Retorika antiperëndimore e partisë qeverisëse, Ëndrra Gjeorgjiane, mori një kthesë më drastike këtë vit pasi ish-presidenti miliarder, Bidzina Ivanishvili, u kthye në politikë
Ekzistojnë dy lloje posterash zgjedhorë që zbukurojnë tabelat në qendër të Tbilisit. E para, për partinë qeverisëse “Ëndrra Gjeorgjiane” (GD), ka ngjyrën dhe yjet e flamurit të BE-së, duke kërkuar bashkimin e Gjeorgjisë si anëtare e BE-së.
Edje lloji i dytë është gjithashtu për GD, pasi pothuajse asnjë faqe nuk u vu në dispozicion të partive opozitare në qendër të qytetit. Më të errëta dhe më kërcënuese, këta postera vendosin përballë skenat e shkatërrimit në Ukrainë – ura e shembur në Irpin, teatri i rrënuar në Mariupol – me ndërtesa të pacenuara në Gjeorgji. Mesazhi është i qartë: zgjidhni GD (Georgian Dream), një parti e kontrolluar nga oligarku prorus Bidzina Ivanishvili, nëse doni paqen, ose mbështesni opozitën dhe sillni luftë.
Ndërsa mesazhi pro-BE i posterave të parë llogaritet të mbledhë mbështetje në një vend ku shumica dërrmuese e njerëzve janë në favor të bashkimit, posterat e fundit kanë zemëruar shumë gjeorgjianë, të cilët ndjejnë një ndjenjë të thellë solidariteti me Ukrainën. Kombi malor i Kaukazit ka luftuar dy luftëra me Rusinë që nga fitimi i pavarësisë nga Bashkimi Sovjetik në 1991. Marrja nga Moska e rajoneve të Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut në 2008 – me pak rezistencë nga perëndimi – shënoi fillimin e përpjekjes së Vladimir Putin për rikrijimin e një perandorie ruse përmes fuqisë ushtarake.
“Është kaq fyese për shumicën e gjeorgjianëve kur përpiqesh të përfitosh nga mjerimi i miqve tanë dhe ta përdorësh atë për qëllime politike,” thotë Tina Bokuchava, udhëheqëse e partisë më të madhe opozitare, Lëvizja e Bashkuar Kombëtare.
“Është një rast shumë i rrallë që qeveria të frikësojë qytetarët e saj për përfitime partiake,” thotë Elene Khoshtaria, drejtuese e Droa! (Është koha), pjesë e grupit të opozitës liberale, Koalicioni për Ndryshim.
Si gjeorgjianët ashtu edhe vëzhguesit e jashtëm i shohin zgjedhjet parlamentare të 26 tetorit si më të rëndësishmet që nga pavarësia tre dekada më parë: një moment kyç që do përcaktojë nëse vendi do bëhet një demokraci sovrane e integruar me perëndimin, apo do bjerë përsëri në autokraci dhe orbitën e Rusisë.
Presidentja Salome Zourabichvili merr pjesë në një tubim të fushatës së organizuar nga grupet opozitare pro-BE javën e kaluar
“Gjithçka që ka kaluar Gjeorgjia gjatë 30 viteve të fundit, duke mbrojtur identitetin e saj, vlerat e saj evropiane dhe rrugën e saj evropiane, dhe pavarësinë e saj nga fuqia e vjetër koloniale që është Rusia, e gjithë kjo është në rrezik”, thotë presidentja Salome Zourabichvili në një intervistë për Financial Times. Ajo u zgjodh në vitin 2018 me mbështetjen e GD-së, por që atëherë është bërë një kritike e ashpër e kthesës së saj drejt autoritarizmit.
Putin dhe përfaqësuesit e tij po luftojnë fort për të siguruar që ish-fqinjët sovjetikë të Rusisë të mbeten në sferën e saj të influencës, dhe jo vetëm nëpërmjet pushtimit të Ukrainës. Në Moldavi në fillim të kësaj jave, presidentja Maia Sandu u përball me humbjen e një referendumi mbi anëtarësimin në BE pas një operacioni pro-rus të blerjes së votave të financuar nga Ilan Sor, një oligark i arratisur që jeton në Moskë. Tani është radha e Gjeorgjisë.
“Gjeorgjia është shumë më e rëndësishme se fati i 4 milionë njerëzve në anën tjetër të Detit të Zi”, thotë Steven Everts, drejtor i Institutit të Bashkimit Evropian për Studimet e Sigurisë.
“Ka të bëjë edhe me atë se çfarë është Evropa, cilat janë vlerat evropiane? Është një betejë për shpirtin e Evropës”.
Zgjedhjet e përballin GD-në me një opozitë të përçarë që është bashkuar në katër parti. UNM është njëra prej tyre, figura mbizotëruese e së cilës është Mikheil Saakashvili, ish-presidenti i burgosur.
Si qeveria, ashtu edhe aleanca opozitare pretendojnë se janë në rrugën e fitores, duke e bërë gati të sigurt përplasjen për rezultatin. Udhëheqësit e opozitës, përfaqësuesit e shoqërisë civile dhe analistët kanë frikë se Gjeorgjia mund të ndjekë shembullin e Bjellorusisë, ku zgjedhjet e vitit 2020 çuan në shtypjen e forcë të kundërshtarëve me mbështetjen e Moskës.
GD këmbëngul se shmangia e luftës me Rusinë është një nga sukseset e saj kryesore, krahas rritjes së shpejtë ekonomike, e cila arriti në 7.5 për qind vitin e kaluar, dhe kundërshton idenë se vendi i Gjeorgjisë në botë është në rrezik.
“Opozita i kornizon këto zgjedhje si një zgjedhje gjeopolitike, Evropa kundër Rusisë,” thotë Nikoloz Samkharadze, një deputet i GD. “Ne nuk e shohim atë si një zgjedhje që do të përcaktojë fatin e Gjeorgjisë për 500 vitet e ardhshme. Për ne, këto janë zgjedhje të rregullta ku gjërat në lojë janë ekonomia, mirëqenia sociale, infrastruktura dhe ruajtja e paqes dhe stabilitetit.”
Megjithatë, posterat janë vetëm një pjesë e një fushate agresive që, thonë kritikët, mban shenjat dalluese të një operacioni propagandistik dhe manipulues rus, duke përfshirë një vërshim dezinformimi në mediat sociale.
“Është krejtësisht e huaj për kulturën, traditën dhe mentalitetin gjeorgjian të një vendi që historikisht ka përjetuar luftëra dhe pushtime të shpeshta”, thotë presidentja Zourabichvili.
Analistët thonë se ndërsa kryeministri gjeorgjian nuk po bën zbaton haptazi urdhrat e Vladimir Putinit, ekziston një “martesë për interes”
Që nga ardhja në pushtet në vitin 2012, GD ka vënë besnikët në krye të institucioneve të rëndësishme shtetërore, duke përfshirë drejtësinë, komisionin zgjedhor dhe bankën qendrore. Në fillim të këtij viti, qeveria sfidoi demonstratat masive për të shtyrë një ligj për OJQ-të për “transparencën e ndikimit të huaj” – i ngjashëm me atë të miratuar në Rusi – që kritikët thonë se do të përdoret për heshtur kundërshtarët.
Ajo gjithashtu ka miratuar legjislacionin që kufizon të drejtat LGBT dhe ka bërë ndryshime në kodin tatimor për të përjashtuar asetet e transferuara në vend nga kompani në parajsa fiskale. Ndryshimet potencialisht favorizojnë Ivanishvilin, pasuria e të cilit vlerësohet nga Bloomberg në 7.5 miliardë dollarë në një vend GDP i të cilit është 30 miliardë dollarë.
Më provokuesja nga të gjitha, në gusht qeveria tha se do kërkonte të ndalonte partinë UNM dhe “satelitët” e saj. Për kritikët, këto veprime nënvizojnë se sa larg ka shkuar vendi drejt autoritarizmit nën 12 vjet sundim të GD dhe sa më tej mund të shkojë nëse kthehet në pushtet.
Ivanishvili shërbeu për një kohë të shkurtër si kryeministër i Gjeorgjisë në vitin 2012 përpara se të tërhiqej. Ai ka vijuar të kontrollojë dhe financojë GD-në dhe u bë kryetar nderi i saj, një rol që i lejon atij të zgjedhë kandidatin e partisë për kryeministër.
“Vijani veshin gjithmonë një diktatori,” thotë Khatia Dekanoidze, një ish-ministre e Arsimit dhe deputete e opozitës.
“Diktatorët thonë atë që duan të bëjnë.”
Në një paraqitje të rrallë televizive në televizionin proqeveritar Imedi këtë javë, Ivanishvili tha se opozita e Gjeorgjisë kontrollohej nga një “parti luftëdashëse globale” – një term që ai filloi ta përdorte në fillim të këtij viti për të përshkruar perëndimin.
Rruga e Gjeorgjisë pas pavarësisë
Nëse demokracia gjeorgjiane është në rrezik, po ashtu është edhe besueshmëria e perëndimit. Pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia në vitin 2022, BE-ja u zotua të ringjallë procesin e saj të ngecur gjatë të zgjerimit në Evropën Lindore dhe Juglindore, duke argumentuar se nuk duhet të ketë më zona gri që Moska mund t’i shfrytëzojë.
Ukrainës dhe Moldavisë iu dha me shpejtësi “statusi i kandidatit”, hapi i parë në rrugën drejt anëtarësimit, të ndjekur nga Gjeorgjia në fund të vitit 2023. Por procesi i pranimit të Gjeorgjisë është ngrirë papritmas nga BE-ja për shkak të ndryshimit autoritar të qeverisë.
Për SHBA-në, Gjeorgjia ka pak rëndësi ekonomike apo strategjike. Por në një hapësirë të trazuar post-sovjetike, ajo ka shërbyer si një fener i rrallë i demokracisë dhe reformës. Edhe pse administrata Biden është përpjekur ta bëjë forcimin e demokracisë një parim të politikës së saj të jashtme, edhe kjo mund të humbasë.
Një tubim i opozitës në Tbilisi javën e kaluar. Rreth 80 përqind e gjeorgjianëve mbështesin anëtarësimin në BE dhe partitë opozitare shpresojnë të përfitojnë nga energjia e të rinjve në qytete
Kundërshtarët e GD-së janë të bindur se partia në pushtet do fitojë jo më shumë se 35 për qind të votave; GD-ja ndërkohë ka pohuar se mbështetja e saj është 60 për qind. Ka pak sondazhe të besueshme të publikuara, por analistët e njohur me sondazhet e brendshme për të dyja palët thonë se zgjedhjet janë të ekuilibruara, me gjithçka që varet nga pjesëmarrja. Vendi ka një sistem zgjedhor plotësisht proporcional, por një prag prej 5 përqind për përfaqësimin parlamentar përbën një sfidë për partitë më të vogla dhe mund t’i japë fitoren GD-së.
Presidentja Zourabichvili thotë se qeveria po përdor nëpunësit publikë për ta mbështetur atë, duke dhunuar aktivistët e opozitës, duke kanosur mediat, duke diskredituar aktivistët e demokracisë dhe duke e bërë të vështirë për diasporën gjeorgjiane të votojë. OJQ-të pro-demokracisë po përpiqen të dërgojnë vëzhgues në më shumë se 3,000 qendra votimi. Megjithatë, kontrolli i GD-së mbi komisionin qendror të zgjedhjeve dhe gjyqësorin po ushqejnë dyshimet e manipulimit të votës.
Gjeorgjia ka një histori të liderëve të zgjedhur në mënyrë demokratike që u kthyen në autokratë përpara se të largoheshin nga pushteti. Eduard Shevardnadze u rrëzua në Revolucionin e Trëndafilave në 2003. Qeveria reformiste e Saakachvilit përfundoi si një shtet policor dhe u mund në zgjedhjet e vitit 2012 kur Ivanishvili bashkoi opozitën kundër tij. Tani është radha e Ivanishvilit.
“Këtë herë ne kemi parë GD-në duke u kapur me thonj pas pushtetit me çdo mjet, dhe nuk ka asnjë garanci që nëse do ketë zgjedhje 50-50 ku ata kanë humbur shumicën, ata do luajnë në mënyrë të ndershme,” thotë Tom de Ëaal, një ekspert për Kaukazin në “Carnegie Europe”, një institut kërkimor për politikën e jashtme.
Retorika bombastike antiperëndimore e GD-së mori një kthesë më drastike këtë vit pasi Ivanishvili iu kthye planit politik. Një figurë e izoluar me interesa të çuditshme, ai ka mbajtur një peshkaqen si kafshë shtëpiake në akuarium dhe dikur ka importuar pemë gjigante baobabi nga Kenia për arboretumin e tij privat, ai është i rrethuar nga ata që pranojnë gjithçka ai thotë dhe pa kontakt me realitetin, sipas analistëve.
Njerëzit që e kanë njohur miliarderin në faza të ndryshme të karrierës së tij thonë se ai duket i ndjeshëm ndaj teorive konspirative. Giga Bokeria, e cila shërbeu si këshilltarja e tij për sigurinë kombëtare dhe tani është një politikane opozitare, kujton Ivanishvilin duke bërë një “pyetje personale”: “A ishte shërbimi i inteligjencës së jashtme izraelite Mossad përgjegjës për sulmet terroriste të 11 shtatorit në SHBA?
“Ai është njeriu më i vetmuar në Kaukaz”, thotë Hans Gutbrod, profesor i politikave publike në Universitetin Shtetëror Ilia në Tbilisi.
Ivanishvili filloi të promovojë frazën “partia globale luftëdashëse ” prillin e kaluar, gjatë një fjalimi ku akuzonte fuqitë perëndimore dhe “agjentët” e tyre se po përpiqeshin të merrnin kontrollin e vendit të tij. Sipas Gutbrod, kjo nuk është thjesht retorikë: “Ndjenja ime e fortë është se Bidzina beson në të vërtetë në “partinë globale të luftës” dhe beson se njerëzit janë të gatshëm ta heqin qafe.”
Në krye të listës së Ivanishvilit ka qenë Uashingtoni. Sipas Irakli Kobakhidze, kryeministri i tij, Ivanishvili beson se SHBA është disi e përfshirë në mosmarrëveshjen e tij të gjatë me Credit Suisse, për të cilën ai pretendon se e mashtroi atë me rreth 1 miliard dollarë (një gjykatë e gjeti në favor të tij, por çështja është në apel). Kjo ka çuar në një prishje të marrëdhënieve me administratën Biden.
Megjithatë, në intervistën për televizionin Imedi, Ivanishvili tha se ishte gati të bënte paqe me SHBA-në, duke thënë se “arsyet sjanë zgjidhur vetë”.
Bidzina Ivanishvili me mbështetësit në tubimin e muajit të kaluar. Ai pohoi në një intervistë televizive këtë javë se opozita kontrollohej nga një “parti globale pro luftës”
Ndryshe nga opozita pro-ruse e Moldavisë, Ivanishvili nuk po zbaton haptazi urdhërin e Putinit. Megjithatë, Ivanishvili i kaloi vitet e tij të formimit në botën brutale të biznesit rus gjatë viteve 1990, ku ai e bëri pasurinë e tij nga kompjuterët, bankat dhe industria e rëndë.
Shtrirja e kontakteve të tij të vijueshme është një çështje mosmarrëveshjeje. Ai ka shitur bizneset e tij ruse, por një hetim nga Transparency International Georgia zbuloi se ai zotëronte të paktën një biznes në Rusi përmes kompanive offshore.
“Nuk ka asnjë provë se ai ka pasur ndonjë kontakt me ndonjë lider politik apo ndonjë lider në Rusi,” këmbëngul Samkharadze, deputeti i GD-së, duke i përshkruar akuzat si “propagandë të lirë”.
Megjithatë, Victor Kipiani, një avokat që më parë përfaqësonte Ivanishvilin, sugjeron se gjendja nuk është bardhezi.
“Unë kurrë nuk kam parë ndonjë provë që dikush te GD merr udhëzime nga Moska,” thotë ai. “Megjithatë, ka njëfarë marrëdhenieje interesi që përafrohet në koincidencën e interesave me Rusinë.”
Qeveria e GD-së ka kundërshtuar të miratojë sanksione ekonomike dhe financiare perëndimore kundër Rusisë dhe ka kundërshtuar hyrjen e politikanëve të opozitës ruse. Kjo tregoi një “shkallë bashkërendimi”, thotë De Ëaal i Carnegie Europe, por Ivanishvili është përpjekur ta mbajë Kremlinin në distancë.
“Unë do e përshkruaj atë si një politikë qetësuese ndaj Rusisë dhe jo një politikë rreshtimi,” shton ai.
Nga ana e Moskës, ish-këshilltari i sigurisë kombëtare Bokeria tha se nuk ishte sikur Kremlini duhej të jepte urdhra për qeverinë gjeorgjiane.
“Ata rritën varësinë ekonomike nga Rusia dhe lejuan depërtimin e Rusisë në strukturat e sigurisë dhe politike. Kjo është gjithçka që u duhej.”
Presidenti i Gjeorgjisë, së bashku me opozitën dhe aktivistët e shoqërisë civile, kanë vendosur t’i përcaktojnë zgjedhjet si një referendum mbi integrimin e ardhshëm evropian të vendit.
Llogaritja e tyre është se sapo një shoqëri e qartë pro-BE-së, rreth 80 për qind e gjeorgjianëve mbështesin anëtarësimin, të kuptojë se vendi po shkon në drejtimin e gabuar, ata do votojnë kundër qeverisë së GD-së. Partitë opozitare shpresojnë të përfitojnë nga energjia e të rinjve në qytete, të cilët dolën me qindra mijëra për të protestuar kundër ligjit për OJQ-të.
“Njerëzit janë gati të luftojnë për zgjedhjen e tyre sepse nuk është zgjedhje partiake,” thotë Khoshtaria, bashkëdrejtues i Koalicionit për Ndryshim.
“Ata e kuptojnë se po humbasin të ardhmen e tyre.”
Me afrimin e shpejtë të zgjedhjeve, zyrtarët e BE-së kanë lëshuar paralajmërime gjithnjë e më të rrepta se pranimi i Gjeorgjisë është në rrezik nëse votuesit mbështesin një parti, veprimet e së cilës janë të papajtueshme me vlerat e bllokut. Javën e kaluar, shefi i politikës së jashtme të BE-së Josep Borrell tha se votimi i së shtunës ishte një “moment i së vërtetës”.
Politikëbërësit janë të hutuar që zgjedhjet duken ende kaq ngushtë si rezultat. Një arsye, sugjeron Gutbrod, është se votuesit e GD-së mund të mos e konsiderojnë hyrjen në BE si prioritet: ata ndoshta duan të presin që blloku të evoluojë në modelin më konservator social të mbrojtur nga kryeministri hungarez Viktor Orbán, një aleat i Ivanishvilit.
Një tjetër është se opozita e përçarë e Gjeorgjisë, me gjithë atë që është e bashkuar përkohësisht, është e njollosur nga prania e Saakashvilit, një figurë shumë përçarëse, e nderuar nga kolegët e tij reformatorë, por e fyer nga viktimat e spastrimeve të tij kundër korrupsionit dhe regjimit gjithnjë e më represiv.
Policia ruan ndërtesën e Parlamentit të Tbilisit mes protestave një natë përpara se qeveria të miratonte ligjin për OJQ-të mbi “transparencën e ndikimit të huaj” në maj
Veçanërisht, partia UNM e Saakashvilit i ka rezistuar shtytjes së Presidentit Zouribchvili, nëse GD humbet, që të katër grupet opozitare të mbështesin një qeveri të përkohshme teknokrate të ngarkuar me rikthimin e pranimit të Gjeorgjisë në BE.
Ndërkohë, disa gjeorgjianë fajësojnë BE-në. “Askush nuk i kushtoi vëmendjen e duhur,” thotë Tengiz Pkhaladze, një ish-zyrtar gjeorgjian tani në qendrën evropiane për ekonominë politike ndërkombëtare me qendër në Bruksel.
Ndërsa Uashingtoni ka ndërmarrë veprime ndëshkuese, duke vendosur sanksione ndaj zyrtarëve të zbatimit të ligjit për shtypjen e protestave antiqeveritare dhe anulimin e një ftese ndaj kryeministrit për një vizitë në SHBA gjatë Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, përgjigja nuk ka qenë shumë e fortë.
“Ka pasur një zhvendosje në orbitën e Kremlinit,” thotë Giorgi Kandelaki, një ish-deputet i opozitës, i cili tani është drejtor i Laboratorit të Kërkimit të së Kaluarës Sovjetike, një grup për të drejtat e njeriut.
Një tubim i GD-së në qendër të Tblisit më 23 tetor tërhoqi dhjetëra mijëra njerëz, shumë prej të cilëve punonjës të shtetit. Giorgi, një drejtues në Katedralen e Trinisë së Shenjtë, katedralja kryesore e Kishës Ortodokse Gjeorgjiane, gjithashtu në të 60-at e tij, ishte i pranishëm. Këto zgjedhje janë vendimtare, thotë ai.
“Nëse GD-ja nuk fiton, nuk e di se çfarë do ndodhë me Gjeorgjinë.”
Vano, 41 vjeç, pronar i një biznesi ndërtimi që nuk mori pjesë në tubim, shpreh një pikëpamje tjetër. Ai ka mbështetur GD-në, por ka ndryshuar mendje.
“Ata kanë qenë në pushtet prej një kohe të gjatë; është koha për ndryshim”, thotë ai.
Everts of EUISS argumenton se BE-ja dhe partnerët e saj perëndimorë duhet të përgatisin përgjigje më të qarta dhe më të ashpra nëse zgjedhjet pasohen nga një goditje e qeverisë. Këto mund të përfshijnë kërcënimin e sanksioneve personale kundër Ivanishvilit dhe rrethit të tij, megjithëse Hungaria ka të ngjarë të vërë veton ndaj një hapi të tillë.
“Ne ia hodhëm topin Gjeorgjisë”, thotë Everts.
“Ne kemi qenë kaq të përqendruar në kriza të tjera, saqë e lamë GD-në të merrte gradualisht kontrollin e institucioneve shtetërore. Gjendja nuk dukej asnjëherë mjaftueshëm serioze për t’u përqendruar dhe ndërhyrë. Javët e ardhshme do përcaktojnë nëse situate do na rrëshqasë nga duart apo jo.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Financial Times
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
