Një luftë në Sudan që shpërtheu në prill 2023 shkaktoi valë dhune etnike, krijoi krizën më të keqe humanitare në botë dhe zhyti zona të tëra në zi buke.
Të premten, ushtria sudaneze njoftoi se kishte kontrollin e pallatit presidencial në Khartoum, në atë që do ishte një fitore simbolike e rëndësishme në luftën e saj me Forcat e Mbështetjes së Shpejtë paraushtarake (RSF).
ÇFARË E SHKAKTOI DHUNËN?
Tensionet po krijoheshin për muaj të tërë përpara se luftimet midis ushtrisë sudane dhe RSF-së të shpërthenin në Khartoum më 15 prill 2023.
Ushtria dhe RSF-ja kishin qenë në një partneritet të brishtë pas organizimit të një grushti shteti në tetor 2021, i cili prishi një tranzicion nga sundimi i autokratit Omar al-Bashir. Bashir u rrëzua në vitin 2019.
Të dy palët u përleshën rreth një plani të mbështetur ndërkombëtarisht që do kishte nisur një tranzicion të ri me palët civile dhe do t’i kërkonte ushtrisë dhe RSF-së të dorëzonin pushtetet përkatëse.
Pikat specifike të mosmarrëveshjes ishin kalendari për integrimin e RSF-së në forcat e armatosura të rregullta, zinxhiri i komandës midis ushtrisë dhe udhëheqësve të RSF-së dhe çështja e mbikëqyrjes civile.
Palët ndërluftuese kishin qenë gjithashtu në konkurrencë për interesat e mëdha të biznesit, të cilat ata po kërkonin t’i mbronin.
Sudani ka pasur prej kohësh luftë që rrjedh nga përqendrimi i pushtetit dhe pasurisë në qendër të vendit në kurriz të periferisë, diçka që RSF-ja thotë se po lufton për ta korrigjuar.
KUSH JANE LOJTARËT KRYESORË?
Protagonistë në luftën për pushtet janë gjenerali Abdel Fattah al-Burhan, kreu i ushtrisë dhe udhëheqësi i këshillit qeverisës të Sudanit që nga viti 2019, dhe ish-zëvendësi i tij në këshill, kreu i RSF-së, gjenerali Mohamed Hamdan Dagalo, i njohur si Hemedti.
Hemedti, i cili u pasurua përmes nxjerrjes së arit dhe sipërmarrjeve të tjera, drejton RSF-në. Anëtarët e familjes dhe klanit të tij luajnë role të spikatura dhe baza e fuqisë së forcës është rajoni perëndimor i Darfurit, ku RSF doli nga milicitë që luftonin së bashku me trupat qeveritare për të shtypur rebelët në një luftë brutale që u përshkallëzua pas vitit 2003.
Analistët thonë se pozicioni i Burhanit është më pak i sigurt në krye të ushtrisë, ku besnikët dhe veteranët e Bashirit me prirje islamike kanë fituar ndikim që nga grushti i shtetit të vitit 2021.
RSF thotë se po lufton për të çliruar Sudanin nga mbetjet e regjimit të Bashirit, ndërsa ushtria thotë se po përpiqet të mbrojë shtetin kundër rebelëve “kriminelë”.
Dëshmitarët thonë se RSF-ja dhe aleatët e saj kanë kryer abuzime të shumta, duke përfshirë vrasje etnike, dhunë seksuale dhe plaçkitje. Banorët kanë akuzuar ushtrinë për vrasjen e civilëve në bombardime dhe sulme ajrore pa dallim. Të dyja palët në masë të madhe i kanë mohuar akuzat ndaj tyre.
SHBA vendosi sanksione ndaj Burhanit dhe Hemedtit në janar 2025 dhe përcaktoi se RSF-ja kishte kryer gjenocid, një akuzë që ajo e mohoi.
KUSH PO FITON?
Megjithëse ushtria e Sudanit e filloi luftën me burime superiore, duke përfshirë fuqinë ajrore, RSF u njoh zyrtarisht në vitin 2017 dhe është rritur në vitet e fundit në një forcë të pajisur mirë të vendosur rreth Sudanit.
Në ditët e para të luftës, njësitë më të fuqishme të RSF-së u futën në lagje në gjithë kryeqytetin. Nga fundi i vitit 2023, RSF-ja bëri përparime të shpejta për të konsoliduar kontrollin e saj në Darfur dhe për të marrë nën kontroll shtetin El Gezira në jug të Khartoum, një zonë kyçe bujqësore.
Ushtria bëri disa përparime në mars 2024 në Omdurman, një nga tre qytetet që përbëjnë kryeqytetin më të gjerë, por RSF-ja më vonë shtyu përsëri përpara në shtetet Sennar, Nili i Bardhë dhe Gedaref.
Një betejë e zgjatur është ndezur rreth ruajtjes së ushtrisë të al-Fashir në Darfurin e Veriut, ndërsa ushtria ka bërë një shtytje të re për të rimarrë terren në kryeqytet.
ÇFARË ËSHTË NË LOJË?
Kryengritja që çoi në përmbysjen e Bashirit ngjalli shpresat se Sudani dhe popullsia e tij prej rreth 50 milionë banorësh mund të dilnin nga dekada autokracie, konflikti të brendshëm dhe izolimi ekonomik.
Por lufta shkaktoi dëme masive në infrastrukturë, detyroi më shumë se 12 milionë njerëz të largoheshin nga shtëpitë e tyre dhe la gjysmën e popullsisë të përballet me nivele krize të urisë. Në gusht 2024, ekspertët njoftuan se zia e bukës po vijonte në një zonë në Darfur, dhe në dhjetor numri u rrit në pesë, me më shumë që pritej.
Dhjetëra mijëra njerëz janë vrarë, megjithëse vlerësimet për numrin e të vdekurve janë të pasigurta.
Rivalitetet e shtuara politike dhe etnike brenda Sudanit kanë çuar në frikën se vendi, i treti më i madh në Afrikë për nga zona, mund të copëtohet, duke destabilizuar një rajon të paqëndrueshëm në kufi me Sahelin, Detin e Kuq dhe Bririn e Afrikës.
Qindra mijëra njerëz kanë ikur në Egjipt, Çad dhe Sudanin e Jugut, me një numër më të vogël që kanë kaluar në Etiopi dhe Republikën e Afrikës Qendrore.
Të dyja palët në konflikt kanë përdorur arin, burimin më të vlefshëm dhe më të kontrabanduar të Sudanit, për të mbështetur përpjekjet e tyre të luftës.
CILI ËSHTË ROLI I SHTETEVE TË HUAJA?
Konflikti ka përfshirë në konkurrencë për ndikim në Sudan dhe rajonin përreth midis fuqive, duke përfshirë Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabinë Saudite, Egjiptin, Etiopinë, Iranin dhe Rusinë.
Shtetet e Gjirit kanë ndjekur më parë investime në sektorë duke përfshirë bujqësinë dhe portet. Rusia ka kërkuar një bazë detare në brigjet e Sudanit.
Emiratet e Bashkuara Arabe i kanë ofruar armë RSF-së, sipas ekspertëve të OKB-së, ndërsa burime të tjhera thonë se Irani ka dërguar mbështetje ushtarake për ushtrinë.
Egjipti dhe presidenti i tij Abdel Fattah al-Sisi, një ish shef i ushtrisë që përmbysi paraardhësin e tij islamist, kanë lidhje të thella me Burhanin dhe ushtrinë.
Fuqitë perëndimore, përfshirë Shtetet e Bashkuara, u kthyen pas tranzicionit pas përmbysjes së Bashirit, por vëmendja diplomatike ndaj Sudanit është kufizuar nga luftërat në Ukrainë dhe Gaza.
ÇFARË PËRPJEKJE ËSHTË BËRË PËR PËRFUNDIM LUFTËS?
Në vitin 2023, Arabia Saudite dhe Shtetet e Bashkuara sollën delegacione nga të dy fraksionet në Jeddah për bisedime, por armëpushimet e rëna dakord atje nuk u respektuan kurrë dhe procesi u lëkund.
Nisma të tjera janë nisur nga grupimi rajonal afrikan IGAD dhe nga Egjipti, duke çuar në shqetësim për përpjekjet dhe rivalitetin diplomatik të mbivendosur.
Në gusht 2024, SHBA-ja priti bisedime në Zvicër, por ato u minuan nga mungesa e ushtrisë.
Muajt e fundit, të dyja palët kanë ashpërsuar qëndrimin e tyre, duke thënë se planifikojnë të vijojnë luftën derisa të kontrollojnë të gjithë vendin.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Reuters
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
