Një studim i ri ka zbuluar se përdorimi i gjerë i plumbit nga Perandoria Romake shkaktoi një ulje të vlerës së IQ-së me 2 deri në 3 pikë në mbarë Europën, gjatë periudhës së “Pax Romana” që zgjati për gati 180 vjet.
Studiuesit vlerësojnë se zgjerimi masiv i nxjerrjes dhe përpunimit të metaleve në atë kohë shkaktoi ndotje të madhe të ajrit me plumb.
Ky ndotje çoi në ekspozim të përhapur ndaj këtij metali toksik, duke prekur shëndetin mendor dhe intelektual të popullsisë.
Dr. Joseph McConnell nga Instituti Kërkimor i Shkretëtirës në Nevada deklaroi:
“Është e jashtëzakonshme që kemi arritur të masim ndotjen atmosferike nga 2,000 vjet më parë dhe të vlerësojmë ndikimet e saj në shëndetin e civilizimit të lashtë romak.”
Megjithëse mjekët romakë ishin të vetëdijshëm për rreziqet e helmimit nga plumbi, ai përdorej gjerësisht në ujësjellës, enë gatimi, ilaçe, kozmetikë dhe lodra. Për më tepër, romakët e konsumonin qëllimisht plumbin në shurupe që ëmbëlsonin dhe ruanin verën.
Klasa e lartë ishte më e ekspozuar për shkak të konsumit të ushqimeve dhe pijeve të kontaminuara, por ndotja ajrore nga minierat dhe furrat e shkrirjes së metaleve prekte gjithë popullsinë. Plumbi ishte një nënprodukt i përpunimit të argjendit dhe arit në rafineritë romake.
Provat nga Mostrat e Akullit
Për të gjurmuar nivelet e plumbit në ajër gjatë epokës romake, studiuesit analizuan bërthamat e akullit të nxjerra nga Arktiku.
Këto të dhëna treguan një rritje të ndjeshme të ndotjes me plumb rreth vitit 15 para erës sonë, që përkoi me kulmin e Perandorisë Romake.
Nivelet e ndotjes mbetën të larta deri në fund të “Pax Romana” në vitin 180 të erës sonë. Në këtë periudhë, sipas studimit, më shumë se 500,000 ton plumb u liruan në atmosferë.
Për të vlerësuar ndikimin, studiuesit përdorën modele atmosferike dhe të dhëna moderne për të llogaritur sasinë e plumbit që mund të grumbullohej në trupin e fëmijëve dhe ndikimin në IQ-në e tyre.
Në kulmin e ndotjes, nivelet e plumbit në gjakun e fëmijëve mund të kishin arritur 2.4 mikrogramë për decilitër, duke shkaktuar një rënie të IQ-së prej 2.5 deri në 3 pikë. Nëse merret parasysh edhe prania e plumbit në mjedisin e përditshëm, këto nivele mund të kenë arritur deri në 3.5 mikrogramë për decilitër.
Duke pasur parasysh se Perandoria Romake kishte mbi 80 milionë banorë në kulmin e saj, rreth një e katërta e popullsisë globale mund të ketë qenë e ekspozuar ndaj kësaj ndotjeje.
Kontribut në Rënien e Perandorisë Romake?
Studiuesit sugjerojnë se ekspozimi ndaj plumbit mund të ketë luajtur një rol në rënien e Perandorisë Romake.
“Një ulje prej 2.5 deri në 3 pikë në IQ mund të duket e vogël, por kur ndikon gjithë popullsinë dhe zgjat për gati 180 vjet, efektet mund të jenë domethënëse,” tha McConnell.
Plumbi dhe Ndotja në Kohët Moderne
Pas rënies së Perandorisë Romake, ndotja ajrore nga plumbi u ul, por u rrit sërish në Mesjetën e Lartë dhe më pas shpërtheu gjatë Revolucionit Industrial dhe përdorimit të karburanteve të plumbëzuara në shekullin e 20-të.
Një studim i vitit 2021 nga Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve në SHBA tregoi se nivelet e plumbit në gjakun e fëmijëve ranë nga 15.2 në 0.83 mikrogramë për decilitër midis viteve 1970 dhe 2016, pas ndalimit të karburanteve të plumbëzuara.
Studimi thekson se ndotja nga plumbi ka ndikuar në shëndetin njerëzor për më shumë se dy mijëvjeçarë.
Studiuesit tani ftojnë historianët dhe arkeologët të shqyrtojnë më tej se si këto nivele ndotjeje mund të kenë ndikuar në zhvillimin dhe rënien e civilizimeve të lashta./The Guardinan
