhe fshatrat që ata kanë shkelur dhe kolonizuar,” tha Burhan.
Nga ana e tij, Hemet u përgjigj: “Burhanit dhe klikës së tij i mungon angazhimi i vërtetë për negociata.”
“Ne nuk do lejojmë një grup gjeneralësh të tmerruar, të cilët ikën nga kryeqyteti, të kontrollojnë fatin e popullit tonë”.
Analistët thonë se Burhan, i cili i mbijetoi një atentati | në korrik, është një aktor gjithnjë e më i dobët, i rrethuar nga gjeneralë dhe militantë me qëllime dhe besnikëri të paqëndrueshme ai nuk është në gjendje të negociojë.
Të dyja palët akuzojnë njëra-tjetrën për shkeljen e një marrëveshjeje për mbrojtjen e civilëve të bërë në Jeddah vitin e kaluar. Së fundmi, Hemet u ka thënë njerëzve të tij që t’u përmbahen rregullave, por edhe këtu kontrolli i tij është i dyshimtë.
“RSF është thjesht një aleancë e bandave kriminale të përfshira në plaçkitje, vrasje, përdhunime,” thotë Amjed Farid, ish-ndihmës shefi i shtabit të Abdalla Hamdok, kryeministrit të mëparshëm.
SAF nuk dëshiron që Emiratet e Bashkuara Arabe të përfshihen në bisedime për shkak të mbështetjes së supozuar të RSF-së.
“Nuk mund të jesh gjykatës dhe kriminel në të njëjtën kohë,” thotë ministri i Financave Ibrahim, i cili gjithashtu udhëheq një grup të armatosur në Darfur, aleat me SAF.
Jo të gjithë janë dakord – dhe nëse Emiratet e Bashkuara Arabe janë vërtet të përfshira, “si do të kishim një marrëveshje paqeje pa Emiratet e Bashkuara Arabe në tryezë?” pyet një negociator.
Ndoshta pyetja më e madhe është nëse qytetarët e Sudanit do kenë mundësinë të thonë fjalën e tyre në pazaret për të ardhmen e vendit të tyre. Një sfidë kryesore për këto grupe, të cilat kryesisht drejtohen nga civilët, është se ato janë të përçarë. Disa shihen si të lidhur me SAF, ndërsa koalicioni Taqaddum i kryesuar nga Hamdok është akuzuar se është i afërt me RSF-në, megjithëse këmbëngul se është asnjanës.
“Ne kemi nevojë për më shumë kontribut civil sepse asnjëra palë nuk do e pranojë një marrëveshje armëpushimi pa pasur një ide se çfarë do t’i ndodhë më pas,” thotë Nureldin Satti, ish-ambasadori sudanez në SHBA, i cili tani është pjesë e një sërë koalicionesh që përfshijnë partitë politike, organizatat civile dhe grupet e armatosura të parregullta.
Nuk është çudi, si SAF ashtu edhe RSF e paraqesin veten si kampionë të demokracisë. Hemeti tha të premten se forcat e tij donin “të vendosnin fort themelet e paqes dhe demokracisë”. Gjenerallejtnant i SAF Ibrahim Jaber, një anëtar i Këshillit Tranzicional të Sovranitetit të Sudanit, thotë se “pasi të ndalojmë luftën, ne do shpallim një periudhë kalimtare me një qeveri teknokratike për të punuar së bashku drejt zgjedhjeve”.
Duke pasur parasysh përfshirjen e ushtrië të ushtrisë në politikë – Sudani është përballur me të paktën 17 grushte shteti të suksesshëm që nga pavarësia në 1956 – shumë qytetarë dyshojnë se njëri prej tyre është lideri i ligjshëm i vendit.
“Ne nuk duam të shohim asnjë uniformë ushtarake në pushtet,” thotë Duaa Tariq, një aktiviste në Khartoum. Është si të zgjedhësh “midis kolerës dhe malaries”, thotë një komentues.
Shumë kanë frikë se Sudani – i cili tashmë e humbi Sudanin e Jugut në 2011 pas një lufte civile – mund të ndahet në të paktën dy rajone konkurruese. Suliman Arcua “Minni” Minnawi, një ish-udhëheqës rebel i kthyer në guvernator të Darfurit, forcat e të cilit po luftojnë kundër RSF-së, beson se nëse Hemeti dështon në përpjekjen e tij për të marrë kontrollin e vendit, ai do përpiqet të krijojë një “qeveri de facto” me bazë në Darfur. Pothuajse e njëjta gjë ka ndodhur në Libi, fqinji veriperëndimor i Sudanit, që tani drejtohet nga dy qeveri të mbështetura nga milicitë rivale.
Nga ana e tij, Perriello paralajmëron se Sudani rrezikon të kthehet në një “Somali gjigante”, rënia e përgjakshme e së cilës në anarki në vitet 1990 filloi gjithashtu me dy krerë që kishin dy ushtri që u përplasën me njëra-tjetrën.
“Tani për tani palëve u mungon vullneti politik për të ndaluar luftën dhe në fakt po e përshpejtojnë konfliktin,” thotë ai.
Kholood Khair, drejtore e grupit këshillues me bazë në Khartoum, Confluence Advisory, thotë: “Asnjëra palë nuk është e interesuar t’i japë fund luftës para se të arrijnë qëllimet e tyre,” thotë ajo.
*Raportimi shtesë nga Christopher Miller në Kiev, Chloe Cornish në Dubai dhe Leslie Hook në Londër
*Hartografia nga Aditi Bhandari, Ian Bott dhe Paul McCallum
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Financial Times
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
