Pak më shumë se 130 vjet më parë, kompozitori surrealist francez Erik Satie u ul dhe shkarraviti një skicë, me dy shirita: një seri akordesh të shkreta, të përhumbura, të ndjekura nga një motiv i anshëm me 18 nota. Mbi të, ai vendosi një udhëzim që sekuenca duhet të përsëritet jo më pak se 840 herë, “très lent”. Interpretuar fjalë për fjalë, kërkon pjesën më të mirë të ditës për të luajtur.
Asnjë paraqitje nuk dihet të ketë ndodhur gjatë jetës së Satie dhe nuk ka qenë kurrë mjaft e qartë se çfarë synonte ai. A është pjesa një meditim mbi fuqinë hipnotike të përsëritjes?
Një satirë për operën epike Wagneriane, pastaj kulmi i modës? Linja e tipit Dada për një shaka private? Titulli që kompozitori zgjodhi vetëm sa e thellon misterin: ai e quajti veprën Vexations.
Javën e ardhshme, audienca në Londër do ketë mjaft kohë për t’u shqetësuar – në fakt, kohë për të bërë pothuajse gjithçka që dëshirojnë – kur pianisti gjermano-rus Igor Levit të provojë një paraqitje live të Vexations, të prezantuar nga një artiste tjetër që di shumë për bëmat e qëndrueshmërisë, Marina Abramović. Shfaqja pritet të zgjasë mbi 16 orë, nga ora 11:00 e datës 24 prill deri në orët e para të mëngjesit të nesërm. Faqja e Qendrës Southbank informon me padurim të pranishmit se “ngrënia nuk lejohet brenda auditorit”.
Shpresohet që Levit të paktën të marrë një pushim të shkurtër: përvoja e luajtjes së pjesës thuhet se i ka shtyrë disa muzikantë në prag të lotëve. Të tjerë kanë përshkruar atë në një gjendje të ngjashme me ekstazën, ku muzika duket se ikën dhe ata nuk mund të kujtojnë më pse janë atje.
Partitura për Vexations
Levit është padyshim një grykës në këtë drejtim: kjo është dalja e tij e dytë në Vexations, pasi transmetoi drejtpërdrejt një paraqitje nga një studio në Berlin në maj 2020 në një “ulërimë të heshtur” gjatë bllokimeve të pandemisë Covid-19.
“Vexations”
Pyetja se pse duam t’i nënshtrohemi ultra-maratonave artistike si këto është një pyetje intriguese. Në një farë kuptimi, ata janë pasardhës të epikave antike si Iliada dhe Odisea, të cilat duket se kanë filluar si sesione të shumta të tregimit oral, ndoshta të kryera natë pas nate. Ose mund të mendoni për ngjarje të tilla si ciklet e lojërave dhe misterit të vëna në skenë në qytetet evropiane gjatë periudhës mesjetare – dramatizime disaditore të skenave biblike, nga Krijimi deri në Ditën e Gjykimit, pafundësia e të cilave feston pafundësinë e planeve të Zotit.
Por paraqitja e qëndrueshme me të vërtetë u ngrit në mjedisin e ashpër kundërkulturor të Nju Jorkut të viteve 1960. Nuk ishte askush tjetër veçse John Cage ai që shpëtoi Vexations të Satie dhe mblodhi një ekip stafetë pianistësh për ta dhënë premierë në një teatër jashtë Broadëay në shtator 1963.
Legjenda thotë se kur shfaqja u krye më në fund, dikush nga sala bërtiti: “Encore!” (Edhe njëherë) Vetë Cage citoi dritën e tij udhëzuese, filozofinë Zen: “Nëse diçka është e mërzitshme pas dy minutash, provojeni për katër minuta. Nëse është akoma e mërzitshme, provojeni për 8, 16, 32, e kështu me radhë. Përfundimisht, do zbuloni se nuk është aspak e mërzitshme, por shumë interesante.”
Christian Wolff, Viola Farber dhe John Cage në një shfaqje të “Vexations” në Nju Jork, 1963
Dëmi fizik, vetmia dhe vuajtja janë pika kryesore obsesive të një pune të tillë. Për një shfaqje të famshme në vitin 1974, Joseph Beuys u mbyll në një galeri SoHo me një kojotë të gjallë, tetë orë në ditë, për tre ditë rresht.
Pjesërisht i frymëzuar nga Cage, disa vite më vonë, artisti tajvanez Tehching Hsieh filloi një seri rrëqethëse shfaqjesh të zgjatura, më e vështira prej të cilave përfshinte mbylljen e tij në një kafaz druri për një vit, nga shtatori 1978 deri në shtator 1979, i mbikëqyrur nga një koleg artist për t’u siguruar që ai të mos vdiste. Hsieh ka shpjeguar se puna e tij ka të bëjë “me kalimin e kohës, më shumë se si të kalojë kohën”.
Vetë Abramovic, bëri emër përmes maratonave të mazokizmit – sa më të skajshme, aq më mirë. Në Napoli në vitin 1974, ajo qëndroi për gjashtë orë në një galeri pranë një tavoline ku ishin vendosur objekte duke përfshirë një qiri, gërshërë dhe një pistoletë. Dy dekada më vonë, për atë që është ende vepra e saj më e njohur, ajo u ul në heshtje në MoMA në Nju Jork çdo ditë për tre muaj, duke mbyllur sytë përballë një lumi vizitorësh të ulur përballë një tavoline.
“Shfaqja njëvjeçare” e Tehching Hsieh (1978-79)
Të guximshme dhe spektakolare sado të jenë këto bëma, unë kam qenë gjithmonë më i magjepsur nga ngjarjet që provojnë qëndrueshmërinë e audiencës gjithashtu. Një nga përvojat e mia kulturore më të çmuara ishte të shihja veprën teatrore Gatz nga grupi i Nju Jorkut, Elevator Repair Service, kur erdhi në Londër në vitin 2012. Për tetë orë, ishte një interpretim i plotë i “The Great Gatsby” të F. Scott Fitzgerald – çdo fjalë e të cilit recitohej vetëm nga një aktor i vetëm, me Scott Shephlanaler.
Qëndrueshmëria fizike dhe mendore e Shepherd-it ishte befasuese, siç ishte ajo e kolegëve të tij aktorë që sollën në jetë personazhet nga romani, por ajo që ishte më e çmuara ishte përjetimi masiv i këtij udhëtimi epik, të largët – gati 1000 njerëz që largoheshin nga e ashtuquajtura jeta reale për pjesën më të mirë të ditës, fiknin telefonin.
Scott Shepherd si Nick lexuesi, djathtas, në “Gatz” në Nju Jork në 2010
A do të ndihen ngjashëm edhe shpirtrat e guximshëm për përvojën e plotë të Vexations javën e ardhshme, duke pritur errësirën e agimit? Ata ndoshta duhet të jenë mirënjohës që nuk po e dëgjojnë pjesën më epike të Cage, në versionin “As Slow Ass Possible” të vitit 1987. E riorganizuar për një instrument të ndërtuar posaçërisht në qytetin qendror gjerman të Halberstadt, shfaqja filloi në vitin 2001 dhe ka ende 615 vjet për të vijuar.
