Një foto e vitit 1990 e Iyad ag Ghali në Malin verior
Në atë kohë, Iyad ag Ghali shkruante tekste për një grup muzikor bluz-rok nga zemra e Saharasë. Ai u bashkua me një grup djemsh në grup, duke luajtur muzikë dhe frekuentonte klubet e natës të Afrikës Perëndimore.
Grupi “Tinariwen”, vijoi të bënte turne nëpër botë, fitoi një Grammy dhe luajti me Robert Plant të Led Zeppelin dhe Bono të U2.
Ag Ghali vijoi të bëhej lider i një prej grupeve më të rrezikshme të Al Kaedës në botë, duke ndaluar muzikën në një zonë të Afrikës Perëndimore me madhësinë e shtetit të Montanës në SHBA dhe duke komanduar një ushtri ekstremistësh përgjegjëse për dhjetëra mijëra vdekje. Personat e armatosur të Ag Ghalit madje u zunë pritë anëtarëve të grupit “Tinariwen” dhe rrëmbyen kitaristin.
“Nuk mund ta besoja,” tha ish-menaxheri i grupit, Manny Ansar, i cili kaqenënë klube nate me ag Ghali në kryeqytetin e Malit, Bamako, 30 vjet më parë.
“Ishte një tronditje e madhe kur pashë pamjet e tij duke ecur mbi kufoma.”
Ag Ghali e ka kthyer Afrikën Perëndimore në fushën kryesore të betejës ku Perëndimi dhe qeveritë lokale janë përplasur me ekstremistët. 6000 luftëtarët e tij kanë pushtuar fshatrat dhe kanë luftuar me ushtarët francezë, beretat e gjelbra amerikane dhe mercenarët rusë.
Është një luftë që po fitohet nga 70-vjeçari ag Ghali. Militantët e tij janë bërë aq të fuqishëm sa ekziston rreziku që Mali, vendlindja e tij ose fqinji i tij Burkina Faso mund të bëhen kombi i parë në botë i sunduar nga Al Kaeda.
Udhëtimi i Ag Ghalit nga promovuesi i Ëorld Music në kryekomandant të një grupi militant ndoqi një trajektore aq të pamundur dhe të çuditshme, aq sa ngjitja e miqve të tij nga zjarret në shkretëtirë në skenën globale të muzikës.
Ky rrëfim i shndërrimit të tij bazohet në intervista me ish-miq, rebelë Tuareg, anëtarë dhe menaxherë të grupit “Tinariwen” dhe zyrtarë qeveritarë, si dhe nga raportet e OKB-së, komunikimet diplomatike të SHBA-së dhe fotot bashkëkohore.
Djemtë e shkretëtirës
Si i ri, ag Ghali i përkiste fisit Tuareg. Tuaregët, një grup etnik berber, janë romantizuar në Perëndim për veshjet e tyre indigo dhe stilin e jetës nomade, duke bredhur në Sahara me devetë, dhitë dhe delet e tyre, nëpër atë që tani është Mali, Burkina Faso, Nigeri, Algjeria dhe Libia. Ata i rezistuan pothuajse 70 vjet mbizotërimit kolonial nga Franca. Pasi Mali fitoi pavarësinë në vitin 1960, ata organizuan një rebelim të dështuar kundër qeverisë së re.
Ag Ghali ishte nëntë vjeç kur babai i tij, i shquar në mesin e familjeve Tuareg, u vra në kryengritje. Ndërsa u rrit, ag Ghali iu bashkua një legjioni vullnetarësh Tuareg, nën patronazhin e libianit Moammar Gadafi, duke kërkuar pavarësinë nga Mali.
Një foto e vitit 1992 e Ibrahim ag Alhabibit duke luajtur kitarë në Mali
Gadafi përdori Tuareg-ët për të çuar përpara ambiciet e tij gjeopolitike, duke dërguar ag Ghalin dhe të tjerët për të luftuar izraelitët në Liban dhe francezët në Çad.
Në vitet 1980, Gadafi i kërkoi ag Ghalit të mbikëqyrte rekrutët Tuareg në një kamp pranë Tripolit, Libi. Midis vullnetarëve ishin muzikantë, duke përfshirë Ibrahim ag Alhabib, babai i të cilit, ashtu si ag Ghali, ishte vrarë në rebelimin e Malit të viteve 1960.
Si djalë, ag Alhabib ishte mahnitur nga një kauboj me kitarë në një film Ëestern të shfaqur në një kinema të improvizuar në shkretëtirë. Ai krijoi kitarën e tij të parë nga një kavanoz vaji, një shkop dhe një kabllo frenimi biçiklete. Ndërsa zotëronte instrumentin, ag Alhabib thithi muzikën e Elvis Presley, James Broën, yllit malian Ali Farka Touré dhe muzikantëve pop arabë. Rreth zjarrit të kampit gjatë natës, ag Alhabib dhe muzikantë të tjerë Tuareg krijuan tingujt e tyre blu të shkretëtirës.
Ag Ghali e pa muzikën si një mënyrë për të rritur mbështetjen për pavarësinë e Tuareg. Ai ndihmoi në furnizimin e Alhabibit dhe muzikantëve me kitara elektrike dhe amplifikatorë, një magazinë për prova dhe një skenë për të dhënë shfaqje, tha Philippe Brix, menaxheri i dytë i grupit.
Ag Ghali krijoi tekstin për një këngë të quajtur “Bismillah”, arabisht për “Në emër të Zotit”.
Në emër të Zotit, ne e filluam revolucionin në shoqërinë e vëllezërve të mi.
Për të dëbuar grabitësit dhe për të mundur armiqtë,
Ne do të ngjitemi maleve për t’i shpëtuar mjerimit
Ag Ghali “e kuptoi fuqinë e muzikës së kitarës si një mjet komunikimi”, tha Brix.
“Ishte goditja e tij mjeshtërore.” Muzikantët e quajtën grupin e tyre Kel Tinariwen, Desert Boys.
Pierre Boilley, një akademik i përqendruar te Tuareg-ët, tha se ai priti ag Ghali në apartamentin e tij në Paris në 1989, ku mysafiri i tij kalonte mbrëmjet duke pirë uiski dhe duke komplotuar një kryengritje Tuareg.
Ag Ghali përfundimisht u zemërua me Gadafin, i cili vendosi axhendën e tij përpara pavarësisë së Tuareg.
“Gadafi kishte premtuar për vite se do ndihmonte”, kujton Ansar të thoshte ag Ghali.
“Por ai vijoi të na dërgonte për të luftuar luftëra të tjera.”
Në qershor 1990, ag Ghali dhe luftëtarët e tij u larguan nga Libia dhe u futën në Mali. Ata bastisnin bazat ushtarake gjatë ditës dhe këndonin gjatë natës.
Kasetat bootleg të “Bismillah” kaluan dorë më dorë në vendbanimet e Malit dhe kënga u bë një himn i lëvizjes çlirimtare Tuareg. Ishte kënga e ag Ghalit, tha Abdallah ag Alhousseyni, një kitarist në grup që nga ditët e para.
“Dikush mund të thotë se Tinariwen qëndronte pas kryengritjes,” tha më vonë basisti i grupit, Eyadou ag Leche, për gazetën franceze Le Monde.
Pas fitoreve fillestare në fushën e betejës, ag Ghali negocioi paqen në vitin 1991 që çoi në rritjen e autonomisë së Tuareg nga autoritetet e Malit.
Ishte fillimi i një aleance dy dekadash midis ag Ghali dhe qeverisë në Bamako.
Abdallah ag Lamida duke dhënë shfaqje në gusht 2022 me grupin e tij Tinariwen në Londër
Jeta e qytetit
Për shkak të luftimeve, presidenti i Malit Moussa Traoré i kërkoi Ansarit, një tuareg dhe njeri i njohur në qytet në Bamako, të priste ag Ghali për një darkë.
Ansar e arkivoimuzikën Tuareg si një hobi, dhe ai qëlloi në shenjë me ag Ghali, i cili mendoi se Tinariwen kishte nevojë për një menaxher. Një vit më pas, ag Ghali e ftoi Ansarin në Saharanë Algjeriane dhe e prezantoi me anëtarët e grupit, të cilët po luanin kitarë në një qilim nën hijen e një peme.
“Unë po të besoj këtë grup”, kujtoi Ansar duke thënë ag Ghali.
Traoré u rrëzua nga pushtetit nga ushtria në vitin 1991, si përgjigje ndaj vrasjes së protestuesve pro-demokracisë. Presidenti i ri, Alpha Konaré, duke shpresuar të mbajë kontrollin mbi Tuaregët e shqetësuar, i dha ag Ghalit një vilë të madhe në Bamako.
Ushtarët e përfshirë në puçin e vitit 1991 të udhëhequr nga nënKoloneli malian Amadou Toumani Touré kundër Presidentit Moussa Traoré. Të dy krerët kultivuan lidhje me Iyad ag Ghali përpara se ai të niste një kryengritje islamike kundër qeverisë dy dekada më vonë.
Ag Ghali e ftoi themeluesin e Tinariwen të jetonte në shtëpi. Grupi qëndroi zgjuar deri vonë duke bërë prova dhe Ag Ghali këndoi së bashku, duke mbajtur ritmin teksa i binte një kanaçeje uji.
Presidenti Konaré i kërkoi ag Ghalit që të bashkohej me të në udhëtimet zyrtare në Emiratet e Bashkuara Arabe, Algjeri dhe gjetkë. Rebeli i shkretëtirës filloi të mbante orë Rolex, kostume Ëeston e Smalto, dhurata nga mikpritësit e tyre ndërkombëtarë, tha Ansar.
Ag Ghali dhe Ansar këndonin këngët e Bob Marley ndërsa shkonin me makinë në klubet e natës, ku Ag Ghali pinte duhan Marlboro dhe lëng portokalli, tha Ansar.
Në vitin 1999, një grup predikuesish konservatorë pakistanezë mbërritën në qytetin e lindjes së ag Ghalit, Kidal, në Malin verior, dhe jeta e tij ndryshoi.
Heqja e Rolex-it
Pakistanezët, me mjekër dhe të veshur me të bardha, marshuan nëpër Kidal, duke i nxitur banorët që të ndiqnin rreptësisht parimet e Islamit. Ag Ghali, megjithatë, ishte i intriguar dhe i ftoi pakistanezët në shtëpinë e tij. Gjatë muajve në vijim, ai kaloi më shumë kohë duke u lutur dhe lexuar Kur’an. Ai zgjati mjekrën dhe filloi të vishte të njëjtën veshje të bardhë si predikuesit.
“Unë po heq Rolex dhe këpucët e mia,” kujton Ansar duke thënë ag Ghali.
“Unë nuk mund t’i vesh më ato.”
Tërheqja në rritje e Ag Ghalit ndaj një versioni të skajshëm të Islamit dhe dashuria e tij për muzikën Tuareg bashkëjetuan në mënyrë paqësore për një kohë. Në vitin 1999, në të njëjtin vit që predikuesit pakistanezë erdhën në qytet, ai i kërkoi Ansarit të organizonte koncerte të muzikës Tuareg, të cilat përfundimisht u shndërruan në Festivalin në Shkretëtirë.
Ndër ata që morën pjesë në festivalin e parë në 2001 ishte ambasadori i SHBA-së në Mali Michael Ranneberger. Ai ishte magjepsur nga kërcimtarët tuareg që lëkundeshn dhe netët plot yje në çadrat e lëkurës së devesë, sipas kujtimeve të tij të shkruara.
Më vonë atë vit, “Bismillah” u shfaq në albumin e parë të lëshuar komercialisht të Tinariwen. Të tjerë vlerësohen për këngën, por menaxherët e grupit thanë se ag Ghali shkroi shumicën e teksteve.
Në vitin 2003, Vicki Huddleston, në atë kohë ambasadore e SHBA-së në Mali, organizoi një takim me ag Ghali, pjesë e një përpjekjeje të administratës Bush për të gjurmuar radikalët pas sulmeve të 11 shtatorit.
“Ne kishim inteligjencë që al Kaeda ishte gati të hapte një front të ri në rajon”, tha Huddleston, e cila dyshonte se ag Ghali ishte pas lëvizjes.
Huddleston ishte magjepsur nga karizmatiku, “djali i bukur” i veshur me një çallmë që “e bënte atë të dukej si pjesë e një Tuareg romantik”. Por kur ai mohoi se flirtonte, ajo tha: “E dija që po gënjente”.
Ag Ghali përfundimisht hoqi dorë nga festivali muzikor që ai kishte mbrojtur.
“Duhet ndaluar,” kujtoi Ensar duke thënë. “Ju po i ftoni jomuslimanët për shthurje.”
Popullariteti i festivalit dhe i Tinariwen u rrit. Në vitin 2010, grupi dha shfaqje së bashku me Shakira dhe Alicia Keys në Kupën e Botës në Afrikën e Jugut.
Tinariwen duke dhënë shfaqje në koncertin e fillimit të Kupës së Botës FIFA më 10 qershor 2010, në Johannesburg, Afrika e Jugut
Në vitin 2011, Tinariwen publikoi albumin e tij fitues të Grammy, “Tassili” dhe kreut libian Gadafi u rrëzua nga pushteti. Luftëtarët Tuareg u larguan nga Libia dhe vërshuan në Mali. Shumë Tuareg më të rinj e kundërshtuan ag Ghalin, duke e parë atë si një të shitur që jetonte në luks dhe i afrohej qeverisë së Malit.
I mënjanuar nga ish-shokët, ag Ghali themeloi grupin e tij militant . Shpërthimi me lëvizje të ngadaltë i Afrikës Perëndimore pasoi shpejt.
Heshtje
Festivali i fundit në Shkretëtirë i mbajtur në Mali u zhvillua në periferi të Timbuktu, ku Tinariwen ndau skenën me Bono, të grupit irlandez U2.
Perdja përfundimtare u ul më 14 janar 2012. Dy ditë më vonë, ish-grupi rebel Tuareg i ag Ghalit nisi një rebelim, duke pushtuar më vonë Timbuktun, Gao dhe Kidal.
Ushtarët e përfshirë në puçin e vitit 1991 të udhëhequr nga nënkoloneli malian Amadou Toumani Touré kundër Presidentit Moussa Traoré. Të dy liderët kultivuan lidhje me Iyad ag Ghali përpara se ai të niste një kryengritje islamike kundër qeverisë dy dekada më vonë.
Brenda disa muajsh, grupi i ri i ag Ghalit dhe një forcë tjetër ekstremiste, Al Kaeda në Magreb, i shtynë Tuaregët në tërheqje.
Pasi pushtoi Timbuktun, ag Ghali ndaloi atë që ai e quajti “muzika e Satanit”. Grave u ndalohej të dilnin jashtë pa burrat ose vëllezërit e tyre. Policia fetare fshikullonte heretikët e dyshuar.
“Ata vendosën rregullin që kur një burrë bashkohej me luftëtarët, ai “merrte” një grua,” shkruajtën më vonë prokurorët e Gjykatës Penale Ndërkombëtare.
Në fillim të vitit 2013, militantët e ag Ghali u zunë pritë muzikantëve të Tinariwen dhe mbajtën kitaristin Abdallah ag Lamida për javë të tëra pasi e kapën atë duke u përpjekur të merrte instrumentet e tij.
Abdallah ag Lamida duke dhënë shfaqje në gusht 2022 me grupin e tij Tinariwen në Londër
Iyad ag Ghali, djathtas, gjatë një takimi të vitit 2012 me ministrin e Jashtëm të Burkina Faso, Djibril Bassole në Kidal, Mali.
SHBA-të e përcaktuan ag Ghalin terrorist atë vit. Franca vendosi trupa luftarake në Mali dhe, e mbështetur nga ushtarë malianë dhe mbështetje logjistike nga SHBA-ja dhe të tjerët, i largoi militantët nga Timbuktu. Për ag Ghalin, ishte një pengesë, jo një humbje.
Në vitin 2017, ai tërhoqi disa grupe militante të lidhura me Al Kaedën në një koalicion të quajtur Jama’at Nusrat al-Islam ëal Muslimin, që përkthehet si Grup Mbështetës për Islamin dhe Myslimanët. Koalicioni nisi një valë të re kryengritjesh në gjithë Afrikën Perëndimore.
Njerëzit e Ag Ghalit kapën minierat e arit, dhe morën paratë nga trafikantët e drogës. Militantët ishin të lidhur me pothuajse 2,300 incidente të dhunshme në Mali, Burkina Faso, Niger dhe vende të tjera të Afrikës Perëndimore vitin e kaluar, duke lënë më shumë se 8,880 njerëz të vdekur, sipas Qendrës Afrikane për Studime Strategjike, një institut në Universitetin e Mbrojtjes Kombëtare të Pentagonit. Qendra analizon të dhënat nga Projekti i të Dhënave të Vendndodhjes dhe Ngjarjeve të Konflikteve të Armatosura, një shërbim jofitimprurës me bazë në SHBA.
Koalicioni militant nuk iu përgjigj një kërkese për koment.
Oficerët ushtarakë të frustruar në Mali, Burkina Faso dhe Niger përmbysën sundimtarët civilë në një seri grusht shtetesh duke filluar në vitin 2020, duke pretenduar se ishin më të aftë për të mposhtur kryengritësit.
Grushtete shtetit përmbysën strategjinë kundër kryengritjes së Perëndimit në Afrikën Perëndimore. Gjatë tre viteve të fundit, juntat kanë dëbuar forcat franceze. Sundimtarët ushtarakë të Nigerit urdhëruan 1,100 trupa amerikane të largoheshin nga vendi dhe goditën një bazë amerikane me dron prej 110 milionë dollarësh.
Bono me këmishë të zezë, me Manny Ansar, fund, përpara se të fluturonte nga Timbuktu, Mali, në 2012 pasi luajti Festivalin në Shkretëtirë me Tinariwen
Mali ngriti një forcë prej 15,000 trupash të Kombeve të Bashkuara dhe punësoi mercenarë rusë të Grupit Wagner për të ofruar siguri. Rusët janë akuzuar për masakrimin e civilëve dhe ag Ghali ka kërkuar mbështetjen e popullit duke kundërshtuar praninë e Moskës. Në korrik, forcat e ag Ghalit iu bashkuan një sulmi Tuareg në Malin verior që vrau të paktën 50 luftëtarë Wagner, humbja më e madhe e vetme e kompanisë në Afrikë.
Benini, Bregu i Fildishtë dhe Togo, vende relativisht të qëndrueshme në bregun e Gjirit të Guinesë, po luftojnë për të shmangur kryengritësit që derdhen përtej kufijve të tyre veriorë.
Ag Ghali, duke kujtuar reagimin e ashpër ndaj sundimit të tij të ashpër në Timbuktu, ka bërë disa përpjekje për të zbutur imazhin e koalicionit të tij militant dhe për të marrë mbështetjen e qeverisë, duke sugjeruar një ambicie për të krijuar një kalifat të Afrikës Perëndimore.
Një turmë që shikon pasojat e një sulmi të shtatorit 2024 nga militantët në Bamako, Mali
Luftëtarët e tij kanë luftuar Shtetin Islamik në Saharanë e Madhe, një grup rival që ka ekzekutuar pleqtë e fshatit dhe ka kërkuar besën e banorëve. Mbrojtja e Ag Ghalit ka një çmim: në një fshat në Malin qendror, kishte 40 lopë dhe 130 paund dhi në vit. Në këmbim, njerëzit e ag Ghalit zgjidhin mosmarrëveshjet midis gjuetarëve, peshkatarëve, barinjve nomadë dhe fermerëve, të cilët grinden për tokat e kullotave dhe burimet ujore.
“Është sigurt,” tha Ibrahim Cisse, një udhëheqës i komunitetit Malian. “Por është si një burg.”
Kërcënimi i dhunës nuk është asnjëherë larg. Gushtin e kaluar, militantët e ag Ghalit vranë me armë zjarri rreth 600 fshatarë në Barsalogho, Burkina Faso, ndërsa banorët hapën llogore mbrojtëse në përpjekje për të mbrojtur vendbanimin e tyre, sipas një raporti të inteligjencës franceze.
Në qershor, Gjykata Penale Ndërkombëtare në Hagë lëshoi një urdhër arresti për ag Ghali, duke e akuzuar atë për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Ai mbetet i lirë.
Verën e kaluar, Tinariwen performoi në qytetet e SHBA-së, duke përfshirë Boston dhe Los Anxhelos.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e WSJ
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Majani
